Poselski projekt ustawy o biegłych w postępowaniu sądowym oraz w innych postępowaniach prowadzonych na podstawie ustaw

Warszawa, 11 września 2008 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-151(5)/08

Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej






Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy


- o biegłych w postępowaniu sądowym
oraz w innych postępowaniach
prowadzonych na podstawie ustaw

(druk nr 667).

Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.



(-) Donald Tusk



Stanowisko Rządu
w sprawie poselskiego projektu ustawy o biegłych w postępowaniu sądowym oraz
w innych postępowaniach prowadzonych na podstawie ustaw
(druk nr 667)





1. Poselski projekt ustawy o biegłych w postępowaniu sądowym oraz w innych
postępowaniach prowadzonych na podstawie ustaw dotyczy kompleksowego uregulowania
zasad wydawania opinii przez biegłych, stworzenia mechanizmów doboru odpowiednich osób
do wykonywania obowiązków biegłych, jak również wydawania opinii przez instytucje
naukowe i specjalistyczne.
Należy zwrócić uwagę, iż w aktualnym stanie prawnym brak jest aktu prawnego, który
w sposób kompleksowy regulowałby materię biegłych.
Obowiązujący dekret z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków,
biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445, z późn. zm.) jest
niedostosowany do istniejącej sytuacji społeczno – gospodarczej i potrzeb wymiaru
sprawiedliwości. Ponadto wskazać można na regulacje zawarte w ustawie z dnia 27 lipca
2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.).
Przepis art. 157 § 1 tej ustawy wskazuje ogólnie, iż prezes sądu okręgowego ustanawia
biegłych sądowych i prowadzi ich listę, a § 2 przewiduje delegację ustawową dla Ministra
Sprawiedliwości do określenia, w drodze rozporządzenia, trybu ustanawiania biegłych
sądowych, pełnienia przez nich czynności oraz zwalniania ich z funkcji. W tym samym trybie
Minister Sprawiedliwości może również określić szczegółowe zasady powoływania
i działania zespołów biegłych sądowych.
Kwestie związane z należnościami biegłych uregulowane są w ustawie z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, z późn. zm.)
oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie
kosztów przeprowadzania dowodu z opinii biegłych w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 46,
poz. 254, z późn. zm.) a nadto w dekrecie z dnia 26 października 1950 r. o należnościach
świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445, z późn. zm.),
zaś zagadnienie funkcjonowania biegłych z zakresu uzależnienia od alkoholu reguluje
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie biegłych
w przedmiocie uzależnienia od alkoholu (Dz. U. Nr 250, poz. 1883).
Z uwagi na ten stan rzeczy, samo podjęcie próby ustawowego określenia wymogów
skierowanych do osób uprawnionych do sporządzania opinii na potrzeby wymiaru
sprawiedliwości, a także uregulowania sposobu wyłaniania biegłych, przypadków
zawieszania ich w czynnościach oraz skreślania z listy biegłych należy, co do zasady, ocenić
pozytywnie, jednakże sposób realizacji tych zamierzeń budzi liczne wątpliwości.

2. Mimo że projektowana ustawa ma charakter powszechny, a więc odnosi się do
wszystkich postępowań sądowych i innych postępowań prowadzonych na podstawie ustaw,
w kilku przepisach ograniczono regulację wyłącznie do postępowania toczącego się przed
sądami lub przed prokuratorem (art. 5 ust. 1, art. 48 ust. 5, art. 49 ust. 3 pkt 4 i 5 projektu), co
nie wydaje się zabiegiem zamierzonym.

3. Projektowane regulacje zakładają utworzenie ogólnokrajowej listy biegłych;
czynności biegłego w postępowaniach prowadzonych na podstawie ustaw mogłyby być
wykonywane jedynie przez osoby wpisane na listę (art. 2 projektu). Listę miałby prowadzić
Minister Sprawiedliwości (art. 12 ust. 1 projektu). O wpisie na listę biegłych rozstrzygałby
Minister Sprawiedliwości w drodze decyzji administracyjnej (art. 20 ust. 1 projektu).
Projektowane unormowanie prowadziłoby w konsekwencji do tego, iż Minister
Sprawiedliwości – organ władzy wykonawczej – wpływałby, poprzez wpisywanie,
odmawianie wpisu, zawieszanie i skreślanie biegłych z listy, na możliwość swobodnego
wyboru biegłego przez sąd. Powstaje zatem wątpliwość, czy takie rozwiązanie można
pogodzić z konstytucyjną zasadą niezawisłości sędziowskiej (art. 10 i art. 178 Konstytucji
RP).

4. W projektowanym art. 5 przewiduje się możliwość zwrócenia się przez właściwy
sąd lub przez prokuratora o przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w stosunku do
osoby, która ma być dopuszczona do wykonywania czynności biegłego. Analogiczną
regulację zawiera art. 11 projektu, w stosunku do osoby fizycznej ubiegającej się o wpis na
listę biegłych. Wątpliwości budzą jednak: brak doprecyzowania okoliczności uzasadniających
wystąpienie o przeprowadzenie wywiadu, a także niezamknięty katalog informacji zbieranych
w trakcie wywiadu (art. 5 ust. 2 pkt 9 oraz art. 11 ust. 2 pkt 9 projektu stanowią bowiem, iż
wynik wywiadu środowiskowego zawiera „inne okoliczności faktyczne”). Ponadto podkreślić

2
należy, iż zastrzeżenia budzi także art. 5 ust. 1 projektu; nie jest bowiem jasne, dlaczego
wystąpienie z wnioskiem o przeprowadzenie wywiadu środowiskowego nastąpić ma przed
„dopuszczeniem do czynności” a nie przed powołaniem osoby wpisanej na listę biegłych.
Niejasna jest także różnica znaczeniowa między użytym w art. 4 ust. 1 projektu pojęciem
„powołanie osoby niewpisanej na listę biegłych” a wynikającym z art. 5 ust. 1 projektu
„dopuszczeniem do czynności osoby wykonującej czynności biegłego”. W istocie nie
wiadomo, czy w ww. przypadkach chodzi o dwie różne sytuacje, czy też projektodawca,
w sposób wadliwy, opisuje różnymi pojęciami te same sytuacje.

