Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

Projektowana ustawa wprowadza zmiany do następujących przepisów Kodeksu
postępowania karnego:
Art. 1 pkt 1 projektu – zmiana art. 244 § 2 Kodeksu postępowania karnego
Obligatoryjne pouczenie zatrzymanego o możliwości skorzystania z pomocy
adwokata jest zmianą konieczną z uwagi na fakt, że zatrzymany niejednokrotnie
nie ma wystarczającej wiedzy na temat przysługujących mu praw, w szczegól-
ności o prawie do reprezentowania go już na tym etapie postępowania przez
profesjonalnego pełnomocnika, czuwającego nad właściwym przebiegiem
wszelkich czynności związanych z jego przesłuchaniem. Zmiana koresponduje
z art. 245 K.p.k, zgodnie z którym zatrzymanemu przysługuje prawo do nawią-
zania kontaktu z adwokatem. Zmiana ta jest w pełni zgodna z podstawowymi
zasadami procesu i prawa karnego oraz standardami międzynarodowymi doty-
czącymi prawa karnego.
Art. 1 pkt 2 projektu – zmiana art. 261 Kodeksu postępowania karnego
Obowiązujący przepis art. 261 nakłada na sąd obowiązek poinformowania pra-
codawcy o zastosowaniu tymczasowego aresztowania w stosunku do pracow-
nika. Nie określa jednak żadnych obowiązków informacyjnych sądu
w przypadku, gdy tymczasowe aresztowanie zostaje zastosowane wobec
przedsiębiorcy. Tymczasem wraz z rozwojem obrotu gospodarczego coraz czę-
ściej dochodzi do sytuacji, gdy to nie pracownik, lecz przedsiębiorca zostaje
oskarżony o popełnienie przestępstwa i zostaje w związku z prowadzonym po-
stępowaniem przygotowawczym lub sądowym tymczasowo aresztowany.

W praktyce prowadzić to może do całkowitego paraliżu prowadzonego przez
niego przedsiębiorstwa z uwagi na brak osoby odpowiedzialnej za bieżącą dzia-
łalność firmy. Równie niekorzystna dla funkcjonowania przedsiębiorstw jest sy-
tuacja, w której brak jest informacji o zastosowaniu tymczasowego aresztowa-
nia wobec osób zarządzających. Powstający wtedy stan niepewności pogłębia
dodatkowo chaos organizacyjny panujący w firmach. Przedłużający się stan,
w którym dany przedsiębiorca nie jest w stanie w sposób prawidłowy prowadzić
działalności, może prowadzić do powstania poważnych strat, a w skrajnych
przypadkach nawet do upadłości. Dlatego też istotne jest jak najszybsze umoż-
liwienie firmom, których szefowie lub właściciele zostali aresztowani, powrotu

2
do normalnego, efektywnego funkcjonowania. Poinformowanie osób zarządza-
jących przedsiębiorstwami o zastosowaniu wobec prowadzących je przedsię-
biorców, na ich wniosek, tymczasowego aresztowania umożliwi zorganizowanie
zarządzania takimi firmami w nowej sytuacji. W szczególności dotyczy to okre-
ślenia osób mających kierować bieżącą działalnością przedsiębiorstw i udziele-
nia im odpowiednich pełnomocnictw. W praktyce pracownicy firm dowiadują się
o aresztowaniu swoich pracodawców najczęściej od ich rodzin i następuje to po
upływie określonego czasu. Niejednokrotnie ujawnienie informacji o tymczaso-
wym aresztowaniu przedsiębiorcy następuje za pośrednictwem mediów, co
stwarza ryzyko dodatkowych zakłóceń w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, jak
również osłabienia lub utraty pozycji danego podmiotu gospodarczego na ryn-
ku. Wprowadzenie zaś proponowanej zmiany umożliwi minimalizację negatyw-
nych skutków nieobecności osoby prowadzącej dane przedsiębiorstwo.
W przypadku przedsiębiorcy, jego wniosek jest konieczny ze względu na po-
trzebę ochrony interesów przedsiębiorstwa (w tym interesów finansowych), jak
również z uwagi na konieczność ochrony dóbr osobistych oskarżonego. Złoże-
nie wniosku gwarantuje, że o fakcie tymczasowego aresztowania zostanie za-
wiadomiona osoba właściwa do podejmowania działań, zgodnie z wolą przed-
siębiorcy. Działania organu procesowego powinny bowiem uwzględniać interes
oskarżonego i jego przedsiębiorstwa. Należy przy tym zauważyć, że w odnie-
sieniu do omawianej problematyki nie jest możliwe wskazanie takiej osoby
przez organ prowadzący postępowanie przygotowawcze lub sąd. Chodzi tutaj
bowiem o osobę faktycznie zarządzającą przedsiębiorstwem. Zawiadomienie
o tymczasowym aresztowaniu niewłaściwej osoby (chociażby była nią np. oso-
ba upoważniona do reprezentowania przedsiębiorstwa) mogłoby doprowadzić
do negatywnych konsekwencji (również majątkowych) dla przedsiębiorcy lub
podmiotu gospodarczego. W przypadku działania przez sąd z urzędu, konse-
kwencje te mogłyby obciążać Skarb Państwa.
Art. 1 pkt 3 projektu – zmiana art. 263 Kodeksu postępowania karnego
Proponowane rozwiązanie zmierza do wyeliminowania przesłanki w postaci
„innych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe” jako okoliczno-
ści uzasadniającej przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania

