Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych oraz niektórych innych ustaw

3 ustawy). Przy czym zgodnie z art. 6 ustawy, jej wysokość, niezależnie od
wysokości rzeczywistej szkody poniesionej przez pokrzywdzonego, nie
może przekroczyć 12.000 zł. W końcu przyznanie kompensaty z budżetu
państwa nie zwalnia sprawcy przestępstwa z obowiązku naprawienia
szkody, ani nie ogranicza prawa dochodzenia odszkodowania przez osoby
uprawnione od sprawcy przestępstwa na drodze postępowania sądowego.
Przedmiotem rozpoznania w sprawach regulacyjnych są odwołania od
decyzji administracyjnych wydawanych przez centralne organy administracji
rządowej – Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu
Komunikacji Elektronicznej, Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, a
także zażalenia na postanowienia wydawane przez te organy.
Postępowania w tych sprawach mają w istocie charakter hybrydalny –
pierwszy etap każdego z postępowań toczy się przed prezesem właściwego
urzędu regulacyjnego w trybie przepisów Kodeksu postępowania
administracyjnego i kończy się wydaniem decyzji administracyjnej. Etap
drugi, inicjowany na skutek wniesienia szczególnego środka odwoławczego
od wydanej uprzednio w postępowaniu administracyjnym decyzji, toczy się
przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów w trybie przepisów
Kodeksu postępowania cywilnego – przepisy odrębne w sprawach
gospodarczych (dział IVa tytułu VII księgi pierwszej Kodeksu postępowania
cywilnego). W efekcie w toku tych postępowań dochodzi do istotnego
nakładania się procedury cywilnej i administracyjnej.
Ponadto projekt zawiera zmiany w zakresie art. 4778 § 2 k.p.c. i art. 68 ust. 3
ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych. Celem
projektowanych regulacji jest dokonanie zmiany w zakresie właściwości
rzeczowej w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, przez
wyłączenie pewnej kategorii tych spraw z właściwości sądów okręgowych,
jako sądów pierwszej instancji, i przekazanie ich do rozpoznania, w
pierwszej instancji, sądom rejonowym.
Rozwiązanie to kontynuuje i poszerza koncepcję zapoczątkowaną ustawą
z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U.
Nr 98, poz. 1070, z późn. zm.), na mocy której pewna kategoria spraw z

2
zakresu ubezpieczeń społecznych powierzona została sądom rejonowym.
2. Postępowanie w przedmiocie kompensaty w świetle proponowanych
rozwiązań
Projekt przewiduje nadanie postępowaniu w przedmiocie przyznania i
zwrotu kompensaty charakteru postępowania administracyjnego
prowadzonego przez organ orzekający. Zgodnie z art. 7 pkt 1 projektu,
organem tym będzie prezes sądu okręgowego, w którego okręgu popełniono
przestępstwo. Jeżeli nie będzie możliwie ustalenie miejsca popełnienia
przestępstwa, organem właściwym będzie prezes sądu okręgowego, w
którego okręgu wszczęto postępowanie przygotowawcze w odniesieniu do
danego przestępstwa lub odmówiono jego wszczęcia. W końcu w braku
innych
łączników wyznaczających właściwość miejscową organu
orzekającego, organem właściwym będzie Prezes Sądu Okręgowego w
Warszawie.
Prezes sądu okręgowego w postępowaniu o przyznanie kompensaty działa
jako organ administracji publicznej w znaczeniu funkcjonalnym (podmiot
niebędący organem administracji rządowej lub organem samorządu
terytorialnego, który z mocy prawa umocowany został do załatwiania spraw
z zakresu administracji publicznej). Podejmowane przez niego czynności
mają więc charakter aktów z zakresu administracji publicznej, w
szczególności decyzja o przyznaniu kompensaty stanowi decyzję
administracyjną. Warto wskazać, że na gruncie obowiązującego prawa
analogiczny charakter mają m.in. działania prezesa sądu okręgowego
podejmowane w sprawach wpisu na listę kandydatów na syndyków
(rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 kwietnia 1998 r. w
sprawie szczególnych kwalifikacji oraz warunków wymaganych od
kandydatów na syndyków upadłości (Dz. U. Nr 55, poz. 359, z późn. zm.)
oraz w sprawach dotyczących potwierdzenia okresów osadzenia na mocy
wyroku sądowego w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na
terytorium Polski za działalność polityczną po dniu 31 grudnia 1956 r. (art.
117 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 39,

