Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Uzasadnienie
Projekt zakłada nowelizację ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych w zakresie obliczania podstawy wymiaru
świadczeń. Wnioskodawcy chcą, aby przy obliczaniu podstawy wymiaru
składki na ubezpieczenie społeczne za okres pracy, za który nie można
przedłożyć odpowiednich dokumentów świadczących o wysokości
wynagrodzenia, podstawę stanowiła kwota obowiązującego w tym okresie
najniższego wynagrodzenia za pracę, proporcjonalnie do wymiaru czasu
pracy.
Wielu ubezpieczonych, nie jest w stanie przedłożyć brakującej
dokumentacji i z tego tytułu są pozbawieni możliwości uzyskania wyższego
świadczenia. Brak dokumentacji płacowej, umożliwiającej ustalenie lub
przeliczenie wysokości emerytury lub renty zgodnie z obowiązującymi od
dnia 1 stycznia 1999 r. nowymi zasadami jest zmorą dużej grupy emerytów.
Powoduje często przyjmowanie tzw. miejsc zerowych przy ustalaniu
podstawy emerytury lub renty w zależności od roku przyznania świadczenia
na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów, wybranych z ostatnich
20 lat kalendarzowych poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o przyznanie
świadczenia. Uniemożliwia to również skorzystanie przez osoby pobierające
świadczenia (z już wybranych lat) z możliwości wskazania podstawy
emerytury lub renty z innych okresów ubezpieczenia z 20 lat kalendarzowych
poprzedzających rok zgłoszenia wniosku o przyznanie świadczenia,
wybranych z całego okresu ubezpieczenia.
Obywatele często podkreślają, że pomimo dołożenia wszelkich starań
nie są w stanie przedłożyć brakującej dokumentacji i z tego tytułu są
pozbawieni możliwości uzyskania wyższego świadczenia. W obecnej regulacji
prawnej ciężar dowodu wysokości uzyskiwanych zarobków obciąża
wyłącznie ubezpieczonych, a brak dokumentacji płacowej z niektórych lat
okresu ubezpieczenia, uniemożliwia organowi rentowemu podjęcie decyzji w
sprawie ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty nawet wtedy, gdy
udowodniony okres zatrudnienia miał miejsce w dawnym uspołecznionym
zakładzie pracy i dotyczył pełnego etatu.
Sprawa ta była też wielokrotnie przedmiotem uwagi Rzecznika Praw
Obywatelskich. Wskazał on m.in., że brak uregulowania wskazującego na
podstawę wymiaru, choćby w wysokości najniższego wynagrodzenia w
odniesieniu do pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy
za okresy ubezpieczenia, w których nie można wskazać faktycznej podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z uwagi na brak dokumentacji
potwierdzającej osiągnięte wynagrodzenie powoduje, że taki stan prawny
pozostaje w sprzeczności z wynikającymi z art. 2 Konstytucji zasadami
sprawiedliwości społecznej, a także z zasadą zaufania do państwa i
stanowionego przez nie prawa.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wspólnie z Zakładem
Ubezpieczeń Społecznych zajęło w lipcu 1999 r. następujące wspólne
stanowisko w sprawie dokumentacji płacowej:
1) Podstawowym dokumentem potwierdzającym wysokość wynagrodzenia w
celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty oraz dla potrzeb
ustalenia kapitału początkowego jest zaświadczenie wystawione przez
pracodawcę na druku ZUS Rp 7 lub legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca
wpisy o okresach zatrudnienia i osiąganym w danym okresie wynagrodzeniu.
2) Ustalenia podstawy wymiaru świadczenia (kapitału początkowego) można
dokonać również na podstawie legitymacji ubezpieczeniowej, zawierającej
odpowiednie wpisy o okresach zatrudnienia i osiąganych w tych okresach
wynagrodzeniach. Legitymacja ubezpieczeniowa powinna przy tym zawierać
wszystkie wymagane dane, także pieczątkę imienną osoby podpisanej na tym
dokumencie. Istnieje jednak możliwość przyjęcia legitymacji choćby nie
odpowiadała wymaganym warunkom, jeżeli nie ma wątpliwości co do
autentyczności dokonanych wpisów, a pracownik nie może w inny sposób
potwierdzić wysokości osiąganych zarobków z okresu swojego zatrudnienia.
