Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

Nr 21, poz. 123, z 1988 r. Nr 41, poz. 324, z 1989 r. Nr 4, poz. 21 i Nr 33, poz. 175, z 1990 r. Nr 14,
poz. 88, Nr 34, poz. 198, Nr 53, poz. 306, Nr 55, poz. 318 i Nr 79, poz. 464, z 1991 r. Nr 7, poz. 24,
Nr 22, poz. 92 i Nr 115, poz. 496, z 1993 r. Nr 12, poz. 53, z 1994 r. Nr 105, poz. 509, z 1995 r. Nr 83,
poz. 417, z 1996 r. Nr 24, poz. 110, Nr 43, poz. 189, Nr 73, poz. 350 i Nr 149, poz. 703, z 1997 r. Nr 43,
poz. 270, Nr 54, poz. 348, Nr 75, poz. 471, Nr 102, poz. 643, Nr 117, poz. 752, Nr 121, poz. 769 i 770,
Nr 133, poz. 882, Nr 139, poz. 934, Nr 140, poz. 940 i Nr 141, poz. 944, z 1998 r. Nr 106, poz. 668
i Nr 117, poz. 757, z 1999 r. Nr 52, poz. 532, z 2000 r. Nr 22, poz. 269 i 271, Nr 48, poz. 552 i 554,
Nr 55, poz. 665, Nr 73, poz. 852, Nr 94, poz. 1037, Nr 114, poz. 1191 i 1193 i Nr 122, poz. 1314, 1319
i 1322, z 2001 r. Nr 4, poz. 27, Nr 49, poz. 508, Nr 63, poz. 635, Nr 98, poz. 1069, 1070 i 1071, Nr 123,
poz. 1353, Nr 125, poz. 1368 i Nr 138, poz. 1546, z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 26, poz. 265, Nr 74,
poz. 676, Nr 84, poz. 764, Nr 126, poz. 1069 i 1070, Nr 129, poz. 1102, Nr 153, poz. 1271, Nr 219,
poz. 1849 i Nr 240, poz. 2058, z 2003 r. Nr 41, poz. 360, Nr 42, poz. 363, Nr 60, poz. 535, Nr 109,
poz. 1035, Nr 119, poz. 1121, Nr 130, poz. 1188, Nr 139, poz. 1323, Nr 199, poz. 1939 i Nr 228,
poz. 2255, z 2004 r. Nr 9, poz. 75, Nr 11, poz. 101, Nr 68, poz. 623, Nr 91, poz. 871, Nr 93, poz. 891,
Nr 121, poz. 1264, Nr 162, poz. 1691, Nr 169, poz. 1783, Nr 172, poz. 1804, Nr 204, poz. 2091, Nr 210,
poz. 2135, Nr 236, poz. 2356 i Nr 237, poz. 2384, z 2005 r. Nr 13, poz. 98, Nr 22, poz. 185, Nr 86,
poz. 732, Nr 122, poz. 1024, Nr 143, poz. 1199, Nr 150, poz. 1239, Nr 167, poz. 1398, Nr 169,
poz. 1413 i 1417, Nr 172, poz. 1438, Nr 178, poz. 1478, Nr 183, poz. 1538, Nr 264, poz. 2205 i Nr 267,
poz. 2258, z 2006 r. Nr 12, poz. 66, Nr 66, poz. 466, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 186, poz. 1379, Nr 208,
poz. 1537 i 1540, Nr 226, poz. 1656 i Nr 235, poz. 1699 oraz z 2007 r. Nr 7, poz. 58, Nr 47, poz. 319,
Nr 50, poz. 331 i Nr 61, poz. 418.


