Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Umowy o zabezpieczeniu społecznym między Rzecząpospolitą Polską a Kanadą, podpisanej w Warszawie dnia 2 kwietnia 2008 r.

kanadyjskiego sektora prywatnego. Takim inwestycjom – obok czynników
typowo ekonomicznych – z pewnością będą sprzyjały odpowiednie
podstawy prawne w zakresie ubezpieczenia społecznego, które np. uchronią
obywateli kanadyjskich podejmujących zatrudnienie w Polsce przed
obowiązkiem podwójnego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne.
Biorąc powyższe pod uwagę, można wnioskować, że mimo określonych
obciążeń dla funduszy ubezpieczeń, związanie Polski umową
ubezpieczeniową z Kanadą będzie korzystne, zarówno ze względów
społecznych (interesy Polonii kanadyjskiej), jak i ekonomiczno-
gospodarczych (rozwój współpracy gospodarczej). Dlatego też wydaje się,
że zawarcie polsko-kanadyjskiej umowy ubezpieczeniowej jest zasadne.
2. Dotychczasowy a projektowany stan prawny
Między Polską a Kanadą dotychczas nie było regulacji prawnych
w
dziedzinie ubezpieczenia społecznego. Stan ten powoduje, że przy
ustalaniu prawa i wysokości świadczeń pieniężnych, szczególnie
długoterminowych, jak emerytury i renty, każde z państw bierze pod uwagę
jedynie okresy ubezpieczenia przebyte na podstawie własnego
ustawodawstwa. Wobec braku stosownej dwustronnej umowy dla ustalenia
prawa do tych świadczeń i ich wysokości nie jest możliwe sumowanie
okresów ubezpieczenia/zatrudnienia przebytych pod działaniem
ustawodawstwa każdego z państw. W efekcie liczna grupa Polonii
zamieszkałej w Kanadzie nie może uzyskać prawa do tych świadczeń ani
przy zastosowaniu wyłącznie polskich lub kanadyjskich wewnętrznych
przepisów ubezpieczeniowych, ani przy zastosowaniu – wobec braku
umowy – zasady sumowania okresów ubezpieczenia/zatrudnienia

– stanowiącej standard w tego typu dwustronnych umowach.
Kolejnym problemem wynikającym z braku dwustronnej polsko-kanadyjskiej
umowy regulującej sprawy ubezpieczenia społecznego jest kwestia
transferu (eksportu) świadczeń.
W obowiązującym stanie prawnym świadczenia emerytalno-rentowe
przysługujące wyłącznie z tytułu ubezpieczenia w Polsce osób
zamieszkałych za granicą, w tym także w Kanadzie, są wypłacane – na ich

3
wniosek – osobie przez nie upoważnionej do odbioru, zamieszkałej w kraju,
lub na rachunek bankowy emeryta lub rencisty w kraju. Oznacza to, że
osoby zamieszkałe w Kanadzie, które uzyskały już prawo do polskich
emerytur lub rent nie mogą ich otrzymywać w miejscu swego zamieszkania
w Kanadzie, gdyż polskie ustawodawstwo w takim przypadku przewiduje
wypłatę tych świadczeń tylko w kraju.
Przedstawiona Umowa ma na celu zapewnienie możliwej, dla obu Stron,
koordynacji systemów ubezpieczenia społecznego.
Założeniem strony polskiej było wynegocjowanie umowy w pełni
odpowiadającej standardom międzynarodowym w dziedzinie ubezpieczenia
społecznego. Dlatego też została ona oparta na czterech podstawowych
zasadach koordynacji systemów, tj.:
– zasadzie równego traktowania – zgodnie z którą osoby objęte zakresem
podmiotowym Umowy podlegają zobowiązaniom ustawodawstwa drugiej
Strony i są uprawnione do świadczeń przewidzianych przez to
ustawodawstwo na równi z obywatelami tej Strony (art. 4 Umowy),
– zasadzie swobodnego transferu (eksportu) świadczeń – zgodnie z którą
świadczenia pieniężne nabyte na podstawie ustawodawstwa jednej
Strony nie podlegają zmniejszeniu, zmianie, zawieszeniu lub
wstrzymaniu wyłącznie z uwagi na fakt, że osoba uprawniona do tych
świadczeń ma miejsce zamieszkania na terytorium drugiej Strony.
Oznacza to, że fakt zamieszkiwania w drugim państwie nie będzie miał
żadnego wpływu na prawo i wysokość wypłacanych świadczeń,
z wyłączeniem świadczeń przyznawanych w szczególnym trybie lub
w drodze wyjątku w odniesieniu do Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponadto osobom uprawnionym do świadczeń przyznanych na podstawie
Umowy, a zamieszkałym na terytorium państwa trzeciego świadczenia
będą wypłacane na tych samych warunkach, jak własnym obywatelom
zamieszkałym na terytorium państwa trzeciego. W odniesieniu do
Rzeczypospolitej Polskiej oznacza to transfer świadczeń osobom
zamieszkałym na terytorium państwa trzeciego, z którym łączy Polskę
dwustronna umowa o zabezpieczeniu społecznym, przewidująca taki

