Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji poprawek do Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego, sporządzonego w Rzymie dnia 17 lipca 1998 r., przyjętych podczas konferencji rewizyjnej w Kampali (rezolucje nr 5 i 6) w dniach 10 i 11 lipca 2010 r.

Rozszerzenie zakazu stosowania niektórych środków walki przewidziane w „poprawce
belgijskiej” zasługuje na przyjęcie. Nie ma żadnych obiektywnych powodów, a by
jurysdykcja MTK w zakresie używania zakazanych środków walki ograniczona była
jedynie do konfliktów o charakterze międzynarodowym, tak jak ma to miejsce obecnie.
Zakaz używania tego typu środków wynika także z szeregu innych wiążących Polskę
aktów prawa międzynarodowego, m.in. z tzw. Regulaminu Haskiego z 1907 r. (Dz. U.
z 1927 r. Nr 21, poz. 161), Protokołu dotyczącego zakazu używania na wojnie gazów
duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych z 1925 r. (Dz. U.
z 1929 r . Nr 28, po z. 2 78) oraz Konwencji o zakazie prowadzenia badań, produkcji,
składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów z 1993 r. (Dz. U.
z 1999 r . Nr 63, poz. 703). Akty te nie przewidują rozróżnienia pomiędzy konfliktami
międzynarodowymi i tymi niemającymi charakteru międzynarodowyego. Wydaje się
pożądane, aby zakres jurysdykcji Trybunału odpowiadał jak najszerzej zakresowi
czynów z abronionych w t ym pr awie pr zewidzianych. Pozwoli to na efektywniejszą
realizację funkcji i celów MTK. Przyjęcie „poprawki belgijskiej” będzie także
sygnałem, że Polska nigdy nie zamierza używać tego typu środków walki, także
w ewentualnych konfliktach ograniczających się do jej terytorium.
W pr zypadku de finicji z brodni a gresji, związanie się poprawką jest naturalną
konsekwencją ratyfikacji pierwotnego tekstu Statutu MTK, który w swoim art. 5 ust. 2
przewidywał przyszłe przyjęcie tej definicji. Ponadto będzie to jasny sygnał na arenie
międzynarodowej, że Polska nie akceptuje agresji jako sposobu rozwiązywania sporów
międzynarodowych i będzie się jej stanowczo sprzeciwiać. Jest to także istotne
w kontekście trwającego drugiego Powszechnego Okresowego Przeglądu Praw
Człowieka ONZ. Część rekomendacji skierowanych do Polski przez inne państwa
członkowskie ONZ dotyczyła właśnie ratyfikacji poprawek z Kampali dotyczących
zbrodni agresji. Wreszcie ratyfikacja poprawki przez Polskę przyczyni się do szybszego
uzyskania wymaganego przez art. 15bis i art. 15ter Statutu progu 30 ratyfikacji, a t ym
samym pot encjalnie do pr zyspieszenia w ykonywania j urysdykcji MTK w z akresie
zbrodni agresji.
Jak wspomniano wyżej, możliwość wykonywania j urysdykcji przez M TK
w odniesieniu do z brodni a gresji ni e j est j eszcze os tatecznie przesądzona. Zgodnie
z art. 15 bis i art. 15 ter Statutu, państwa-strony muszą jeszcze podjąć w tym zakresie
odrębną decyzję po dniu 1 stycznia 2017 r. Okoliczność ta nie powinna jednak stanowić
3

