Poselski projekt ustawy o uzgodnieniu płci

Rozdział 4
Przepisy zmieniające, przejściowe i końcowe
Art. 13
W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553) dodaje się:
art. 156¹ w brzmieniu:
„§ 1. Nie popełnia przestępstwa określonego w art. 156 § 1, kto dokonuje nieodwracalnych
interwencji medycznych mających na celu korektę zewnętrznych lub wewnętrznych cech
płciowych w stosunku do osoby określonej w Art. 7 Ustawy o uzgadnianiu płci po
ukończeniu przez nią 13 roku życia za jej zgodą."

Art. 14
W ustawie z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. Nr 36, poz.
180) dodaje się art. 49¹ w brzmieniu:
„Art. 49¹.
1.
Na podstawie prawomocnego postanowienia sądu o uzgodnieniu płci sporządza się
nowy akt urodzenia osoby, której postanowienie dotyczy; w akcie tym wpisuje się imię
i nazwisko zmienione zgodnie z ustawą z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia
i nazwiska (Dz. U. Nr 220, poz. 1414) oraz płeć zgodnie z postanowieniem sądu.
2.
Po sporządzeniu nowego aktu urodzenia na podstawie prawomocnego postanowienia
sądu o uzgodnieniu płci wpisuje się do dotychczasowego aktu urodzenia wzmiankę
dodatkową; dotychczasowy akt urodzenia tej osoby nie podlega ujawnieniu z wyjątkiem
sytuacji określonych w ust. 3.
3.
Z dotychczasowego aktu urodzenia wydaje się tylko odpis zupełny na wniosek osoby,
której wydano nowy akt urodzenia dla celu potwierdzenia jej tożsamości oraz jej dzieci
urodzonych przed uprawomocnieniem się postanowienia sądu o uzgodnieniu płci dla celu
potwierdzenia ich pochodzenia, oraz na wniosek sądu i nie wydaje się z niego odpisów, chyba
że zażąda tego sąd w związku ze sprawą, w której uzna to za konieczne.
4.
Dziecko urodzone przed uprawomocnieniem się postanowienia o uzgodnienie płci
swojego rodzica może żądać udostępnienia księgi stanu cywilnego w części dotyczącej
dotychczasowego aktu urodzenia tej osoby, jeżeli wymagają tego ważne względy społeczne.
5.
Postanowienie sądu wydane w postępowaniu o ustalenie płci w trybie art. 189 ustawy
z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296) lub
w postępowaniu o sprostowanie aktu stanu cywilnego w trybie art. 31 niniejszej ustawy przed
5

wejściem w życie ustawy o korekcie płci metrykalnej jest podstawą wydania nowego aktu
urodzenia osoby, której to postanowienie dotyczy”.

Art. 15
W ustawie z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz. U. Nr 220, poz.
1414):
1)
w art. 4 w ust. 1 po pkt. 2 dodaje się pkt. 2a w brzmieniu:
„2a) na imię albo imiona oraz nazwisko zgodne z płcią określoną wskutek prawomocnego
postanowienia sądu o uzgodnieniu płci”;
2)
w art. 12 dodaje się przepis ust. 3 w brzmieniu:
„3.
Decyzję o zmianie imienia lub nazwiska wydaje kierownik urzędu stanu cywilnego
właściwy ze względu na miejsce sporządzenia nowego aktu urodzenia, na podstawie
prawomocnego postanowienia sądu o uzgodnieniu płci na wniosek osoby, której to
postanowienie dotyczy”.

Art. 16
W ustawie z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie
równego traktowania (Dz. U. Nr 254, poz. 1700) w art. 3 po pkt 5 dodaje się nowy pkt 5a
w brzmieniu:
„5a)
płci – rozumie się przez to także tożsamość płciową czyli utrwalone, intensywnie
odczuwane doświadczanie i przeżywanie własnej płciowości, która odpowiada lub nie płci
metrykalnej”.

Art. 17
Do postępowań sądowych o ustalenie płci wszczętych w trybie art. 189 ustawy z dnia 17
listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296) przed wejściem
w życie niniejszej ustawy stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 3.”

Art. 18
Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od jej ogłoszenia.