3
w toku postępowania sądowego, ponad względnie ostateczny termin określony
w art. 263 § 3 K.p.k. (2 lata).
Zmiana ta nawiązuje do treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 lip-
ca 2006 r., sygn. akt SK 58/03, w którym Trybunał orzekł, że art. 263 § 4 ustawy
z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89,
poz. 555, z późn. zm.), w części obejmującej zwrot: „a także z powodu innych
istotnych przeszkód, których usunięcie nie było możliwe” w zakresie, w jakim
odnosi się do postępowania przygotowawczego, jest niezgodny z art. 41 ust. 1
w związku z art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał, że wśród wymienio-
nych w przepisie art. 263 § 4 K.p.k. przesłanek ostatnia: „a także z powodu in-
nych istotnych przeszkód, których usunięcie było niemożliwe” ma szczególnie
nieostry charakter, co utrudnia jej jednoznaczne odczytanie. W związku z tym
nie można jej traktować jako swoistej klauzuli generalnej, mającej za zadanie
uelastycznienie samego przepisu.
W uzasadnieniu orzeczenia wskazano, że przedmiotowy przepis konstytuuje
wyjątkowy tryb przedłużania tymczasowego aresztowania, a ponadto przepis
zezwala faktycznie na przedłużanie tymczasowego aresztowania na czas nie-
określony. Tymczasem uregulowania ustawowe, na podstawie których jest
możliwe pozbawienie wolności, muszą spełniać najwyższe wymagania, w
szczególności co do stopnia precyzji. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że za-
skarżony przepis, ograniczając korzystanie z konstytucyjnych wolności i praw,
dokonuje tego w sposób na tyle nieprecyzyjny, a zarazem arbitralny i szeroki,
że narusza samą istotę konstytucyjnie chronionej wolności.
Na podstawie powyższej argumentacji Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że
zaskarżony przepis, w części objętej sentencją wyroku, jest niezgodny z wzor-
cem kontroli w postaci art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji.
O ile bowiem już na etapie postępowania sądowego stosujący (czy przedłuża-
jący) tymczasowe aresztowanie sąd obejmuje swoją wiedzą każdy aspekt to-
czącego się postępowania i tym samym jego realna odpowiedzialność za prze-
bieg tego postępowania może być już i jest pełna, to sytuacja, w której sąd nie
jest gospodarzem tej fazy postępowania, co wynika z istoty postępowania przy-

4
gotowawczego, nasuwa obawy, że podejmowane decyzje następują w tym
przypadku niejako „na wyrost”, przed uzyskaniem pełnego obrazu możliwego
do zebrania materiału dowodowego – rodzić to może po stronie sądu daleko
idącą ostrożność przed zakwestionowaniem stanowiska prowadzącego postę-
powanie przygotowawcze w obawie o dobro tego postępowania. Kryterium
oceny konstytucyjności takiego przepisu z punktu widzenia jasności i precyzji
musi być więc w odniesieniu do fazy postępowania przedsądowego zaostrzone.
Wprawdzie Trybunał Konstytucyjny, orzekając w zakresie skargi, wskazał na
niekonstytucyjność wspomnianej niedookreślonej przesłanki przedłużenia sto-
sowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym, to
jednak wskazany przez Trybunał wzorzec konstytucyjny odnieść trzeba także
do instytucji tymczasowego aresztowania w postępowaniu sądowym.
Stąd też projektowana zmiana jest konieczna i uzasadniona.
Przyjęcie tej zmiany spowoduje, że stosowanie tymczasowego aresztowania
będzie mogło zostać przedłużone w postępowaniu sądowym (na okres dłuższy
niż 2 lata), podobnie jak w postępowaniu przygotowawczym (na okres dłuższy
niż 12 miesięcy), wyłącznie w oparciu o ściśle określone przesłanki z art. 263
§ 4 K.p.k., to jest, jeżeli konieczność taka powstanie w związku z:
– zawieszeniem postępowania karnego,
– czynnościami zmierzającymi do potwierdzenia tożsamości oskarżonego,
– wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości
lub poza granicami kraju,
– celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.
Tym samym, uwzględniając stanowisko Trybunału Konstytucyjnego zawarte
w wyroku z dnia 10 lipca 2007 r., sygn. akt SK 50/06, projekt eliminuje prze-
słankę uzasadniającą przedłużenie czasu trwania tymczasowego aresztowania
w postaci przedłużającej się obserwacji psychiatrycznej oskarżonego. W powo-
łanym orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny stwierdził między innymi, że pozba-
wienie wolności dla celów toczącego się postępowania karnego nie może być
dla oskarżonego dolegliwością samą w sobie, a jest dopuszczalne jedynie wów-
czas, gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla ochrony

5
ochrony takich wartości, jak bezpieczeństwo, porządek publiczny czy wolności i
prawa innych osób.
W związku z tym należy również uznać, że sprzeczna ze standardami konstytu-
cyjnymi jest także przesłanka przedłużenia tymczasowego aresztowania oskar-
żonego z powodu przedłużającego się opracowywania opinii przez biegłego.
Z tego względu projekt eliminuje z treści art. 263 § 4 K.p.k. również i tę prze-
słankę. Termin opracowania opinii przez biegłego ustalony z organem proce-
sowym przed podjęciem się opiniowania powinien być bezwzględnie przestrze-
gany, a przekroczenie takiego terminu przez biegłego – niezależnie od jego
specjalności – nie może wywoływać negatywnych skutków procesowych dla
oskarżonego.
Zmiana w art. 263 § 5 K.p.k. jest konsekwencją uchylenia § 4a w art. 263 K.p.k.
W art. 2-4 są zawarte niezbędne przepisy przejściowe.
W art. 5 określono termin wejścia w życie projektowanych zmian.

6