dla P olski pr zeszkody w pr ocesie ratyfikacyjnym. P rzeciwnie, r atyfikacja popr awki
wprowadzonej Rezolucją nr 6 powinna działać motywująco na inne państwa-strony
i ma szansę przyczynić się do podjęcia w tym zakresie decyzji pozytywnej.
3. Stosunek poprawek do prawa polskiego
Prawo polskie przewiduje karalność zastosowania sposobów i środków walki
zakazanych przez prawo międzynarodowe (art. 122 k.k.). Oznacza to, że każdy środek
lub sposób walki zakazany przez prawo międzynarodowe jest au tomatycznie
penalizowany n a gruncie Kodeksu karnego. Odnotować trzeba, że przepis ten nie
rozróżnia pomiędzy konfliktami o charakterze międzynarodowym i tymi niemającymi
takiego ch arakteru, uznać więc trzeba, że znajduje zastosowanie do obu rodzajów
konfliktów.
Z powyższego wynika, że zmiana obowiązującego prawa międzynarodowego
w zakresie zakazanych środków i sposobów walki pociągnie za sobą jednocześnie
skutek w postaci odpowiedniego rozszerzenia zakresu penalizacji przewidzianej przez
art. 122 k.k.
Wprowadzenie popr awek do S tatutu M TK stanowi właśnie taką zmianę prawa
międzynarodowego. Ratyfikacja „poprawki belgijskiej” przez Polskę spowoduje
odpowiednie rozszerzenie obowiązywania art. 122 § 2 k.k. w konfliktach niemających
charakteru międzynarodowego na środki walki wskazane w nowo wprowadzonych
pkt xiii–xv w art. 8 ust. 2 lit. e Statutu MTK.
Warto wskazać, że art. 122 § 2 k.k. j est przepisem regulującym przestępstwo
powszechne, kt óre prima fa cie może popełnić dowolna osoba. Dzięki temu nie ma
wątpliwości, że zakres podmiotowy tego przestępstwa odpowiada w pełni zakresowi
podmiotowemu zbrodni określonej w art. 8 Statutu MTK.
Jeżeli zaś chodzi o poprawkę wprowadzoną do Statutu MTK Rezolucją nr 6, prawo
polskie przewiduje przestępstwo w postaci wszczynania lub pr owadzenia wojny
napastniczej ( art. 117 § 1 k.k.) . Zauważyć trzeba, że pomiędzy terminologią użytą
w Statucie MTK („akt agresji”) i k.k. („wojna napastnicza”) istnieje rozbieżność. Już
językowa wykładnia wskazuje, że pojęcie „aktu agresji” jest szersze niż „wojny
napastniczej”, która zdaje się obejmować działania o większej skali i natężeniu niż tylko
„akt agresji”. Art. 8 bis ust. 2 Statutu wskazuje przykładową listę czynów stanowiących
4

akt agresji i znajdują się wśród nich takie, które trudno jednoznacznie uznać za
wszczynanie lub prowadzenie wojny, np. blokada portów lub wybrzeży czy też niektóre
przypadki niezgodnego z umową użycia sił zbrojnych przebywających na terytorium
innego państwa albo wysyłania zbrojnych band na terytorium innego państwa).
Przestępstwo z art. 117 § 1 k.k. jest przestępstwem pow szechnym. Podobnie jak
w przypadku a rt. 122 k.k. nie zachodzi więc wątpliwość, że zakres podmiotowy tego
przestępstwa odpowiada w pełni zakresowi podmiotowemu zbrodni określonej
w art. 8bis Statutu MTK.
Statut MTK nie nakłada na państwa-strony obowiązku dostosowania swoich
wewnętrznych systemów prawnych do jego postanowień. Przewiduje on jedynie, że
w sytuacji, w której dane przestępstwo należy do jurysdykcji państwa, lecz państwo to
jest n iezdolne lub nie wyraża woli rzeczywistego pr zeprowadzenia postępowania
karnego, Trybunał może sam wykonywać jurysdykcję (art. 17 Statutu). Brak penalizacji
danego czynu w prawie krajowym może zostać odczytany właśnie jako brak woli lub
niezdolność do osądzenia wyczerpujących jego znamiona zachowań i doprowadzić do
„uruchomienia” w odpowiednim zakresie jurysdykcji Trybunału w odniesieniu do
obywateli P olski. Dlatego też zasadne j est dos tosowanie pol skich pr zepisów prawa
karnego do d efinicji z brodni a gresji w prowadzonej w S tatucie M TK. P ozwoli t o na
wykonywanie w pełnym zakresie jurysdykcji przez sądy polskie, bez konieczności
angażowania Trybunału).
Ministerstwo Sprawiedliwości planuje dołączenie odpowiedniej zmiany w art. 117 k.k.
do pl anowanego pr ojektu kompleksowej nowelizacji części szczególnej Kodeksu
karnego, której przygotowanie przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego jest
planowane w tym roku.

