Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych oraz niektórych innych ustaw

Zakładanym skutkiem dokonanych zmian będzie poprawa szybkości
i sprawności postępowania, a w efekcie skrócenie czasu rozpoznawania
spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, a więc spraw społecznie
niezwykle istotnych.
Powyższą tezę uzasadniają aktualne dane statystyczne. O ile wskaźniki
czasu trwania postępowań w sprawach z zakresu ubezpieczeń przed
sądami rejonowymi i okręgowymi, jako sądami I instancji, są porównywalne i
ulegają poprawie (przed sądami rejonowymi nastąpiła poprawa z 6,4
miesiąca w roku 2004 do 5,0 w roku 2005, a przed sądami okręgowymi z 5,9
miesiąca w roku 2004 do 5,0 w roku 2005), o tyle znacząco odbiegają na
niekorzyść wskaźniki czasu trwania postępowań ubezpieczeniowych przed
sądami apelacyjnymi jako sądami odwoławczymi od orzeczeń sądów
okręgowych (wskaźnik 11,1 miesiąca w roku 2004 oraz 11,7 miesięcy w
roku 2005). Dla porównania, analogiczne wskaźniki dla sądów okręgowych,
jako sądów odwoławczych od orzeczeń sądów rejonowych, wynoszą – 2,1
za rok 2004 i 1,7 za rok 2005. Tym samym zasadne jest, przewidywane w
projekcie, przesunięcie postępowania odwoławczego z sądów apelacyjnych
do sądów okręgowych.
Projekt przyjmuje ogólne założenie, zgodnie z którym sprawy wynikające
z ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
powinny być w pełnym zakresie rozpoznawane przez sądy okręgowe jako
sądy pierwszej instancji. Do sądów rejonowych zaś zostają przekazane
sprawy obejmujące problematykę zabezpieczenia społecznego regulowaną
w ustawach szczególnych.
Projekt przewiduje zmianę właściwości w sprawach uregulowanych
następującymi aktami prawnymi:
− ustawą z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. Nr 135,
poz. 1268, z późn. zm.);
− ustawą z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu
funduszy emerytalnych (Dz. U. z 2004 r., Nr 159, poz. 1667, z późn.
zm.);
− ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń

12
społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, z późn. zm.);
− ustawą z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U.
z 2006 r., Nr 139, poz. 992, z późn. zm.);
− ustawą z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25, z późn. zm.).
Powyższe rozwiązanie stwarza spójny system sądowej kontroli w sprawach
z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Od dnia 1 października 2004 r. sądy okręgowe, jako sądy pierwszej
instancji, orzekają w sprawach o rentę socjalną. Zważywszy, że liczba tego
rodzaju spraw systematycznie rośnie, zaś materia objęta tymi sprawami nie
wydaje się być szczególnie skomplikowana, zarówno pod względem
faktycznym jak i prawnym, przeniesienie tej kategorii spraw do sądów
rejonowych w

sposób istotny i bez uszczerbku dla prawidłowości
wydawanych w tym zakresie rozstrzygnięć, odciąży sądy okręgowe, a w
konsekwencji również sądy apelacyjne. Zmiana ta powinna również
przyspieszyć czas rozpoznawania tej kategorii spraw.
Drugą kategorią spraw, które proponuje się przekazać do właściwości
sądów rejonowych, są sprawy o roszczenia ze stosunków prawnych między
członkami otwartych funduszy a tymi funduszami lub ich organami.

W 2005 r. do sądów okręgowych, dotychczas właściwych w tego rodzaju
sprawach, trafiły łącznie 223 sprawy. Wysoce prawdopodobne jest jednak,
że liczba tego rodzaju spraw będzie z roku na rok wzrastać. Są to sprawy
o charakterze cywilnoprawnym, do rozstrzygania których sędziowie sądów
rejonowych mają dostateczne przygotowanie.
Proponuje się również przekazanie sądom rejonowym spraw o ustalenie
podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz o ustalanie wysokości składek
na te ubezpieczenia. Jest to kategoria stosunkowo liczna – w sądach
okręgowych zarejestrowano 15 317 takich spraw w 2005 r.
Zamierzona zmiana stanowi logiczne następstwo poddania właściwości
sądów rejonowych spraw o świadczenia krótkoterminowe. Wypłata tego
rodzaju świadczeń jest konsekwencją podlegania ubezpieczeniu. W

