Rządowy projekt ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych

Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub
Konfederacji Szwajcarskiej. Nowa ustawa, podobnie jak poprzednia, nie obejmie
swoim zakresem konsumentów. Ustawa – podobnie jak obecnie obowiązująca regulacja
– będzie miała zastosowanie do podmiotów, o których mowa w art. 3 ustawy z dnia
29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759,
z późn. zm.), spośród których jednakże do określonej grupy stosowane będą przepisy
dotyczące organów publicznych. W celu dostosowania regulacji do przepisów
Dyrektywy wprowadzona zostanie wyraźna definicja „organu publicznego”, oparta na
przepisie art. 2 pkt 2 Dyrektywy, w którym odwołano się do definicji „instytucji
zamawiającej” w rozumieniu art. 2 ust. 1 lit. a dyrektywy 2004/17/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynującej procedury udzielania
zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki,
transportu i usług pocztowych oraz art. 1 ust. 9 dyrektywy 2004/18/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur
udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi. Organem
publicznym w rozumieniu ustawy będą podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 1
pkt 1 – 3a ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych:
1) jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o finansach
publicznych,
2) inne niż określone w pkt 1 państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające
osobowości prawnej,
3) inne niż określone w pkt 1 osoby prawne, utworzone w szczególnym celu
zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemających charakteru
przemysłowego ani handlowego, jeżeli podmioty, o których mowa w tym przepisie
oraz w pkt 1 i 2, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny
podmiot:
a) finansują je w ponad 50% lub
b) posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub
c) sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub
d) mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub
zarządzającego,
3a) związki podmiotów, o których mowa w pkt 1 i 2, lub podmiotów, o których mowa
w pkt 3.
3

W ustawie utrzymany zostanie dotychczasowy zakres wyłączeń przedmiotowych,
z wyjątkiem wyłączenia, o którym mowa w art. 4 pkt 3 dotychczasowej ustawy.
Z uwagi na brak w dyrektywie podstawy do wyłączenia umów, których przedmiotem
jest świadczenie polegające na odpłatnym dostarczaniu towarów lub świadczeniu usług
finansowanych w całości lub w części ze środków pochodzących z międzynarodowych
instytucji finansowych, bezzwrotnej pomocy UE, funduszy strukturalnych i Funduszu
Spójności UE, przepis ustanawiający to wyłączenie zostanie uchylony. Nowa ustawa
nie będzie miała również zastosowania do umów, których przedmiotem jest dostawa
towaru lub wykonanie usługi, do których stosuje się art. 346 Traktatu o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej (umów, których przedmiotem są broń, amunicja lub materiały do ich
produkcji, przeznaczone wyłącznie do celów wojskowych).
Zgodnie z art. 12 ust. 3 Dyrektywy państwa członkowskie mogą wprowadzić lub
utrzymać przepisy korzystniejsze dla wierzycieli niż przepisy niezbędne do spełnienia
wymogów Dyrektywy. Utrzymano zatem rozwiązanie korzystniejsze dla wierzyciela
w zakresie obliczania wysokości odsetek, funkcjonujące w art. 7 dotychczasowej
ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych,
według którego wierzyciel – w przypadku gdy dłużnik opóźnia się z zapłatą należności
– może naliczać odsetki w wysokości odsetek za zwłokę określanej na podstawie
przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (obecnie odsetki te
wynoszą 14,5%).
Celem zdyscyplinowania potencjalnie silniejszej strony umowy do powstrzymywania
się od narzucania kontrahentom nadmiernie długich terminów zapłaty wprowadzona
została, wynikająca z przepisów Dyrektywy, zasada, zgodnie z którą terminy umowne
w transakcjach handlowych (z wyjątkiem transakcji, w których dłużnikiem jest organ
publiczny) nie powinny przekraczać 60 dni kalendarzowych, chyba że strony wyraźnie
ustalą inaczej i pod warunkiem że nie jest to rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela.
W związku z powyższym ustalenie dłuższego niż 60 dni terminu będzie możliwe,
w sytuacji gdy ustalenie takie nie będzie rażąco nieuczciwe, tzn. nie będzie sprzeciwiało
się właściwości i społeczno-gospodarczemu celowi umowy lub zasadom współżycia
społecznego oraz będzie obiektywnie uzasadnione, biorąc po uwagę właściwość towaru
lub usługi. W przypadku braku powyższych przesłanek, po upływie 60 dni
wierzycielowi będą przysługiwać – po spełnieniu swojego świadczenia wynikającego
z zawartej umowy – odsetki za opóźnienie w wysokości wskazanej w ustawie (odsetki
4