1) Na rozbieżność tę wskazuje także sporządzona dla resortu sprawiedliwości opinia prawna prof.
Andrzeja Wróbla oraz opinia prof. Eleonory Zielińskiej (Definicja zbrodni agresji w polskim kodeksie
karnym w kontekście art. 8 bis Rzymskiego Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego, Instytut
Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2010).
Zaznaczyć należy, że część komentatorów (T. Bojarski, A. Marek) utożsamia termin „wojna
napastnicza” z terminem „akt agresji”. Z poglądem takim trudno się jednak zgodzić także dlatego, że
definicja aktu agresji przyjęta w 1974 r. jest wcześniejsza niż obowiązujący Kodeks karny.
Ustawodawca, przyjmując kodeks, miał możliwość posłużenia się występującym już wtedy w prawie
międzynarodowym terminem „akt agresji”, lecz nie uczynił tego. Świadczy to o woli rozróżnienia
zakresów tych dwóch terminów. Tak też. M. Flemming, J. Wojciechowska [w:] A. Wąsek,
R. Zawłocki (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do artykułów 117–221. T om I ,
Warszawa 2010, s. 16; M. Budyń-Kulik [w:] M. Mozgawa (red.) Kodeks karny. Komentarz, LEX/el
2013, komentarz do art. 117.
2) Rekomendację taką zawierają także wspomniane opinie prof. Wróbla i prof. Zielińskiej.
5

4. Skutki ratyfikacji poprawek
Ratyfikacja poprawek z Kampali nie pociągnie za sobą skutków społecznych,
gospodarczych ani finansowych.
W zakresie skutków prawnych, jak wskazano powyżej, ratyfikacja p oprawek
doprowadzi do ni eznacznego r ozszerzenia z akresu penalizacji p rzewidzianej p rzez
art. 122 § 2 k.k. odnośnie do konfliktów niemających charakteru międzynarodowego.
Nie będzie jednak wymagana nowelizacja tego przepisu. Z kolei wskazane j est
znowelizowanie a rt. 117 § 1 k.k. , t ak aby w pełni odpowiadał on swoim zakresem
przyjętej w Statucie MTK definicji zbrodni agresji.
W zakresie skutków politycznych ratyfikacja poprawek przyczyni się do wzmocnienia
wizerunku Polski na arenie międzynarodowej jako państwa aktywnie dążącego do
zwalczania najpoważniejszych zbrodni wagi międzynarodowej. Im szybciej nastąpi
ratyfikacja poprawek, tym efekt ten będzie silniejszy.
5. Informacje w ymagane n a p odstawie § 8 u st. 2 p kt 1 w z w. z § 5 us t. 1 pkt 6
rozporządzenia Rady M inistrów z dni a 28 s ierpnia 2000 r . w s prawie wykonania
niektórych pr zepisów us tawy o umowach międzynarodowych (Dz. U . N r 79,
poz. 891)
Związanie się RP poprawkami z Kampali pow inno na stąpić w trybie przewidzianym
w art. 89 us t. 1 K onstytucji RP, tj. w drodze ratyfikacji, za uprzednią zgodą wyrażoną
w ustawie, bowiem dotyczą one spraw uregulowanych w ustawie (art. 89 ust. 1 pkt 5
Konstytucji RP).
Poprawki z K ampali d otyczą osób fizycznych, bowiem tylko one odpowiadają za
zbrodnie określone w Statucie MTK (art. 25 ust. 1 Statutu). Potencjalnie mogą one
odnosić się do nieograniczonej l iczby o sób f izycznych, l ecz w p raktyce ich z akres
ogranicza się tylko do osób, kt óre m ają wpływ na polityczne lub militarne działania
państwa, a także na działania sił zbrojnych biorących udział w konfliktach niemających
charakteru międzynarodowego.
Jak wskazano wcześniej, Statut MTK nie wymaga od państw-stron dos tosowania
krajowego prawa m aterialnego do jego postanowień. Mimo t o z asadne jest
znowelizowanie a rt. 117 § 1 k.k. , t ak aby jego zakres odpowiadał wprowadzonej do
Statutu zbrodni agresji.
6
03/12/EP