6

UZASADNIENIE
1. Cel projektowanej ustawy
Celem projektowanej ustawy o uzgodnieniu płci (dalej: projekt ustawy) jest
stworzenie odrębnej procedury sądowej umożliwiającej uznanie tożsamości płciowej jako
podstawy określenia płci osób, u których występuje niezgodność między tożsamością płciową
a płcią metrykalną. Projekt ustawy wyczerpująco określa także skutki prawne postanowienia
sądu o uzgodnieniu płci zarówno w odniesieniu do sfery publicznoprawnej, jak i sfery
stosunków cywilnych.
Tożsamość płciowa to utrwalone, intensywnie odczuwane doświadczanie
i przeżywanie własnej płciowości, która odpowiada lub nie płci metrykalnej. Zjawisko
rozbieżności pomiędzy płcią metrykalną a psychiczną tożsamością płciową świadomego
człowieka może wynikać z wielu powodów.
Płeć metrykalna określana jest na podstawie pobieżnej oceny wyglądu narządów
płciowych niemowlęcia. W szczególnych przypadkach, gdy ocena taka nie pozwala
jednoznacznie określić płci genitalnej, brany jest pod uwagę wynik badania płci genetycznej.
Płci człowieka nie można jednak ocenić jedynie na podstawie tych dwóch kryteriów. Zdarza
się zatem, że wygląd narządów płciowych oraz badania genetyczne nie odzwierciedlają
tożsamości psychicznej człowieka, która kształtuje się już w okresie prenatalnym wskutek
wzajemnego oddziaływania procesów hormonalnych płodu i organizmu matki. Na tej
podstawie w mózgu człowieka, niezależnie od rozwoju cielesnych cech płciowych, kształtują
się biologiczne przesłanki psychicznej tożsamości płciowej.
Natomiast najważniejsze cechy płciowe (budowa kostna ciała, tembr głosu, typ
owłosienia, piersi itd.), decydujące o ostatecznym ukształtowaniu się fenotypu człowieka,
kształtują się w okresie dojrzewania płciowego (między jedenastym a szesnastym rokiem
życia). W tym czasie jednocześnie ostatecznie utrwala się tożsamość płciowa dziecka.
W większości przypadków w tym okresie możliwa staje się zobiektywizowana
psychologiczna i psychiatryczna ocena osobowości i tożsamości płciowej dziecka.
W przeważającej ilości przypadków płeć metrykalna określona przy urodzeniu jest
zgodna z tożsamością płciową człowieka. Jednak niejednokrotnie zdarzają się przypadki, gdy
istnieje rozbieżność między nimi.
Rozbieżność pomiędzy płcią metrykalną a tożsamością płciową, w zależności od
okoliczności społecznych i siły biologicznej determinacji, ujawnia się z różną siłą w różnych
7

okresach życia człowieka. Przede wszystkim przejawia się w okresie dojrzewania (między
jedenastym a szesnastym rokiem życia) po osiągnięciu odpowiedniego stopnia
samoświadomości. Życie społeczne i osobiste z tego rodzaju dysforią, wbrew swojej własnej
psychicznej tożsamości płciowej i wynikających z niej potrzebom, staje się dla wielu osób
udręką popychającą je do prób samobójczych, samookaleczenia lub głębokiej utrwalonej
depresji. Nie istnieją żadne akceptowalne naukowo, psychologiczne czy farmakologiczne
metody zmiany tożsamości płciowej, dostosowujące je do płci metrykalnej. Natomiast
uzgodnienie płci społecznej i prawnej z tożsamością płciową oraz uzyskanie wizerunku
odpowiedniego dla płci odczuwanej psychicznie prowadzi do odzyskania pełni potencjału
zdolności społecznych i osobistych.
Sytuacja niezgodności płci metrykalnej z płcią odczuwaną psychicznie dotyczy nie
tylko osób, posiadających w niemowlęctwie jednoznaczne fenotypowe cechy płciowe, ale
także tych, których płeć po urodzeniu nie może być jednoznacznie określona. Niemowlęta
takie, ze względu na stereotypy społeczne, a także wymóg prawnego określania płci
metrykalnej, są najczęściej bardzo wcześnie poddawane zabiegom operacyjnym,
kształtujących ich genitalia w sposób, jaki wydaje się najłatwiejszy do wykonania ze
względów chirurgicznych albo zgodny z ich genotypem płciowym. Nie ma bowiem w tym
okresie życia niemowlęcia możliwości zbadania ich psychicznej tożsamości płciowej.
Dzieciom tym w okresie dojrzewania płciowego podawane są niejednokrotnie hormony
płciowe kształtujące pozostałe fizyczne cechy fenotypowe. W wielu wypadkach
w późniejszym okresie życia, najczęściej w okresie dojrzewania płciowego, okazuje się
niestety, że ukształtowana w ten sposób płeć metrykalna i fenotypowa jest rozbieżna z ich
tożsamością płciową.
Dalsze dojrzewanie płciowe dziecka i kształtowanie się jego fenotypu niezgodnie
z posiadaną psychiczną tożsamością płciową prowadzi nieuchronnie do jego osobistego
dramatu, mającego wpływ także na jego otoczenie społeczne i opóźnia możliwość wejścia
w życie w odpowiedniej do tożsamości płciowej roli społecznej.
Cofnięcie niektórych fizycznych cech płciowych, jakie pojawiają się w okresie
dojrzewania, takich jak rysy twarzy, budowa kostna ciała, przebyta mutacja, rozwinięte piersi,
owłosienie i zarost, wymagają potem kosztownej i agresywnej interwencji medycznej lub
w ogóle nie są możliwe do cofnięcia. Taka późniejsza interwencja medyczna w znacznym
stopniu nie byłaby potrzebna, gdyby powstrzymywać rozwój trzeciorzędowych cech
płciowych, będących w niezgodzie z posiadaną tożsamością płciową.
8

