Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym

– 2 – 
skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz postępowanie 
o unieważnienie prawomocnego orzeczenia to dwie odrębne ścieżki proceduralne. Poza tym 
to drugie może znajdować zastosowanie nie tylko w odniesieniu do rozstrzygnięć wydanych 
w postępowaniu cywilnym, lecz również w stosunku do orzeczeń sądów karnych. 
2.2. § 104 regulaminu SN został skonfrontowany z art. 3 § 2 ustawy o SN. W myśl tego 
ostatniego przepisu, do zakresu spraw przekazanych do uregulowania w drodze regulaminu 
uchwalonego przez Zgromadzenie  Ogólne  Sędziów  Sądu  Najwyższego  należą:  wewnętrzna 
organizacja Sądu Najwyższego, szczegółowy podział spraw między izby, jak również zasady 
wewnętrznego postępowania. 
Trybunał Konstytucyjny zbadał zaskarżony § 104 tylko pod względem formalnym. Nie 
oceniał natomiast merytorycznej zawartości norm prawnych zeń wywodzonych, pozostawiając 
poza zakresem swoich rozważań w szczególności kwestię konstytucyjności rozwiązania z ust. 1 
polegającego na wyłączeniu jawności wewnętrznej w postępowaniu o stwierdzenie nieważności 
prawomocnego orzeczenia sądowego. 
2.3. Zdaniem Trybunału, postanowienia zawarte w § 104 regulaminu Sądu Najwyższego 
wykraczają  poza  materię,  którą  ustawodawca  przekazał  Zgromadzeniu  Ogólnemu  Sędziów 
Sądu Najwyższego do unormowania. W ustawie o SN wskazać można bowiem zaledwie dwa 
przepisy określające zakres kwestii przekazanych do regulowania przez Zgromadzenie Ogólne 
Sędziów Sądu Najwyższego, a mianowicie: wymieniony już wcześniej art. 3 § 2 oraz art. 51 
§ 2, który stanowi, że szczegółowy zakres i sposób wykonywania czynności przez asystentów 
sędziego  określa  regulamin  Sądu  Najwyższego.  Nie  ulega  przy  tym  wątpliwości,  że  §  104 
regulaminu  Sądu  Najwyższego  nie  pozostaje  w  jakimkolwiek  związku  z  upoważnieniem 
zawartym w drugim z tych przepisów jako odnoszącym się do czynności asystentów sędziego. 
Przepis art. 3 § 2 ustawy o SN także nie upoważnia Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu 
Najwyższego do regulowania trybu rozpatrzenia wniosku Prokuratora Generalnego złożonego 
na podstawie art. 64 ustawy o SN, a w każdym razie – nie upoważnia do regulowania tego 
trybu w takim zakresie i tak dalece, jak to nastąpiło przez uchwalenie kwestionowanego § 104 
regulaminu Sądu Najwyższego. 
Jak  ostatecznie  więc  skonstatował  Trybunał  Konstytucyjny,  przepis  §  104  regulaminu 
Sądu Najwyższego nie normuje ani wewnętrznej organizacji Sądu Najwyższego, ani podziału 
spraw między izby, ani tym bardziej zasad wewnętrznego postępowania Sądu Najwyższego. 
Przeciwnie: dopuszczając rozpoznanie wniosku na posiedzeniu niejawnym oraz ustanawiając 
– 3 – 
obowiązek doręczenia postanowienia stronom oraz Prokuratorowi Generalnemu, kontrolowany 
przepis odnosi się de facto do podmiotów zewnętrznych wobec Sądu Najwyższego, a zarazem 
kształtuje  ich  sytuację  prawną.  Tymczasem  akt  prawa  wewnętrznego,  za  jaki  uznać  należy 
regulamin Sądu Najwyższego, nie może samoistnie nakładać materialnych lub procesowych 
obowiązków na strony postępowania, ani operacjonalizować obowiązków nałożonych przez 
ustawę na te podmioty. Co oczywiste, nie może też pozbawiać ich uprawnień. Respektując to 
założenie, ustawodawca ograniczył rolę Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego 
do unormowania w regulaminie Sądu Najwyższego wyłącznie postępowania wewnętrznego. 
Ponieważ § 104 regulaminu Sądu Najwyższego wykraczał poza te ramy, Trybunał orzekł, że 
kwestionowany przepis narusza art. 3 § 2 ustawy o SN. 
 