4
transfer, natomiast osobom zamieszkałym na terytorium państwa
trzeciego, z którym nie łączy Polski dwustronna umowa
o zabezpieczeniu społecznym – świadczenia będą przekazywane na
konto świadczeniobiorcy w kraju lub do rąk osoby upoważnionej (art. 5
Umowy),
– zasadzie
jedności stosowanego ustawodawstwa – zgodnie z którą
pracownik wykonujący pracę na terytorium Strony, w odniesieniu do
tej pracy – w dziedzinie zabezpieczenia społecznego – będzie
podlegał wyłącznie ustawodawstwu tej Strony (art. 6 Umowy),
– zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia/zatrudnienia – zgodnie
z którą następuje sumowanie wszelkich okresów ubezpiecze-
nia/zatrudnienia przebytych pod działaniem polskiego lub
kanadyjskiego ustawodawstwa, które w myśl tego ustawodawstwa są
wymagane do nabycia lub zachowania prawa do świadczeń
z ubezpieczenia społecznego, a także do obliczania wymiaru tych
świadczeń (art. 11 Umowy).
Przedstawiona Umowa oprócz zapisów dotyczących wymienionych powyżej
zasad koordynacyjnych zawiera także regulacje merytoryczne odnoszące
się do poszczególnych dziedzin ubezpieczenia społecznego objętych
zakresem przedmiotowym Umowy. Zawiera on uregulowania w zakresie:
a) właściwego ustawodawstwa (art. 6-9 Umowy)
W tym zakresie zasadą jest obowiązywanie w odniesieniu do danej pracy
wykonywanej na terytorium Strony, ustawodawstwa tej Strony. Osoby,
do których zastosowanie będą miały postanowienia Umowy, będą
podlegały ustawodawstwu tego państwa, na terytorium którego pracują
(wykonują pracę), przy czym art. 7 i 8 Umowy wskazują pewne wyjątki
od tej podstawowej zasady. Wyjątki te wynikają głównie z charakteru lub
specyfiki wykonywanej pracy (zawodu) i powszechnie występują w tego
typu umowach dwustronnych, jak też w przepisach wspólnotowych.
Dodatkowo art. 9 Umowy dopuszcza możliwość zmiany postanowień art.
6-8 w odniesieniu do jakiejkolwiek osoby lub kategorii osób.