w wysokości odsetek za zwłokę określanej na podstawie art. 56 § 1 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa) lub uzgodnionej między stronami (art. 7
projektu).
Z uwagi na fakt, że organy publiczne korzystają z bardziej przewidywalnych,
bezpiecznych i trwałych źródeł dochodów, warunki zaś dostępu do finansowania
niejednokrotnie są o wiele atrakcyjniejsze niż w przypadku przedsiębiorców,
Dyrektywa przewiduje wprowadzenie szczegółowych przepisów dotyczących transakcji
handlowych związanych z dostawą towarów lub świadczeniem usług przez
przedsiębiorców na rzecz organów publicznych. W ustawie wprowadza się zatem
rozwiązanie, zgodnie z którym w umowach, w których organ publiczny występuje
w charakterze dłużnika, termin zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi nie
może przekraczać 30 dni od daty doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku. Z uwagi
jednak na specyfikę niektórych umów zawieranych przez organy publiczne,
np. skomplikowanych umów o roboty budowlane wymagających sukcesywnego
wykonywania poszczególnych etapów w ramach jednego przedsięwzięcia, przy
zaangażowaniu często kilku podwykonawców, należy przewidzieć możliwość
wydłużenia terminu 30-dniowego przy spełnieniu określonych przesłanek. Zatem strony
transakcji handlowej, której dłużnikiem jest organ publiczny, mogą ustalić w umowie
termin dłuższy niż 30 dni, nie dłuższy jednak niż 60 dni, w przypadku gdy jest to
obiektywnie uzasadnione szczególnym charakterem (skomplikowanie, złożoność
procedur, wielość podmiotów zaangażowanych, wieloetapowość) lub szczególnymi
elementami umowy (art. 8 ust. 3 projektu).
W ramach wyjątku od generalnej zasady regulowania należności przez organy
publiczne w terminie 30-dniowym, Dyrektywa wprowadza możliwość zastosowania
dłuższego, 60-dniowego terminu na regulowanie należności przez jednostki publiczne
udzielające świadczeń zdrowotnych. Z uwagi na złożoność procedury przyznawania
kontraktów na świadczenia usług medycznych, szczególny rodzaj usług, jakie świadczy
sektor służby zdrowia, jego sytuację finansową spowodowaną m.in. specyficznym
systemem finansowania oraz niezrównoważeniem ponoszonych kosztów osiągniętymi
przychodami w ustawie przewidziany zatem został 60-dniowy termin na regulowanie
płatności przez podmioty lecznicze, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 2 – 4 ustawy
z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654, z późn.
zm.) (art. 8 ust. 2 projektu).
5