5. Kolejno wątpliwości budzi art. 10 ust. 2 projektu, zgodnie z którym osoba wpisana
na listę biegłych może używać tytułu „biegły” jedynie w postępowaniu, w którym została
powołana do wydania opinii albo wykonania przewidzianej w ustawie innej czynności.
Wydaje się, iż skoro osoba ubiegająca się o wpisanie na listę biegłych wpis ten uzyskała,
powinna mieć prawo używania tytułu „biegły” nie tylko w postępowaniu, w którym została
powołana do wydania konkretnej opinii. Wątpliwość tę pogłębia art. 22 projektu, zgodnie
z którym Minister Sprawiedliwości ogłasza, w formie obwieszczenia, listę biegłych
w prowadzonym przez siebie dzienniku urzędowym (ust. 1); lista biegłych może być
prowadzona także w formie elektronicznej; w takim przypadku udostępnienie listy biegłych
następuje przez jej umieszczenie w Biuletynie Informacji Publicznej na stronach
podmiotowych Ministra Sprawiedliwości (ust. 3). W kontekście tych projektowanych
regulacji, planowane ograniczenie posługiwania się tytułem „biegły” tylko do konkretnego
postępowania, wydaje się tym bardziej niezasadne.

6. Niewłaściwe jest wprowadzenie możliwości wpisu do wykazu instytucji z urzędu
albo na wniosek (art. 32 ust. 1 projektu). Wprowadza ono zróżnicowanie w dostępie do
pełnienia funkcji opiniodawczych, bowiem niektóre instytucje mogą uzyskać wpis do wykazu
bez złożenia stosownego wniosku. W projekcie nie określono, w jakich przypadkach Minister
Sprawiedliwości może dokonać wpisu z urzędu. Oznacza to, że organ ten mógłby dowolnie
typować instytucje do wpisu bez wniosku z ich strony. Można przypuszczać, że wpis z urzędu
miałby dotyczyć np. Instytutu Ekspertyz Sądowych, względnie Zakładów i Katedr Medycyny
Sądowej akademii medycznych, z założenia powołanych do opiniowania na użytek sądów
i prokuratury. Jednakże wydaje się, że nie byłoby dopuszczalne, w świetle zasady równości,
wyrażonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji, dokonywanie tego rodzaju dyferencjacji, zwłaszcza że
wpisanie do wykazu na wniosek podlegać miałoby opłacie.

3
7. Wydaje się ponadto, iż projekt ustawy powinien przewidywać rygorystyczne
sankcje za uchybienia biegłego sądowego w realizowaniu powierzonych mu obowiązków.
Zarówno nieuzasadniona odmowa wydania opinii, jak i zawinione wydanie opinii nierzetelnej
(rażąco wadliwej) winny skutkować decyzją o odwołaniu biegłego z funkcji.

Należy dodatkowo zauważyć, iż obecnie trwają prace nad rządowym projektem
Założeń do projektu ustawy o biegłych sądowych. Ogólnym celem podjętych działań jest
przygotowanie kompleksowej regulacji dotyczącej statusu biegłych sądowych, zasad ich
powoływania, odwoływania oraz nadzoru – w formie ustawy, która zastąpi obecnie
obowiązujące akty prawne normujące tę materię. W projektowanych regulacjach zakłada się:
1) stworzenie nowego mechanizmu naboru biegłych sądowych i zwiększenie zakresu
nadzoru nad nimi;
2) zwiększenie wymagań wobec biegłych sądowych oraz kandydatów na biegłych
sądowych;
3) zapewnienie swobodnego, powszechnego dostępu do list biegłych sądowych
prowadzonych wedle jednolitego w skali kraju wzoru;
4) kompleksowe unormowanie zasad wynagradzania biegłych sądowych.
Zasadniczą różnicą pomiędzy projektem poselskim a projektowanym Założeniami jest
model powoływania i nadzoru nad biegłymi sądowymi. Projekt ustawy zakłada model
centralistyczny, czyli przekazanie kompetencji w tym zakresie wyłącznie Ministrowi
Sprawiedliwości. Natomiast w projektowanych Założeniach przewiduje się, iż uprawnienia te
pozostaną w gestii prezesów sądów okręgowych, co pozwoli na uniknięcie wątpliwości co do
zgodności projektowanych regulacji z konstytucyjną zasadą niezawisłości sędziowskiej.

W konkluzji należy uznać, iż z uwagi na omówione wyżej, istotne wady poselskiego
projektu ustawy o biegłych w postępowaniu sądowym oraz w innych postępowaniach
prowadzonych na podstawie ustaw, nie powinien być on w ocenie Rządu przedmiotem
dalszych prac legislacyjnych. Jednocześnie należy wskazać, iż regulacje przygotowywane
przez Rząd będą wolne od tych wad.

4