13
obecnym stanie prawnym rozstrzyganie przez sądy różnego rzędu o prawie
do świadczenia (np. prawie do zasiłku) oraz o fakcie podlegania
ubezpieczeniu, wprowadza niepożądany dualizm. W efekcie dochodzi do
zawieszania postępowania z odwołania od decyzji zasiłkowej do czasu
rozpoznania spraw o istnienie ubezpieczenia. To z kolei – zważywszy na
znaczne różnice w czasie trwania postępowań przed sądami rejonowymi i
okręgowymi do ich prawomocnego zakończenia – powoduje negatywne
skutki społeczne.
Proponowana zmiana pozwoli na uniknięcie tego rodzaju sytuacji.
Przemawia za nią również zasada ekonomiki procesowej.
Dodać trzeba, że sprawy tej kategorii nie odbiegają trudnością od innych
spraw o ustalenie rozpoznawanych na podstawie art. 189 k.p.c. Wymagają
natomiast często czasochłonnego postępowania dowodowego. Dotyczy to
głównie spraw o ustalenie podlegania ubezpieczeniu pracowniczemu.
Natomiast spraw dotyczących zbiegu tytułów ubezpieczenia, czy podlegania
innemu niż pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia (np. ubezpieczeniu
rolniczemu, ubezpieczeniu dobrowolnemu) jest stosunkowo niewiele.
Zmiana ta jest konsekwencją przyjęcia pewnej ogólniejszej koncepcji
realizowanej od 2001 r. przez sam fakt przeniesienia części spraw z zakresu
ubezpieczeń do sądów rejonowych. Chodzi tu o skupienie spraw o
świadczenia krótkoterminowe czy jednorazowe oraz spraw stosunkowo
prostych (ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności,
proponowane w projekcie renty socjalne) w tych sądach.
Z dniem 1 października 2001 r. przekazano do właściwości sądów
rejonowych także sprawy o świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Po
wejściu w życie, z dniem 1 maja 2004 r., ustawy o świadczeniach
rodzinnych fundusz alimentacyjny przeszedł w stan likwidacji (art. 63
ustawy). Sprawy o świadczenia z funduszu, do których prawo powstało
przed dniem wejścia w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych, podlegają
rozpoznaniu na zasadach i
w
trybie określonym w dotychczasowych
przepisach. Z kolei

w sprawach dotyczących odwołania od decyzji likwidatora funduszu


14
w przedmiocie umorzenia, rozłożenia na raty lub odroczenia płatności
przypadających likwidowanemu funduszowi, właściwy pozostaje sąd
okręgowy. W efekcie nie wydaje się celowe, aby w sprawach dotyczących
tego samego rodzaju świadczeń (świadczenia z funduszu alimentacyjnego)
orzekały sądy różnego rzędu jako sądy pierwszej instancji. Z tych względów
w projekcie proponuje się, aby również odwołania od decyzji likwidatora, o
których mowa w
art. 68 ust. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych,
rozpoznawały sądy rejonowe. W 2005 r. łączna liczba tego rodzaju spraw
wyniosła 1677, zaś za pierwsze półrocze 2006 r. wyniosła 1802. Nie można
jednak nie zauważyć, że spraw tych będzie coraz mniej – aż do ich
naturalnego wygaśnięcia. Z
drugiej jednak strony powstają koncepcje
powrotu do instytucji funduszu alimentacyjnego, bowiem dotychczasowe
rozwiązania wywołały skutki różne od oczekiwanych (np. znaczny wzrost
wpływu spraw o rozwód i separację).
W projektowanym punkcie 6 art. 4778 § 2 k.p.c. korekcie poddano jego
aktualnie obowiązujące brzmienie, które od początku nie było prawidłowe.
Nie chodzi bowiem o świadczenia z tytułu funduszu alimentacyjnego, ale
o świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

Podmioty, na które oddziałuje akt normatywny:
a) projekt ustawy w części zmieniającej postępowanie kompensacyjne
Proponowana nowelizacja ustawy o państwowej kompensacie
przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych wpływa w
zasadzie na nieograniczony krąg podmiotów – na osoby, które mogą
być ofiarami przestępstw umyślnych określonych w ustawie (w tym
również ich osoby najbliższe), a tym samym podmiotami potencjalnie
uprawnionymi do otrzymania świadczenia kompensacyjnego. Projekt
ma także znaczenie dla funkcjonowania sądów orzekających w
sprawach cywilnych (rejonowych i okręgowych) odciążając je od
wykonywania obowiązków związanych z orzekaniem kompensaty,
b) projekt ustawy w części zmieniającej postępowania regulacyjne

15
Projekt ustawy w tym zakresie oddziałuje na przedsiębiorców,
w szczególności przedsiębiorców prowadzących działalność
gospodarczą na rynku poddanym regulacji w/w ustaw. Projekt ma
szczególnie istotne znaczenie dla funkcjonowania Sądu Okręgowego w
Warszawie – sądu ochrony konkurencji i konsumentów oraz
wojewódzkich sądów administracyjnych. W latach 2004-2006 dane
statystyczne dotyczące wpływu spraw regulacyjnych do Sądu
Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
kształtowały się następująco:
− spraw z zakresu regulacji energetyki wpłynęło w 2004 r. – 114,
w 2005 r. – 123, w 2006 r. – 266,
− spraw z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty wpłynęło
w 2004 r. – 41, w 2005 r. – 11, w 2006 r. – 45,
− sprawy z zakresu transportu kolejowego w latach 2004-2006 nie
wpłynęły,
c)
projekt ustawy w części zmieniającej właściwość rzeczową
w sprawach dotyczących ubezpieczeń społecznych
Ustawa oddziaływuje na nieograniczony krąg podmiotów. Przede
wszystkim wpływa na zmianę organizacji i funkcjonowania sądów
orzekających w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych –
zarówno rejonowych, okręgowych, jak i apelacyjnych.
Wpływ na finanse publiczne
Projekt ustawy w części dotyczącej postępowania kompensacyjnego
i zmieniającej postępowania regulacyjne nie pociąga za sobą obciążenia
budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Bezpośrednim skutkiem projektowanych zmian w art. 4778 § 2 k.p.c.
i art. 68 ust. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach
rodzinnych jest zmiana w zakresie właściwości rzeczowej sądów w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Proces ten, racjonalizując
strukturę wpływu tej kategorii spraw, wymaga zarazem zmian
organizacyjnych w obrębie sądownictwa. W szczególności musi mu

16