W sytuacji, gdy płeć genitalna dziecka nie może być jednoznacznie określona lub
dziecko posiada cechy genitalne obu płci, prawo powinno stworzyć możliwość uzgadniania
płci prawnej w okresie ukształtowania się tożsamości płciowej dziecka, aby umożliwić mu
wchodzenie w rolę społeczną zgodnie z płcią odczuwaną psychicznie, a wcześniejsze
nieodwracalne zabiegi medyczne, zmierzające do ukształtowania cech płciowych dziecka,
powinny zostać zakazane ze względów racjonalnych i humanitarnych.
Możliwość prawnego uzgodnienia płci metrykalnej powinna powstawać w tej sytuacji
nie
wcześniej niż istnieje możliwość ustalenia metodami psychologicznymi
i psychiatrycznymi faktycznej psychicznej tożsamości płciowej, jednak ze względów
oczywistych, możliwie jak najwcześniej – w okresie dojrzewania płciowego.
Projekt niniejszej ustawy w art. 7. proponuje ustalenie tej granicy na wiek 13 lat.
Warunkami prawnego uzgodnienia płci takiego dziecka ma być jego wola, dwie niezależne
opinie specjalistów oraz zgoda rodziców, opiekunów prawnych lub sądu rodzinnego
w sytuacji ich braku.
W stosunku do osób, co do których w niemowlęctwie nie było wątpliwości co do
określenia płci prawnej, a które w okresie dojrzewania płciowego przejawiają utrwaloną
tożsamość płciową odmienną od przypisanej im płci metrykalnej ze względów
przedstawionych powyżej należy także stworzyć możliwość prawnego uzgodnienia płci jak
najwcześniej. Projekt niniejszej ustawy w art. 5 proponuje ustalenie tej granicy wieku na 16
lat. Warunkami prawnego ustalenia płci takiego dziecka ma być jego wola, dwie niezależne
opinie specjalistów i zgoda rodziców, opiekunów prawnych lub sądu rodzinnego w sytuacji
ich braku.
Przedstawiona sytuacja osób, których tożsamość płciowa jest odmienna od określonej
przy urodzeniu wymusza na prawodawcy dostosowania przepisów prawa do rzeczywistości.
W obecnym stanie prawnym płeć człowieka zostaje ustalona przy urodzeniu na
podstawie zewnętrznych cech płciowych i następnie wpisana do aktu urodzenia w oparciu
o zgłoszenie, o którym mowa w art. 40 ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach
stanu cywilnego (Dz. U. Nr 212, poz. 1264). Tak określona płeć stanowi, obok imienia
i nazwiska, element tożsamości prawnej osoby oraz służy do jej identyfikacji. Przynależność
do określonej płci ujawnia nie tylko nadany numer PESEL, ale także dowody tożsamości
i inne dokumenty urzędowe. W przypadku, gdy płeć ustalona przy urodzeniu, nie odpowiada
wewnętrznemu poczuciu i indywidualnemu doświadczaniu płci społecznej, a więc płci
rozumianej jako kategoria społeczna, a nie tylko biologiczna, rozbieżność ta powoduje
9