Ustalenie w umowie terminu dłuższego niż 30 dni, a w przypadku zaistnienia
przesłanek do jego wydłużenia oraz w transakcjach, w których dłużnikiem jest organ
publiczny będący podmiotem leczniczym – dłuższego niż 60 dni traktowane będzie jako
opóźnienie w zapłacie, wierzycielowi zaś przysługiwać będą – pod warunkiem
spełnienia swojego świadczenia wynikającego z zawartej umowy – odsetki za
opóźnienie w wysokości wskazanej w ustawie (art. 8 projektu).
W art. 8 ust. 4 wskazane zostało również, zgodnie z rozwiązaniem przewidzianym
w Dyrektywie, od którego momentu liczony jest termin zapłaty, w przypadku gdy nie
jest możliwe ustalenie daty otrzymania faktury lub rachunku za dostarczenie towaru lub
wykonanie usługi albo w przypadku gdy faktura lub rachunek doręczone zostały przed
dostawą towaru lub wykonaniem usługi.
Bez zmian w stosunku do obowiązującej ustawy pozostaje przewidziana w art. 5
projektu możliwość żądania przez wierzyciela odsetek ustawowych w przypadku umów
z terminem zapłaty dłuższym niż 30 dni jako tzw. opłata za kredyt kupiecki.
Uprawnienie takie nie będzie przysługiwać jednak wierzycielom w transakcjach
handlowych, w których dłużnikiem jest organ publiczny będący podmiotem
leczniczym, o którym mowa w art. 8 ust. 2 projektu ustawy.
W ustawie utrzymane zostało również rozwiązanie, o którym mowa w obecnym art. 6
(wynikające z wdrożenia poprzedniej dyrektywy 2000/35/WE), zgodnie z którym, jeżeli
termin zapłaty nie został określony w umowie, wierzycielowi przysługiwać będą
odsetki ustawowe po upływie 30 dni po spełnieniu jego świadczenia do dnia zapłaty, ale
nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Odsetki te naliczane
będą automatycznie, bez konieczności wezwania. Dzień wymagalności świadczenia
pieniężnego jest uzależniony od różnych sytuacji określonych przepisami Kodeksu
cywilnego (art. 455, art. 456, art. 458 i art. 476). Decydujące znaczenie będzie tu miała
chwila wezwania dłużnika do zapłaty, np. przez doręczenie faktury lub rachunku. Dla
zapewnienia pewności obrotu przewiduje się, że wezwanie to musi mieć formę
pisemną. Zmianą w stosunku do obecnego brzmienia art. 6 jest wprowadzenie w nim
rozwiązania, zgodnie z którym, w przypadku gdy w wezwaniu do zapłaty
(w szczególności w doręczonej dłużnikowi fakturze lub rachunku) wskazany zostanie
dzień wcześniejszy niż dzień faktycznego otrzymania wezwania przez dłużnika, za
dzień wymagalności świadczenia pieniężnego uważa się dzień doręczenia wezwania
(art. 6 ust. 2 projektu).
6

Celem dyscyplinowania stron transakcji handlowych do stosowania krótkich terminów
umownych nie tylko w zakresie terminu zapłaty, lecz również innych terminów
przewidzianych umową, wprowadzone zostało rozwiązanie, zgodnie z którym,
w przypadku gdy strony przewidziały w umowie procedurę zbadania towaru lub usługi
celem potwierdzenia zgodności towaru lub usługi z umową, czas trwania takiej
procedury nie powinien być wydłużany ponad konieczność wynikającą z właściwości
danego towaru lub usługi i nie powinien przekraczać 30 dni (art. 9 projektu).
Ustawa wprowadza również nowy instrument, którego celem jest zwrot wierzycielowi
kosztów, które poniósł przy dochodzeniu należnej mu od dłużnika kwoty. Zgodnie
z wymogami Dyrektywy, w art. 10 projektu przewidziane zostało, iż od dnia nabycia
przez wierzyciela uprawnienia do naliczania odsetek z tytułu opóźnienia w zapłacie
należności wynikającej z umowy przysługiwać mu będzie, bez konieczności wezwania,
kwota tzw. stałej rekompensaty w wysokości wyrażonej w złotych równowartości
kwoty 40 euro według średniego kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski
ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne
stało się wymagalne. W przypadku gdy koszty odzyskania należności, czyli wydatki,
które poniósł wierzyciel, dochodząc należnej mu kwoty, przekroczą kwotę stałej
rekompensaty, wierzyciel będzie miał możliwość uzyskania na drodze sądowej zwrotu
wszelkich wydatków, jakie poniósł w związku z próbą odzyskania należności, w tym
kosztów postępowania sądowego.
Ustawa przewiduje, że w przypadku gdy strony ustalą w umowie, że zapłata
następować będzie częściami, naliczanie odsetek za nieterminowe regulowanie
należności oraz rekompensaty dotyczyć będzie tylko niezapłaconej części, nie zaś całej
kwoty należności (art. 11 projektu).
W porównaniu do obecnie obowiązującej ustawy, w związku z wprowadzeniem
nowych instrumentów dyscyplinujących strony transakcji handlowych do stosowania
krótkich terminów zapłaty, rozszerzony zostanie zakres przedmiotowy uprawnień
krajowej lub regionalnej organizacji występującej w imieniu przedsiębiorców do
wszczęcia postępowania w ich imieniu z odpowiednimi roszczeniami (art. 12 projektu).
W celu zapewnienia efektywnego dochodzenia kwoty tzw. stałej rekompensaty, jak
również zwrotu wszelkich kosztów poniesionych w związku z dochodzeniem
należności w postępowaniu cywilnym, w ustawie przewiduje się wprowadzenie
odpowiedniej zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego, rozszerzającej zakres
7