5
b) świadczeń emerytalno-rentowych (art. 14-16 Umowy)
W tym zakresie projekt Umowy przewiduje, że uprawnienia do świadczeń
emerytalno-rentowych będą ustalane z uwzględnieniem łączonych
okresów ubezpieczenia przebytych w obydwu państwach, przy czym
koszty tak ustalanych świadczeń
będą obciążały instytucje
ubezpieczeniowe Polski i Kanady proporcjonalnie do okresów
ubezpieczenia przebytych w danym państwie. Wysokość tych świadczeń
będzie ustalana według następujących zasad:
– w przypadkach, gdy okresy ubezpieczenia przebyte tylko po jednej
Stronie dają prawo do emerytury lub renty w myśl przepisów tej
Strony, wówczas ubezpieczony otrzyma od tej Strony świadczenie
wyliczone tylko na podstawie tych okresów ubezpieczenia, a druga
Strona wypłaci część świadczenia, przyznaną za swoje okresy
ubezpieczenia. Wysokość przyznanej części świadczenia stanowi
wysokość świadczenia odpowiadającego stosunkowi sumy okresów
ubezpieczenia przebytych po tej Stronie do sumy okresów
ubezpieczenia przebytych w obydwu państwach,
– w przypadkach, gdy okresy ubezpieczenia przebyte w Polsce nie dają
prawa do polskiej emerytury lub renty oraz okresy ubezpieczenia
przebyte w Kanadzie nie dają prawa do kanadyjskiej emerytury lub
renty, każde z państw ustala prawo do świadczenia na podstawie
sumy okresów ubezpieczenia przebytych w obydwu państwach
i wypłaca je w wysokości odpowiadającej stosunkowi sumy własnych
okresów ubezpieczenia do ich sumy uzyskanej w obydwu państwach.
Powyższe oznacza, że Umowa wprowadza zasadę „pro rata temporis”
(proporcji okresów), zgodnie z którą ustalanie częściowych świadczeń (z
zastosowaniem sumowania okresów) będzie obligatoryjne tylko w tych
przypadkach, gdy jest to dla zainteresowanego korzystniejsze lub gdy w
jednym lub w żadnym z państw nie ma on prawa do emerytury lub renty
w pełnej wysokości.
c) świadczeń z tytułu wypadku przy pracy lub chorób zawodowych

(art. 17 Umowy)

6
Prawo do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
będzie ustalane zgodnie z ustawodawstwem, które miało zastosowanie
w chwili zaistnienia wypadku lub w czasie wykonywania pracy, w wyniku
której powstała choroba zawodowa.
d) zasiłków pogrzebowych (art. 18 Umowy)
Prawo do zasiłku pogrzebowego, jak też innych świadczeń z tytułu
śmierci będzie przyznawane przez instytucję właściwą Strony, zgodnie
z ustawodawstwem tej Strony.
Proponowane zasady ustalania prawa do świadczeń objętych zakresem
przedmiotowym Umowy oraz ich wypłaty będą obowiązywały od dnia
wejścia w życie Umowy. Postanowienia Umowy nie będą uzasadniały
roszczeń o wypłatę świadczeń za okres przed jej wejściem w życie, ale
okresy ubezpieczenia przebyte zgodnie z ustawodawstwem każdej ze Stron
przed dniem wejścia w życie Umowy będą uwzględniane przy ustalaniu
prawa i wysokości świadczeń przyznawanych na jej podstawie.
Umowa została zawarta na czas nieokreślony. W przypadku jej
wypowiedzenia będzie nadal miała zastosowanie do uprawnień nabytych
w okresie jej obowiązywania.
3. Skutki wejścia w życie Umowy
Chcąc określić przewidywane skutki wejścia w życie polsko-kanadyjskiej
Umowy o zabezpieczeniu społecznym należy stwierdzić, że przyjęcie
i wprowadzenie w życie zaproponowanych w Umowie uregulowań
z pewnością zapewni:
– eliminację negatywnej i pozytywnej kolizji ustawodawstw (podwójne
opłacanie składek ubezpieczeniowych lub brak ubezpieczenia),
– uwzględnianie okresów ubezpieczenia przebytych w Kanadzie w celu
ustalenia prawa i wysokości polskich świadczeń (i odwrotnie),
– transfer świadczeń osobom uprawnionym zamieszkałym na terytorium
drugiej Umawiającej się Strony,

7