Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

– 3 – 
o   wystąpieniu  z  tym  środkiem  zaskarżenia.  To  zaś  –  zdaniem  sądu  konstytucyjnego  – 
uzasadnia konkluzję, że przepis art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. f u.k.s.c. pozostaje w kolizji z prawem 
do  sądu  rozumianym  jako  zakaz  wprowadzania  nadmiernych  barier  w  dostępie  do  sądu. 
Co więcej, przedstawiony stan rzeczy może być oceniany również w kategoriach naruszenia 
prawa  do  odpowiedniego  ukształtowania  procedury  sądowej,  czyli  zgodnie  z  wymogami 
sprawiedliwości i jawności (art. 45 ust. 1 Konstytucji). 
Te same racje przesądziły skądinąd o niezgodności zaskarżonego uregulowania z art. 31 
ust.  3  Konstytucji  (zasada  proporcjonalności).  Wyraźna  jest  także  sprzeczność  między 
postanowieniem  art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. f u.k.s.c.  a  zasadą  ochrony  zaufania  obywateli  do 
państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji). W świetle tej zasady bowiem 
ustawodawca powinien unikać tworzenia prawa, które będzie niezrozumiałe i nieakceptowane 
przez  społeczeństwo.  Natomiast  regulacja,  która  odmawia  stronie  prawa  do  zwrotu  opłaty 
w sytuacji,  gdy  jej  udział  w  sprawie  okazał  się  nie  tylko  usprawiedliwiony,  ale  też  czynił 
zadość interesowi publicznemu, zakłóca społecznie pożądany obraz państwa umacniającego 
rządy prawa. 
 
3. Różnice między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym 
Mając na względzie motywy rozstrzygnięcia przedstawione przez Trybunał Konstytucyjny 
w uzasadnieniu  orzeczenia z dnia 7 marca 2013 r., proponuje  się  nadanie  nowego  brzmienia 
zakwestionowanemu fragmentowi art. 79 ust. 1 u.k.s.c. 
W opinii Senatu, nowelizacja art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. f u.k.s.c. nie powinna sprowadzać 
się  do  całkowitego  wyeliminowania  przesłanki  „oczywistego  naruszenia  prawa”  jako 
podstawy  zwrotu  opłaty  poniesionej  od  środka  zaskarżenia,  który  okazał  się  zasadny. 
Po  pierwsze,  Trybunał  Konstytucyjny  wskazał  w  sentencji  wyroku,  że negatywna ocena 
normy prawnej wywodzonej z art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. f u.k.s.c. wiąże się ściśle ze sprawami 
rozpoznawanymi „w postępowaniu nieprocesowym wszczętym z urzędu”. Oczywiście, wobec 
zasady związania Trybunału zakresem zaskarżenia, argument ten nie może być decydujący. 
Do  ugruntowanej  już  praktyki  wykonywania  orzeczeń  stwierdzających  niezgodność  danej 
regulacji  z  ustawą  zasadniczą  należy  zresztą  uwzględnianie  przez  ustawodawcę  nie  tylko 
samej formuły wyroku, lecz również szerszego kontekstu normatywnego, w jakim instytucja 
prawna funkcjonuje. 
– 4 – 
Dlatego  też  trzeba  tu  zauważyć,  że  art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. f  u.k.s.c.  ma  wyjątkowy 
charakter,  ponieważ  co  do  zasady  postępowanie  cywilne  jest  postępowaniem  odpłatnym. 
O tym, kto ostatecznie zostanie obciążony powstałymi kosztami, rozstrzyga sąd na podstawie 
art. 108 lub art. 1081  k.p.c., kierując się dyrektywami wyrażonymi w  art. 98–107 i art. 110, 
a  także  art.  520  k.p.c.  W  szczególności  w  procesie  zasadą  jest,  że  koszty  ponosi  strona 
przegrywająca,  natomiast  w  postępowaniu  nieprocesowym  na  ogół  każdy  z  uczestników 
postępowania ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie. W tym sensie więc – jak 
to zaakcentowano powyżej – regulacja z art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. f u.k.s.c. musi być traktowana 
jako lex specialis, albowiem na gruncie tego przepisu, w razie stwierdzenia szczególnego 
naruszenia  prawa,  tzn.  mającego  charakter  oczywisty,  dochodzi  do  zaniechania  pobierania 
opłaty przez Skarb Państwa. Nie ponosi jej zatem ani podmiot, który wskutek wywiedzenia 
środka zaskarżenia ostatecznie przegrał sprawę (por. art. 98 § 1 oraz art. 520 § 3 k.p.c.), ani 
też  podmiot,  który  zaskarżył  rozstrzygnięcie  referendarza  sądowego  (art.  520  §  1  k.p.c.). 
Krótko  mówiąc  –  istotą  analizowanej  regulacji  jest  to,  aby  docelowo  żadna ze stron 
(uczestników postępowania) nie poniosła finansowych konsekwencji oczywistego naruszenia 
prawa przez referendarza. 
Płynie stąd wniosek, że wskazania Trybunału Konstytucyjnego jednak nie powinny być 
odczytywane  rozszerzająco.  Jedynie  w  postępowaniu  wszczętym  z  urzędu  (dotyczy  to  de 
facto  wyłącznie  postępowania  nieprocesowego)  opłata  powinna  być  zwracana  niezależnie 
od  rodzaju  naruszenia,  które  przesądziło  o  konieczności  uchylenia  (zmiany)  zaskarżonego 
orzeczenia.  W  pozostałych  zaś  sytuacjach,  czyli wówczas gdy zgodnie z przepisami k.p.c. 
kosztami postępowania można obciążyć przeciwnika osoby, która wniosła skuteczny środek 
zaskarżenia (chodzi tutaj zarówno o proces, jak i postępowanie nieprocesowe zapoczątkowane 
wnioskiem  uprawnionego),  zwrot  opłaty  od  skargi  na  orzeczenie  referendarza  winien  być 
zagwarantowany  tylko  w  przypadku  rozstrzygnięć  sprzecznych  z  zasadniczymi i 
niepodlegającymi różnej wykładni przepisami prawa jako „oczywiście naruszających prawo”. 
 