05/88EP

4

U Z A S A D N I E N I E

1. 1. Status prawny urządzeń przesyłowych reguluje aktualnie art. 49 K.c., obo-
wiązujący w niezmienionym brzmieniu od chwili wejścia w życie kodeksu
cywilnego. Przemiany ustrojowe i społeczno-gospodarcze dokonane na
początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia, w tym istotne zmiany
regulacji prawnej własności państwowej były źródłem wątpliwości praw-
nych, jakie pojawiły się przy stosowaniu art. 49 K.c. Trybunał Konstytucyj-
ny w wyroku z dnia 4 grudnia 1991 r. W 4/91 (OTK 1991, nr 1, poz. 22)
dokonał więc wykładni art. 49 K.c. – stwierdzając, że urządzenia wymie-
nione w tym przepisie z chwilą ich połączenia z przedsiębiorstwem nie tyl-
ko przestają być częścią składową nieruchomości na której są posadowio-
ne, lecz stają się przedmiotem własności osoby, która jest właścicielem
przedsiębiorstwa przesyłowego. Jako podstawę prawną przejścia własno-
ści wskazał art. 191 K.c.
Pogląd ten przyjął także Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie (np. wyrok
z dnia 23 czerwca 1993 r. I CRN 72/93, M.P. z 1993 r. Nr 4, poz. 15;
uchwała z dnia 13 stycznia 1995 r. III CZP 169/94, OSNC 1995, nr 4,
poz. 64 i inne), a także Naczelny Sąd Administracyjny (np. wyrok z dnia
7 października 1999 r. I S.A. 2082/98 niepubl.).
Odmiennej wykładni art. 49 K.c. dokonał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
26 lutego 2003 r. II CK 40/02 (niepubl.) wskazując, że przepis art. 49 K.c.
przesądza tylko o tym, że urządzenia w nim wymienione oraz inne podob-
ne urządzenia nie należą do części składowych gruntu z chwilą, gdy we-
szły w skład przedsiębiorstwa przesyłowego. Natomiast pozostawia otwar-
tą kwestię sposobu uzyskania przez prowadzącego przedsiębiorstwo tytu-
łu prawnego do tych urządzeń. Powołał się przy tym na art. 31 ust. 1 usta-
wy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbioro-
wym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747), który stanowi, że
„osoby, które wybudowały z własnych środków urządzenia wodociągowe
i urządzenia kanalizacyjne, mogą je przekazać odpłatnie gminie lub przed-
siębiorstwu wodno-kanalizacyjnemu na warunkach uzgodnionych w umo-


wie”. Oznacza to – zdaniem Sądu Najwyższego – że swoboda kształtowa-
nia treści umowy pozwala stronom na ustalenie tytułu prawnego, na pod-
stawie którego gmina lub przedsiębiorstwo będzie eksploatowało to urzą-
dzenie. Może to być zarówno tytuł prawnorzeczowy, jak i obligacyjny
(użytkowanie, najem, leasing).
Ten nowy kierunek wykładni jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego kon-
tynuowany, a jego trafność potwierdza uchwała składu 7 sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 8 marca 2006 r. III CZP 105/05 (OSN 2006 nr 10,
poz. 139), w której przyjęto, że „przepis art. 49 K.c. nie stanowi samoistnej
podstawy prawnej przejścia urządzeń służących do doprowadzania lub
odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz innych po-
dobnych urządzeń na własność właściciela przedsiębiorstwa przez ich po-
łączenie z siecią należącą do tego przedsiębiorstwa”. Sąd Najwyższy od-
rzucił też możliwość przejścia własności urządzeń na właściciela przedsię-
biorstwa na podstawie art. 191 K.c. podnosząc, że kodeks cywilny nie zna
pojęcia „części składowej przedsiębiorstwa”.
2. Trzeba stwierdzić, że ten kierunek wykładni art. 49 i 191 K.c. jest uzasad-
niony na tle obowiązującego stanu prawnego. W konsekwencji należy
przyjąć, że osoba, która z własnych środków wybudowała urządzenie
wskazane w art. 49 K.c., może w drodze umowy przekazać (odpłatnie lub
nieodpłatnie) ich własność na rzecz właściciela przedsiębiorstwa przesy-
łowego. Strony mogą też ustalić inny tytuł prawny (rzeczowy lub obligacyj-
ny), na podstawie którego przedsiębiorstwo przesyłowe będzie korzystać
z tych urządzeń. Taki stan rzeczy powoduje jednak coraz liczniejsze spory
sądowe wówczas, gdy strony nie mogą uzgodnić warunków (szczególnie
w zakresie odpłatności) przekazania własności lub ustanowienia innego ty-
tułu prawnego. Należy przy tym podkreślić, że na gruncie aktualnego sta-
nu prawnego sąd powszechny nie jest władny narzucić przedsiębiorcy
przesyłowemu obowiązku zawarcia umowy, na podstawie której nabywa
on własność tych urządzeń bądź uzyskuje inny tytuł prawny do korzystania
z nich. Uzasadnione jest więc wprowadzenie do kodeksu cywilnego unor-
mowania, które jednoznacznie określi status prawny urządzeń przesyło-
2


