Poselski projekt ustawy o rodzinnej opiece zastępczej

Warszawa, 23 września 2008 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140-137(4)/08

Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej






Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy


- o rodzinnej opiece zastępczej (druk nr 628).


Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra Pracy
i Polityki Społecznej do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.



(-) Donald Tusk
Stanowisko Rządu
do poselskiego projektu ustawy o rodzinnej opiece zastępczej
(druk 628)






I. Przedmiot proponowanej regulacji.

Przedmiotem poselskiego projektu ustawy o rodzinnej opiece zastępczej są kwestie
związane z opieką nad dzieckiem pozbawionym opieki ze strony rodziców, dotyczące zasad
sprawowania rodzinnej opieki zastępczej, jej form, praw dziecka umieszczonego w rodzinnej
opiece zastępczej, praw i obowiązków rodzin zastępczych oraz zadania władz publicznych w
zakresie zapewnienia dziecku rodzinnej opieki zastępczej.
Projekt ustawy ma na celu zapewnienie każdemu dziecku stabilnego, trwałego
i rodzinnego środowiska wychowawczego. Wnioskodawca podkreśla, że dziecko nie
powinno być umieszczane w placówkach opiekuńczo – wychowawczych, gdyż nie są one
w stanie zaspokoić podstawowego prawa dziecka, jakim jest prawo do wychowania
w rodzinie. Tylko rodzinne formy opieki zastępczej mogą sprostać temu oczekiwaniu.
W związku z tym władza publiczna powinna umożliwić każdemu dziecku umieszczonemu
w placówce opiekuńczo – wychowawczej przejście do rodzinnych form opieki.

II. Ocena.


Dokonanie zmian w systemie opieki zastępczej nad dzieckiem jest konieczne. Ponad
siedmioletni okres funkcjonowania aktualnych rozwiązań pozwala na ich właściwą analizę
i ocenę ich efektywności. W okresie tym niewątpliwie nastąpił rozwój rodzinnych form opieki
zastępczej, a także istotnym przeobrażeniom uległa (i proces ten jest kontynuowany) opieka
świadczona przez placówki opiekuńczo-wychowawcze, jednak przemiany te następują zbyt
wolno. Ciągle jeszcze dominującą formą opieki nad dzieckiem jest placówka, a więc
instytucja najmniej przyjazna dziecku. Formy rodzinne mają natomiast znikomy udział
w sprawowaniu opieki zastępczej nad dzieckiem.
Mając powyższe na uwadze należy uznać za właściwy kierunek proponowanych
zmian w poselskim projekcie ustawy, jak również niektóre z zaproponowanych tam
rozwiązań. W szczególności pozytywnie ocenić trzeba wydzielenie problematyki
rodzicielstwa zastępczego z pomocy społecznej, oddzielenie zadań kontrolnych

i merytorycznych powiatowych centrów pomocy rodzinie, czy inny podział kompetencji

1
samorządów odnośnie do rodzin zastępczych: w gestii gminy – rodziny spokrewnione,
w gestii powiatów – rodziny niespokrewnione.
Podstawową wadą projektu poselskiego jest powielenie rozwiązań zawartych

w projekcie przygotowywanym w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej w latach 2006 –
2007, uznanych przez środowiska działające na rzecz rodzinnych form opieki zastępczej za
błędne. Jednym z najcięższych zarzutów środowisk społecznych było wskazanie, że
skutkiem proponowanych rozwiązań będzie zatrzymanie rozwoju rodzinnych form opieki,
a nie promowanie ich rozwoju. Wyrazem skali krytyki było m.in. społeczne stanowisko do
rządowego projektu ustawy przedstawione przez część środowisk, w którym przedstawiono
własną koncepcję ustawy. Również w wyniku konsultacji z resortami zgłoszonych zostało
bardzo wiele uwag. Zdecydowana większość z nich pozostaje aktualna w stosunku do
projektu poselskiego. Szeroki zakres uwag w wyniku prowadzonych konsultacji przesądził
o zaniechaniu dalszych prac nad tym projektem przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej.
Podjęta została decyzja o konieczności opracowania nowych rozwiązań.
Istotną wadą poselskiego projektu jest brak kompleksowego podejścia do problemów
opieki nad dzieckiem w sytuacji, gdy rodzina nie pełni swoich funkcji w sposób gwarantujący
dziecku prawidłowy rozwój. Autorzy projektu skupili się wyłącznie na opiece zastępczej nad
dzieckiem, nie biorąc pod uwagę, że w większości przypadków nie jest konieczne izolowanie
dziecka od rodziców. Tymczasem, poza oczywistymi korzyściami natury społecznej, praca
z rodziną, w celu stworzenia dziecku właściwych warunków do wychowania, dorastania
właśnie w jej łonie, jest znacznie tańszym rozwiązaniem. Nie znajduje więc uzasadnienia
promowanie rozwoju jakichkolwiek form opieki nad dzieckiem, w tym także rodzinnych, bez
zadbania o właściwą profilaktykę rodziny, o rozwój profesjonalnych służb pracujących
bezpośrednio z rodziną. W poselskim projekcie ustawy nie podkreślono, co wydaje się
sprawą bardzo ważną, że wszelkie formy opieki zastępczej nad dzieckiem powinny mieć,
z istoty rzeczy, charakter czasowy. Oznacza to, że także w sytuacji gdy dziecko zostało już
umieszczone w opiece zastępczej, powinny być prowadzone działania na rzecz jego powrotu
do rodziców. Trwałe umieszczenie dziecka poza rodziną winno dotyczyć tylko spraw
wyjątkowych.
Ponadto projekt ten reguluje w ograniczonym zakresie lub nie uwzględnia m.in.
następujących istotnych kwestii:
1. Konieczności dostosowania proponowanych rozwiązań do przepisów Kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego i nie wskazuje zakresu kompetencji ustawy w tym zakresie;
2. Rozwiązań w zakresie usytuowania w systemie rodzinnej opieki nad dzieckiem
rodzinnych domów dziecka; zaproponowane rozwiązania, poza zmianą nazwy tych
jednostek, powielają obecnie obowiązujące, zgodnie z którymi rodzinne domy dziecka są

