Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

10


o odmowie jego wydania nie podlegają rozpatrzeniu jako wnioski o nadanie
statusu uchodźcy. Takie rozwiązanie dopuszcza art. 3 ust. 2 dyrektywy
2005/85/WE.
W projekcie ustawy odstąpiono od dotychczas stosowanej w po-
stępowaniach o nadanie statusu uchodźcy koncepcji bezpiecznego kraju
pochodzenia i bezpiecznego kraju trzeciego. Pojęcia te zostały usunięte ze
słownika, tj. z art. 2 ustawy (uchylony został pkt 2 i 3), ponieważ stały się
zbędne. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami ustalenie, że
cudzoziemiec przybył z bezpiecznego kraju trzeciego oraz bezpiecznego
kraju pochodzenia skutkuje odmową nadania statusu uchodźcy z powodu
oczywistej bezzasadności wniosku.
Pozostawienie dotychczasowych uregulowań odnoszących się do bez-
piecznego kraju pochodzenia wymagałoby dodatkowo sporządzenia
imiennej listy państw, innych niż te umieszczone na wspólnej minimalnej
liście państw trzecich, które są uznawane za bezpieczne kraje
pochodzenia. Taka rozszerzona koncepcja bezpiecznego kraju po-
chodzenia napotykałaby na duże trudności w praktyce; rozpatrywanie tego
typu wniosków w trybie przyspieszonym byłoby niemożliwe i nie
przynosiłoby wymiernych korzyści. W praktyce wiązałoby się to z ko-
niecznością przeprowadzenia szczegółowej oceny państw trzecich pod
kątem licznych wytycznych zawartych w załączniku II do dyrektywy
2005/85/WE, z jednoczesnym uwzględnieniem indywidualnej sytuacji
cudzoziemca. W związku z powyższym w projekcie ustawy ograniczono się
do uznawania za bezpieczny kraj pochodzenia wyłącznie państw
zamieszczonych na liście przyjętej przez Radę. Jednocześnie w procedurze
został umieszczony przepis gwarantujący cudzoziemcom, że proponowana
formuła nie będzie stosowana w sposób automatyczny, ponieważ nakłada
na organ prowadzący postępowanie obowiązek uwzględnienia
indywidualnej sytuacji cudzoziemca.
Stosowanie koncepcji bezpiecznego kraju trzeciego prowadziłoby do
sytuacji, w której gwarancje zapewnione cudzoziemcowi i tak skutkowałyby
tym, że procedury nie byłyby ani szybsze, ani mniej skomplikowane,


11


ponieważ konieczne byłoby rozpatrzenie wniosków pod kątem spełniania
warunków do nadania statusu uchodźcy. Dyrektywa 2005/85/WE
przewiduje w takiej sytuacji prowadzenie postępowania w trybie
przyspieszonym, jednocześnie nakłada na organ szereg obowiązków
związanych z ustaleniem, czy dany kraj można traktować jako bezpieczny
kraj trzeci. W praktyce stosowanie ww. zasad spowodowałoby wydłużenie
postępowania, dlatego projekt ustawy nie przewiduje już możliwości
stosowania koncepcji bezpiecznego kraju trzeciego.
W projekcie ustawy dotychczasowa regulacja określająca zakres danych
cudzoziemca, które mogą być przetwarzane w postępowaniach i rejestrach
prowadzonych na podstawie ustawy, została uzupełniona przez dodanie
„wizerunku twarzy”. Wyjaśniając potrzebę rozszerzenia w ww. sposób
zakresu danych przetwarzanych zgodnie z ustawą, należy podkreślić, że
przetwarzanie wizerunku twarzy ma istotne znaczenie dla właściwej
identyfikacji cudzoziemców, której dokonuje się na podstawie wyglądu, linii
papilarnych itd. Ponadto podczas prowadzonych na podstawie ustawy
postępowań oraz w ich wyniku wydawane są dokumenty potwierdzające
tożsamość cudzoziemców. Wymaga to umieszczenia na ww. dokumentach
wizerunku twarzy. Zaproponowane w projekcie ustawy rozwiązanie jest
zgodne z regulacjami przyjętymi w sprawie dokumentów wydawanych
obywatelom polskim, tj. dowodu osobistego, paszportu, prawa jazdy,
a także z przepisami dotyczącymi wydawania cudzoziemcom dokumentów
na podstawie ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach. Ponadto
podobna regulacja została wprowadzona w ustawie z dnia 14 lipca 2006 r.
o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe
z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej
i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 144, poz. 1043), która przewiduje
możliwość przetwarzania wizerunku w postępowaniach i rejestrach
prowadzonych na podstawie ustawy.
Zawarty w art. 9 ustawy zakaz przekazywania danych cudzoziemców,
wobec których toczyło się którekolwiek z postępowań określonych
w ustawie, władzom oraz instytucjom publicznym kraju pochodzenia