wych przy zapewnieniu odpowiedniego wynagrodzenia osobom, które
z własnych środków je wybudowały.
3. Cechą charakterystyczną zmian, jakie dokonują się w ostatnich latach
w przepisach prawnych regulujących działalność gospodarczą, jest nada-
nie decydującego znaczenia zasadzie umownego kształtowania przez
podmioty prawa łączących ich stosunków. Umowa stała się podstawowym
instrumentem nawiązywania stosunków gospodarczych i określania ich
treści. Także w odniesieniu do określenia statusu prawnego urządzeń,
o których mowa w art. 49 K.c., przepisy pozakodeksowe przewidywały
umowny tryb regulacji. Przykładowo należy wskazać, że – zgodnie
z art. 66 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U.
z 2003 r. Nr 153, poz. 1504, z późn. zm.) – osoby, które do dnia wejścia
w życie tej ustawy wybudowały z własnych środków urządzenia i instala-
cje, mogły w terminie 2 lat od wejścia w życie ustawy przekazać odpłatnie,
na warunkach uzgodnionych przez strony, te urządzenia przedsiębiorstwu
energetycznemu. Podobnie art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r.
o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków
(Dz. U. Nr 72, poz. 747, z późn. zm.) stanowi, że osoby, które wybudowały
z własnych środków urządzenia wodociągowe i urządzenia kanalizacyjne,
mogą je przekazać odpłatnie gminie lub przedsiębiorstwu wodociągowo-
kanalizacyjnemu na warunkach uzgodnionych w umowie. Umowny sposób
określenia statusu prawnego urządzeń, o których mowa w art. 49 K.c., zo-
stał też jednoznacznie przyjęty w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego.
Uzasadniona jest więc propozycja dokonania zmiany dotychczasowej tre-
ści art. 49 K.c., opartej na następujących założeniach:
1. Dotychczasową treść art. 49 K.c. należy oznaczyć jako § 1 i skreślić
w niej słowa „lub zakładu”. Pojęcie „zakład” nie zostało zdefiniowane
w przepisach Kodeksu cywilnego, w przeciwieństwie do przedsiębior-
stwa (art. 551 K.c.). Mając na względzie definicję przedsiębiorstwa
w ujęciu przedmiotowym, nie ma potrzeby wyodrębniania nadto zakła-
du.
3


2. Pojęcia „wody” oraz „prądu elektrycznego” należy zastąpić odpowied-
nio pojęciami „płynów” oraz „energii elektrycznej”, co zapewni spójność
z innymi przepisami, w tym z ustawą – Prawo energetyczne.
3. Nie zachodzi potrzeba ustawowego uregulowania statusu prawnego
urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 K.c., wówczas, gdy koszty ich
budowy poniósł przedsiębiorca. Z chwilą ich przyłączenia do sieci
przestają być częścią składową nieruchomości i stają się składnikiem
przedsiębiorstwa, a z uwagi na ich sfinansowanie przez przedsiębiorcę
stają się ex lege jego własnością.
4. Uzasadnione jest stanowisko, że podstawowym instrumentem, który
pozwala określić tytuł prawny do korzystania przez przedsiębiorcę
z urządzeń sfinansowanych przez inną osobę – jest umowa zawarta
między przedsiębiorcą a podmiotem ubiegającym się o przyłączenie.
5. Przeniesienie własności urządzeń, które w świetle art. 49 K.c. należy
uznać za rzeczy ruchome w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego,
lub określenie innego tytułu prawnego do korzystania z nich, następuje
na rzecz przedsiębiorcy zdefiniowanego w art. 431 K.c. z tym, że
z chwilą zawarcia tej umowy prawo do tych urządzeń staje się składni-
kiem przedsiębiorstwa w znaczeniu art. 551 K.c. W konsekwencji prawo
to objęte jest czynnością prawną dotyczącą przedsiębiorstwa
(art. 552 K.c.).
6. Strony umowy decydują o tytule prawnym, na podstawie którego przed-
siębiorca będzie korzystać z urządzeń, których koszty budowy poniosła
inna osoba. Chodzi przede wszystkim o przeniesienie własności na wa-
runkach uzgodnionych przez strony (odpłatnie, nieodpłatnie). Możliwe
jest też ustanowienie innego tytułu prawnorzeczowego (użytkowania)
bądź obligacyjnego (najem, leasing). Podstawą prawną jest

art. 3531 K.c. wyrażający zasadę swobody zawierania umów.
7. W razie odmowy zawarcia umowy przez przedsiębiorcę, osobie, która
sfinansowała budowę urządzeń, przysługuje roszczenie o ich nabycie
przez przedsiębiorcę za odpowiednim wynagrodzeniem (taką formułę
w odniesieniu do nieruchomości przyjęto w art. 231 § 2 K.c.). Jeżeli
4