3) W przypadku braku w zakładzie pracy dokumentacji płacowej, oraz braku
wpisu o zarobkach w legitymacji ubezpieczeniowej - dopuszcza się
wystawianie zaświadczenia o zarobkach na druku HUS Rp 7 na podstawie
dokumentacji zastępczej, tj. na podstawie akt osobowych pracownika, a więc
na podstawie umów o pracę, pism o powołaniu, mianowaniu oraz innych
pism określających wynagrodzenie pracownika, których okres
przechowywania wynosi 50 lat od zakończenia pracy przez pracownika.
4) Dopuszcza się ustalanie przez zakład pracy wynagrodzenia określonego w
dokumentacji osobowej stawką godzinową, pod warunkiem, że w aktach
osobowych pracownika zachowały się dane dotyczące ilości fizycznie
przepracowanych godzin w danym okresie (dziennie, tygodniowo,
miesięcznie).
Jednak osoby, które - nie ze swojej winy - nie mogą udokumentować
wysokości zarobków osiąganych w okresie pracy zawodowej nie mają
ustalonej podstawy wymiaru emerytury i rent, bądź przy ustalaniu podstawy
wymiaru miały tzw. „miejsca zerowe”. Jest to dla nich krzywdzące i wywołuje
uzasadnione wątpliwości.
Przed wprowadzeniem reformy emerytalnej zasady przechowywania
dokumentacji osobowej i płacowej pracowników nie były regulowane
przepisami emerytalno-rentowymi. Być może twórcy reformy nie zdawali
sobie sprawy ze skali mogących wystąpić problemów z dokumentowaniem
zarobków. Zdaniem wnioskodawców, nadszedł najwyższy czas, aby
zlikwidować tę niesprawiedliwość.
Przyjęcie jako podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne -
za okres pracy, w którym nie można wskazać faktycznej podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne - kwoty obowiązującego w tym okresie
najniższego wynagrodzenia za pracę jest rozwiązaniem minimum. Biorąc pod
uwagę fakt, że żaden zatrudniony nie mógł zarabiać mniej niż wynosiła kwota
najniższego wynagrodzenia za pracę jest to rozwiązanie racjonalne.
Dla realizacji przepisów przedkładanej nowelizacji konieczne będzie
wydanie, przez ministra właściwego do spraw pracy i zabezpieczenia
społecznego, rozporządzenia, zawierającego wykaz najniższego
wynagrodzenia w poszczególnych latach.
Wnioskodawcy proponują, aby ustawa weszła w życie z dniem 1
czerwca 2008 r.
Przedłożony projekt spowoduje dodatkowe obciążenia finansowe.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych – w licznej korespondencji kierowanej w tej
sprawie – oceniał skutki finansowe proponowanych rozwiązań na około 300
mln zł rocznie. Koszty te proponujemy pokryć ze zwiększonych wpływów z
tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych. Z informacji
przekazywanych przez ministerstwo finansów wynika, że po pierwszym
kwartale br. z tytułu podatku od osób fizycznych do budżetu państwa
wpłynęło o 3,2 mld zł więcej niż pierwotnie planowano.
Należy również zwrócić uwagę, że od dochodów emerytów, których nie
można obecnie udokumentować były odprowadzane składki na
ubezpieczenie społeczne, a zatem przez szereg ostatnich lat i dziś – z racji
naliczania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych tzw. lat zerowych – mamy
do czynienia ze znacznymi oszczędnościami w wypłacie świadczeń. Tym
bardziej, że w większości przypadków były to - z pewnością - składki
opłacane od zarobków większych niż minimalne.
W stosunku do przedłożonego projektu ustawy nie przeprowadzono
konsultacji społecznych.
Projekt jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.