12


cudzoziemców rozszerzono na dane, na podstawie których możliwe jest
ustalenie, że cudzoziemcowi udzielono lub odmówiono udzielenia ochrony
uzupełniającej. Zmiana ta jest konsekwencją wprowadzenia do polskiego
systemu prawnego ochrony uzupełniającej, która ma podobny charakter do
pozostałych form ochrony cudzoziemca. Jednym z jej aspektów jest
ochrona przed niekorzystnymi dla cudzoziemca działaniami ze strony
podmiotów, które mogą wyrządzać poważną krzywdę, tj. organów władzy
publicznej kraju pochodzenia, ugrupowań lub organizacji kontrolujących kraj
pochodzenia lub jego część lub innych podmiotów.
Uchylono art. 12 ustawy nakładający na Prezesa Urzędu do Spraw
Repatriacji i Cudzoziemców oraz Radę do Spraw Uchodźców obowiązek
przedstawiania właściwej do spraw wewnętrznych komisji Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej informacji o stosowaniu ustawy. Obowiązek ten
po raz pierwszy został nałożony w ustawie z dnia 25 marca 1997 r.
o
cudzoziemcach w celu monitorowania procesu nadawania statusu
uchodźcy, będącego wówczas stosunkowo nową instytucją. Po latach
dobrze ocenianej działalności organów wydających decyzje w tych
sprawach można uznać, że interpelacje i zapytania poselskie przewidziane
w Regulaminie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej są wystarczającymi
instrumentami kontroli.
Zasadniczej modyfikacji uległ dział II ustawy, któremu nadano nowe
brzmienie, regulujący dotychczas wyłącznie sprawy dotyczące statusu
uchodźcy. W projekcie ustawy przepisy tego działu zostały rozszerzone
o kwestie dotyczące ochrony uzupełniającej, zgodnie z koncepcją
przewidzianą w art. 3 ust. 3 dyrektywy 2005/85/WE, w myśl której wnioski
o nadanie statusu uchodźcy są rozpatrywane jednocześnie jako wnioski
o
udzielenie ochrony uzupełniającej, a w zakresie statusu uchodźcy
uzupełnione, zgodnie ze wskazaniami wdrażanych dyrektyw i doś-
wiadczeniami praktyki. W obrębie tego działu zmieniła się kolejność
poszczególnych rozdziałów. Rozdzielono przepisy o charakterze
materialnym, określające zasady nadawania, odmowy nadania i po-
zbawiania statusu uchodźcy oraz udzielania, odmowy udzielenia i po-