3. Różnice między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym 
Regulacja ujęta w art. 64 ustawy o SN ma charakter syntetyczny i jednocześnie otwarty. 
Przepis ten stanowi podstawę prawną dla unieważnienia prawomocnego orzeczenia zapadłego 
w sprawie, która w chwili orzekania ze względu na osobę nie podlegała orzecznictwu sądów 
polskich lub w której w chwili orzekania droga sądowa była niedopuszczalna, pod warunkiem 
wszakże  iż  zaskarżone  orzeczenie  nie  może  zostać  wzruszone  w  trybie  przewidzianym 
w ustawach  o  postępowaniach  sądowych.  Art.  64 ustawy o SN  nie  normuje  jednak  bliżej 
żadnych kwestii związanych z procedowaniem przez Sąd Najwyższy ani nawet nie określa, 
jakim wymogom musi sprostać wniosek Prokuratora Generalnego w tego typu sprawie. 
Opisywany  stan  rzeczy  można  określić  mianem  luki  tetycznej,  którą  Sąd  Najwyższy 
wypełnia przez stosowanie analogii legis. Nade wszystko wiodącą rolę w tym procesie mają 
przepisy o skardze  o  stwierdzenie  niezgodności  z  prawem  prawomocnego  orzeczenia,  gdyż 
rozwiązanie  przyjęte  w  art.  42411  § 3 k.p.c. stwarza  –  mimo  nieco  odmiennego  podłoża 
aksjologicznego  –  alternatywną  drogę  „unieważniania”  prawomocnych  orzeczeń  wydanych 
w warunkach niedopuszczalności drogi sądowej lub istnienia immunitetu sądowego. Notabene 
takie  właśnie  rozumowanie  doprowadziło  Sąd  Najwyższy  do  przyjęcia,  że  funkcja  §  104 
regulaminu Sądu Najwyższego była „czysto porządkowa i deklaratywna”, jako że z art. 42410 
zdanie drugie k.p.c. wynika, iż skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego 
orzeczenia podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym (co koresponduje skądinąd 
z  unormowaniem zawartym w art. 39811  § 1 in principio,  dotyczącym  rozpoznania  skargi 
kasacyjnej).  Co  więcej:  w  orzecznictwie  Sądu  Najwyższego  przyjęto,  że  do  postępowania 
– 4 – 
toczącego  się  na  skutek  wniosku  Prokuratora  Generalnego  zastosowanie  znajdują  również 
inne przepisy  procedury cywilnej,  np.  o  formie  czynności  procesowych  (art.  4245  oraz 126 
i nast. k.p.c.), o doręczeniach (art. 131 i nast. k.p.c.) czy o zawieszeniu postępowania (art. 174 
nast. k.p.c.) – zob. postanowienie z dnia 20 maja 2011 r., sygn. akt III CO 5/11. 
Tyle  że  możliwość  stosowania  analogii  nie  przesądza  automatycznie  braku  potrzeby 
zamieszczenia w ustawie konkretnych postanowień. I chodzi tu nie tylko o to, że „stosowanie 
analogii w prawie procesowym nie jest proste” (tak Sąd Najwyższy w przywołanym powyżej 
orzeczeniu), ale też o to, że o ile poszukiwanie w prawie procesowym cywilnym przepisów 
dających się odpowiednio zastosować do skargi o unieważnienie prawomocnego orzeczenia 
jest ułatwione, to już bardziej skomplikowane jest korzystanie z analizowanej metody wykładni 
w przypadku spraw karnych. Nie da się poza tym ukryć, że uzupełnianie luki prawnej przy 
pomocy takich zabiegów jak analogia legis jest co do zasady rozwiązaniem mniej pewnym 
niż ustanowienie miarodajnych norm prawnych przez ustawodawcę. Na marginesie warto też 
nadmienić, że w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami 
administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270, z późn. zm.) wprost zostało wskazane, że do 
rozpoznania wniosku o  unieważnienie  prawomocnego  orzeczenia  sądu  administracyjnego, 
wydanego w sprawie,  która  ze  względu  na  osobę  lub  przedmiot  nie  podlegała  orzecznictwu 
sądu administracyjnego w chwili orzekania stosuje się odpowiednio przepisy o rozpoznaniu 
skargi kasacyjnej (art. 172).  Tym  bardziej  więc  razić  musi  szczątkowa  regulacja  z  art.  64 
ustawy o SN. 
Proponuje  się  zatem  uregulowanie  w  ustawie  o  SN  szeregu  zagadnień  o  charakterze 
proceduralnym, dotyczących postępowania o unieważnienie prawomocnego orzeczenia (§ 2–7). 
Projektowane  jednostki  redakcyjne  wzorowane  są  na  przepisach  k.p.c.  (art.  4245  § 1 i 2, 
art. 42410  zd.  2),  a  zarazem  na  §  104  ust.  2  regulaminu  Sądu  Najwyższego.  Dodatkowo  §  7 
wyraża expressis verbis zasadę odpowiedniego stosowania przepisów o skardze o stwierdzenie 
niezgodności  z  prawem  prawomocnego  orzeczenia  (w  sprawach  cywilnych)  lub  o  kasacji 
(w sprawach karnych). 
 