2
placówkami opiekuńczo – wychowawczymi, a pełnią podobną funkcję jak zastępcze
zawodowe rodziny wielodzietne;
3. Problematyki usamodzielnień pełnoletnich wychowanków rodzin zastępczych i placówek
opiekuńczo-wychowawczych;
4. Konieczności zdefiniowania rodziny zastępczej spokrewnionej z dzieckiem; brak tej
definicji sprawia, że istnieje znaczna dowolność w uznawaniu krewnych i powinowatych
za rodzinę spokrewnioną;
5. Przepisów dotyczących finansowania rodzinnych domów dziecka oraz upoważnień do
wydawania rozporządzeń w tych kwestiach.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej pracuje nad nowymi rozwiązaniami
w zakresie opieki nad dzieckiem. Opracowany został projekt Założeń ustawy o systemie
pieczy zastępczej nad dzieckiem, który wkrótce będzie przedmiotem obrad Rady Ministrów.
Projekt założeń spotkał się z przychylną opinią środowisk działających na rzecz opieki nad
dzieckiem. Na podstawie Założeń przygotowywany jest obecnie projekt ustawy

o systemie pieczy zastępczej nad dzieckiem.
Kierunki planowanych rozwiązań w Założeniach do ustawy o systemie pieczy
zastępczej nad dzieckiem są następujące:
1. Położenie głównego nacisku na utrzymanie dziecka w jego rodzinie. Niezbędne zatem
będzie profesjonalne wsparcie rodziców, którzy mają problemy z wypełnianiem swoich
funkcji opiekuńczo – wychowawczych. Projekt zakłada wzmocnienie działań
profilaktycznych i doskonalenie metod pracy z rodziną na rzecz powrotu do niej dziecka;
2. Dalszy rozwój placówek opiekuńczo – wychowawczych wsparcia dziennego – świetlic,
klubów, w których specjaliści (psycholog, pedagog) pomagają dziecku, ale także
współpracują z rodzicami;
3. Właściwa współpraca pomiędzy przedstawicielami instytucji, które mają kontakt

z dzieckiem (szkoła, pomoc społeczna, służba zdrowia, policja, sąd), mająca na celu
wczesne reagowanie na trudności pojawiające się w rodzinie oraz wspomaganie rodziny
w działaniach na rzecz poprawy jej sytuacji;
4. Stopniowe wprowadzanie zasady, że w placówkach opiekuńczo – wychowawczych nie
mogą przebywać dzieci do 10 r. ż. Dzieci te, jeżeli będą musiały znaleźć się poza
rodziną, umieszczane będą wyłącznie w rodzinnych formach opieki zastępczej;
5. Dalszy rozwój rodzinnej opieki zastępczej – poprzez zaproponowanie rozwiązań, które
zachęciłyby do tworzenia takich form opieki (działania promocyjne, rządowe programy
osłonowe). Zapewnienie rodzinie zastępczej odpowiedniego wsparcia zarówno
merytorycznego, jak i finansowego;
6. Zdefiniowanie rodziny zastępczej spokrewnionej z dzieckiem;

3
7. Dalszy rozwój rodzinnych domów dziecka, jednak odmiennie, niż w chwili obecnej,
zorganizowanych i usytuowanych w systemie. Dzisiejsze łączenie formy instytucjonalnej
(placówki) z formułą rodzinną sprawia wiele problemów w ich prawidłowym
funkcjonowaniu;
8. Wprowadzenie zmian do rozwiązań kierowanych do pełnoletnich wychowanków opieki
zastępczej. Celem tych zmian jest poprawa procesu usamodzielniania wychowanków,
bardziej efektywna pomoc we wkraczaniu w samodzielne życie.

III. Wniosek.

Mając na uwadze, że resort pracy i polityki społecznej przygotowuje projekt ustawy
o systemie pieczy zastępczej nad dzieckiem, który w sposób kompleksowy ma regulować
problematykę profilaktyki, pracy z rodziną oraz pieczy zastępczej (w tym rodzinnej opieki
zastępczej będącej przedmiotem przedłożenia poselskiego) wydaje się zasadnym
odstąpienie od dalszego procedowania poselskiego projektu ustawy o rodzinnej opiece
zastępczej.



4