13


zbawiania ochrony uzupełniającej, od przepisów proceduralnych,
regulujących tryb postępowania w tych sprawach, oznaczając rozdziały
regulujące te kwestie odpowiednio jako rozdziały 1 i 2. Zasady wydawania
i wymiany tymczasowych zaświadczeń tożsamości cudzoziemca ujęto
w nowy rozdział 3. Po ogólnych przepisach dotyczących postępowania
o nadanie statusu uchodźcy zamieszczono rozdział zawierający przepisy
szczególne odnoszące się do procedur z udziałem małoletnich bez opieki
i osób, których stan psychofizyczny stwarza domniemanie, że byli oni
poddani przemocy albo są niepełnosprawni. Wobec tych grup cu-
dzoziemców należy stosować przepisy ogólne z poprzednich rozdziałów
z wyjątkami wynikającymi z przepisów szczególnych zawartych w roz-
dziale 4. Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że dokonano w tym zakresie
połączenia dotychczasowych dwóch rozdziałów. Uznano za niecelowe
wyodrębnienie rozdziału zawierającego bardzo nieliczne regulacje. W roz-
dziale 5 unormowano kwestie dotyczące pomocy udzielanej cudzoziemcom
w czasie trwania postępowania o nadanie statusu uchodźcy. Rozdział 7
odnosi się do zagadnień dotyczących praw i obowiązków cudzoziemca,
któremu nadano status uchodźcy lub udzielono ochrony uzupełniającej.
Przeniesiono natomiast przepisy regulujące kwestie zatrzymania cu-
dzoziemca i umieszczenia go w strzeżonym ośrodku lub zastosowania
wobec niego aresztu w celu wydalenia w trakcie postępowania z rozdziału 3
do rozdziału 6. Przepisy te nie są bowiem nierozerwalnie związane
z postępowaniem o nadanie statusu uchodźcy i nie odnoszą się do
wszystkich cudzoziemców objętych procedurą uchodźczą, ale tylko do tych,
którzy wskutek własnych działań spełniają przesłanki do zatrzymania
i umieszczenia w strzeżonym ośrodku lub zastosowania aresztu w celu
wydalenia.
Ostatni rozdział działu II zawiera przepisy dotyczące Rady do Spraw
Uchodźców.
W przepisach materialnych działu II ustawy doprecyzowano dotychczasowe
przesłanki nadawania statusu uchodźcy oraz określono okoliczności
uzasadniające udzielenie ochrony uzupełniającej, zgodnie z wymogami


14


dyrektywy 2004/83/WE. Uzupełniono także dotychczasowe przepisy
dotyczące procedury uchodźczej o rozwiązania wynikające z dyrektywy
2005/85/WE.
Z dyrektywy 2004/83/WE wynika konieczność wdrożenia reguł in-
terpretacyjnych dotyczących pojęć zawartych w Konwencji Genewskiej,
w szczególności prześladowania i jego form. Projektodawca, podejmując
decyzję co do sposobu transpozycji ww. dyrektywy, brał pod uwagę dwa
warianty: pierwszy polegający na określeniu przesłanek uzasadniających
nadanie cudzoziemcowi statusu uchodźcy przez odesłanie do art. 1 ust. A
Konwencji Genewskiej, a następnie wyjaśnieniu, zgodnie z dyrektywą,
pojęć użytych w Konwencji i drugi polegający na powtórzeniu w ustawie
stosownego przepisu Konwencji Genewskiej i następnie wyjaśnieniu
użytych w nim pojęć. Z uwagi na potrzebę zwiększenia przejrzystości i
czytelności aktu prawnego, kierowanego do szczególnej grupy adresatów,
tj. cudzoziemców, dla których zapoznanie się z ustawą zawierającą liczne
odesłania stanowiłoby dodatkową trudność, wybrano drugie rozwiązanie.
Stąd art. 13 ustawy w projektowanym brzmieniu powtarza art. 1 ust. A
Konwencji Genewskiej. Doprecyzowanie tych przesłanek nastąpiło zgodnie
z art. 9 i 10 dyrektywy 2004/83/WE.
Przesłanki do udzielenia ochrony uzupełniającej zostały wskazane zgodnie
z art. 15 dyrektywy 2004/83/WE.
Zarówno przesłanki do nadania statusu uchodźcy, jak i udzielenia ochrony
uzupełniającej zostały unormowane, zgodnie z pkt 16 i 24 preambuły do
ww. dyrektywy, jako wytyczne dla organu podejmującego decyzję
w sprawie o nadanie statusu uchodźcy do interpretacji pojęć, w przypadku
statusu uchodźcy, użytych w Konwencji Genewskiej, i pojęcia poważnej
krzywdy, którym posługuje się dyrektywa, w przypadku ochrony
uzupełniającej.
Projekt ustawy, w ślad za art. 6 dyrektywy 2004/83/WE, wskazuje podmioty,
które w kraju pochodzenia cudzoziemca dopuszczają się prześladowań
uzasadniających nadanie statusu uchodźcy lub wyrządzają poważną
krzywdę, uzasadniającą udzielenie ochrony uzupełniającej. Określa