4. Skutki projektowanej ustawy 
Przedkładany projekt ustawy o zmianie ustawy o SN, ze względu na przedmiot zawartych 
w  nim  regulacji,  oddziałuje  przede  wszystkim  na  Sąd  Najwyższy,  a  także  na  Prokuratora 
Generalnego jako organ wyposażony w prawo inicjowania wskazanego postępowania. Istotną 
– 5 – 
konsekwencją  uchwalenia  proponowanej  ustawy  będzie  –  o  czym  była  już  wyżej  mowa  – 
uzupełnienie luki konstrukcyjnej cechującej obowiązujący stan prawny. Jest to niewątpliwie 
pożądany zabieg legislacyjny z punktu widzenia pewności prawa oraz zasad sprawiedliwości 
i przejrzystości procedur sądowych. 
Ustawa nie rodzi skutków finansowych dla budżetu państwa. Projektowane rozwiązania 
nie wpłyną także na dochody i wydatki pozostałych jednostek sektora finansów publicznych, 
w tym budżety jednostek samorządu terytorialnego. 
Projektowana  nowelizacja  nie  będzie  miała  również  wpływu  na  konkurencyjność 
gospodarki i funkcjonowanie przedsiębiorstw. 
 
5. Konsultacje 
Projekt został przygotowany po zasięgnięciu opinii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego 
co  do  potrzeby  uchwalenia  regulacji  odnoszących  się  do  postępowania  o  unieważnienie 
prawomocnego orzeczenia sądowego. W piśmie z dnia 8 sierpnia 2013 r. Prezes ustosunkował 
się  pozytywnie  do  idei  zmiany  ustawy  o  SN  w  omawianym  zakresie  i  zaproponował 
doprecyzowanie zasad postępowania przez przyjęcie analogicznych rozwiązań do tych, które 
funkcjonują  na  gruncie  Kodeksu  postępowania  cywilnego  i  dotyczą  skargi  o  stwierdzenie 
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. 
Stanowiska w sprawie projektowanej ustawy przedstawili także Minister Sprawiedliwości 
oraz Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa. Oba opiniujące podmioty zgłosiły zastrzeżenia 
odnośnie do proponowanego brzmienia art. 1, § 2 pkt 4 i podniosły, że wniosek Prokuratora 
Generalnego powinien zawierać żądanie unieważnienia zaskarżonego orzeczenia, a nie jego 
uchylenia i odrzucenia pozwu (względnie  wniosku)  lub  umorzenia  postępowania.  Ponadto 
Minister Sprawiedliwości wskazał na nieadekwatność odesłania zamieszczonego w art. 1, § 6 
(por. druk nr 469) w zakresie ustalenia, jakiego rodzaju rozstrzygnięcia zapadać będą przed 
Sądem  Najwyższym  w  trybie  znowelizowanego  art.  64  ustawy  o  SN,  jak  również  zgłosił 
wątpliwość co do poprawności rozwiązania zawartego w art. 1, § 4. 
Sąd Najwyższy poparł projektowaną ustawę. Dodatkowo zaś w piśmie z dnia 5 listopada 
2013 r. wypowiedział się na temat regulacji objętej art. 1, § 2 pkt 4. 
Projekt  został  poza  tym  przekazany  do  zaopiniowania  Prokuratorowi  Generalnemu, 
Krajowej  Radzie  Sądownictwa,  Krajowej  Radzie  Prokuratury,  Stowarzyszeniu  Sędziów 
– 6 – 
Polskich IUSTITIA, Stowarzyszeniu Prokuratorów RP, Rzecznikowi Praw Obywatelskich, 
Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych oraz Helsińskiej Fundacji 
Praw Człowieka. Krajowa Rada Sądownictwa, Krajowa Rada Prokuratury oraz Krajowa Rada 
Radców  Prawnych  poinformowały,  iż  nie  zgłaszają  uwag  do  przedmiotowej  inicjatywy, 
natomiast pozostałe podmioty nie wypowiedziały się w kwestii proponowanych rozwiązań. 
W trakcie pierwszego czytania projektu na posiedzeniu połączonych komisji senackich 
zgłoszone  zostały  poprawki  czyniące  zadość  sugestiom Prokuratorii Generalnej Skarbu 
Państwa i Ministra Sprawiedliwości, z wyjątkiem jedynie tej odnoszącej się do art. 1, § 4. 
 
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej 
Przedmiot projektowanej ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.