4. Skutki projektowanej ustawy 
Projekt ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych uwzględnia 
stanowisko Trybunału zaprezentowane w wyroku z dnia 7 marca 2013 r. Podstawowym jego 
skutkiem  będzie  wobec  tego  zastąpienie  regulacji,  która  nie  czyni  zadość  standardom 
– 5 – 
konstytucyjnym,  taką,  która  będzie  odpowiadać  gwarancji  statuowanej  przez  art. 45 ust. 1 
Konstytucji, jak również wymogom wywodzonym z art. 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji. 
Jednocześnie w odbiorze społecznym ustawa może przyczynić się do utrwalenia – jak 
to ujął Trybunał Konstytucyjny – pożądanego obrazu państwa umacniającego rządy prawa. 
Ustawa  może  skutkować  zwiększeniem  wydatków  z  budżetu  państwa  (w  części  15. 
„Sądy powszechne”). Jednak prognozowanie skali tego zjawiska nie jest możliwe, jako że to 
od ilości wadliwych rozstrzygnięć wydanych przez referendarzy sądowych w poszczególnych 
kategoriach  spraw  (wszczętych  z  urzędu  albo  z  inicjatywy  zainteresowanego),  a  następnie 
uchylonych w wyniku zaskarżenia, oraz od rodzaju popełnionych błędów, uzależniony będzie 
obowiązek zwrotu pobranej opłaty sądowej. 
Projektowane rozwiązania nie wpłyną za to na dochody i wydatki pozostałych jednostek 
sektora finansów publicznych, w tym budżety jednostek samorządu terytorialnego. 
 
5. Konsultacje 
Projekt ustawy został przesłany do zaopiniowania: Ministrowi Sprawiedliwości, Sądowi 
Najwyższemu,  Krajowej  Radzie  Sądownictwa,  Naczelnej  Radzie  Adwokackiej,  Krajowej 
Radzie Radców Prawnych, Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, Stowarzyszeniu Sędziów 
Polskich IUSTITIA oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. 
Krajowa Rada Sądownictwa oraz Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa nie zgłosiły 
żadnych zastrzeżeń odnośnie do projektu w wersji objętej drukiem senackim nr 425. Podobne 
stanowisko  zajęła  Helsińska  Fundacja  Praw  Człowieka,  podkreślając,  że  w  jej  ocenie 
proponowana nowelizacja oddaje istotę rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego. 
Szereg  uwag  przedstawiło  natomiast  Stowarzyszenie  Sędziów  Polskich  IUSTITIA. 
Stowarzyszenie  wyraziło  wątpliwość  co  do  istnienia  na  gruncie  art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. f 
u.k.s.c.  (a  także  na  gruncie  art.  79  ust.  1  pkt  1  lit.  e  u.k.s.c.  –  zob. projekt z druku 425) 
aksjologicznego  uzasadnienia  dla  obciążania  stron  tudzież  uczestników  postępowania 
skutkami  jakiegokolwiek  naruszenia  prawa  przez  sąd  lub  referendarza  sądowego.  Ponadto 
w swej opinii Stowarzyszenie zawarło kilka postulatów de lege ferenda niezwiązanych ściśle 
w wykonaniem orzeczenia Trybunału, jak również zaproponowało korektę redakcyjną celem 
wyeliminowania ewentualnych problemów w procesie  wykładni  zmienionego  przepisu  oraz 
doprecyzowanie  w  jego  treści,  że  zwrot  opłaty  przysługuje  wyłącznie  wtedy,  gdy  skarga 
– 6 – 
została  uwzględniona  z  powodu  naruszenia  prawa  noszącego  znamiona  oczywistości,  a  nie 
z uwagi na inne naruszenie, zarzucone wszakże przez skarżącego. 
Spośród  postulatów  zgłoszonych  przez  Stowarzyszenie  zrealizowane  zostały  te,  które 
nie kolidowały z przyjętą koncepcją wykonania wyroku z dnia 7 marca 2013 r. i jednocześnie 
nie  wykraczały  poza  zakres  prac  legislacyjnych  wynikający  z  postanowień  działu  IXa 
Regulaminu Senatu (zob. art. 85c). 
Minister Sprawiedliwości podzielił z kolei opinię Sądu Najwyższego, iż niezasadne jest 
dokonywanie zmiany brzmienia art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e u.k.s.c. Przedmiotowe stanowisko 
zostało  potrzymane  przez  Ministra w trakcie pierwszego czytania projektu na wspólnym 
posiedzeniu Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji, 
w związku z czym wymienione komisje ograniczyły zakres projektowanej ustawy. 
Pozostałe podmioty nie wypowiedziały się w sprawie projektu. 
 
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej 
Proponowana nowelizacja nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.