3
poz. 353).
Zgodnie z ogólnymi zasadami Kodeksu postępowania administracyjnego, od
decyzji wydanej przez prezesa sądu okręgowego przysługuje odwołanie do
organu wyższego stopnia, którym jest Minister Sprawiedliwości (art. 127 § 2
k.p.a. w zw. z art. 17 pkt 3 k.p.a). Z kolei decyzja wydana przez ministra na
skutek kontroli odwoławczej, podlega zaskarżeniu w drodze skargi do
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (art. 16 § 2 k.p.a., art. 3 ustawy z
dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, z późn. zm.).
Przeniesienie postępowania w przedmiocie przyznania kompensaty na
drogę administracyjnoprawną przynieść powinno pozytywny skutek również
dla osób ubiegających się o przyznanie kompensaty. Postępowanie w tym
zakresie zostanie znacznie uproszczone i skrócone. Organ orzekający
przymuszony będzie do podejmowania działań w poszczególnych sprawach
tak, aby decyzje w przedmiocie przyznania kompensaty zapadały w terminie
nie dłuższym niż miesiąc od daty wszczęcia postępowania, zaś w sprawach
szczególnie skomplikowanych nie później niż w terminie dwóch miesięcy
(art. 35 § 3 k.p.a.).
Uproszczeniu podlega również tryb dochodzenia zwrotu wypłaconej
kompensaty – jeżeli świadczenie nie zostanie dobrowolnie zwrócone, jego
przymusowe ściągnięcie nastąpi w drodze egzekucji administracyjnej,
a więc na podstawie mechanizmu szybszego i sprawniejszego, niż
przewidywane dotychczas postępowanie sądowe o zwrot kompensaty i
będąca jego następstwem egzekucja komornicza.
Wskazać także należy, że dyrektywa Rady nr 80/2004 z dnia 29 kwietnia
2004 r. odnosząca się do kompensaty dla ofiar przestępstw, która stanowi
wzorzec dla rozwiązań zawartych w ustawie o kompensacie państwowej, nie
wymaga, aby organ orzekający był organem sądowym, zaś postępowanie
w przedmiocie kompensaty toczyło się na drodze postępowania sądowego.
Kwestia ukształtowania procedury właściwej dla przyznawania kompensaty
pozostawiona została regulacjom wewnętrznym państw członkowskich.
W zdecydowanej
większości państw członkowskich Wspólnoty,

4
postępowanie w przedmiocie przyznania kompensaty ma charakter
pozasądowy (administracyjny) i nie jest objęte kognicją sądów
powszechnych. Model taki przyjęty jest między innymi w Austrii, Belgii,
Danii, Finlandii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Hiszpanii, czy Szwecji.
Jedynie we Francji postępowanie w przedmiocie przyznania kompensaty
toczy się według przepisów postępowania cywilnego, jednakże organem
orzekającym są specjalne komisje powołane przy sądach powszechnych.
Projekt odstępuje od zasady obligatoryjnego udziału prokuratora w
postępowaniu o przyznanie kompensaty, co przewidywał dotychczas art. 8
ust. 1 ustawy. Uprawnienia prokuratora w tym zakresie, w tym prawo udziału
w każdym stadium postępowania w celu zapewnienia, aby postępowanie
i rozstrzygnięcie sprawy było zgodne z prawem oraz obowiązek organu
orzekającego zawiadomienia prokuratora o wszczęciu postępowania oraz
o toczącym się postępowaniu w każdym przypadku, gdy uzna udział
prokuratora w postępowaniu za potrzebny, wynikają wprost z przepisów
Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 182-189 k.p.a.).
Wprowadzenie trybu administracyjnego w postępowaniu w przedmiocie
przyznania kompensaty pociąga za sobą wprowadzenie analogicznego
rozwiązania w sprawach o zwrot nienależnie wypłaconej kompensaty.
Dotychczasowa regulacja wskazywała jedynie, że jeżeli osoba uprawniona
nie zwróci kompensaty w terminie, Skarbowi Państwa przysługuje
roszczenie o zwrot kompensaty (art. 13 ust. 4 ustawy). Zgodnie z ustawą
obowiązek zwrotu wypłaconej kompensaty powstaje w przypadku
zaistnienia zdarzeń, o których mowa w art. 13 ust. 1 (następcze umorzenie
postępowania karnego na podstawie art. 17 § 1 pkt 1, 2, 3, 7 i 9 Kodeksu
postępowania karnego, bądź późniejsze wydanie wyroku uniewinniającego z
przyczyn przewidzianych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 Kodeksu postępowania
karnego). Proponowane rozwiązanie przewiduje w takiej sytuacji
wystosowanie przez organ orzekający wezwania do osoby, której przyznano
kompensatę, do zwrotu tego świadczenia w terminie 30 dni. Jeżeli
wypłacone świadczenie nie zostanie w tym terminie zwrócone, będzie ono
egzekwowane w drodze egzekucji administracyjnej. Tytuł wykonawczy
wystawiać będzie oraz sprawę kierować do egzekucji organ orzekający.

5
3. Postępowania regulacyjne w świetle rozwiązań przewidzianych w projekcie
Zgodnie z klasycznym systemem gwarancji proceduralnych z zakresu
administracji publicznej, odwołania od decyzji administracyjnych, wydanych
po przeprowadzeniu dwuinstancyjnego postępowania administracyjnego,
rozpoznawane są przez sądy administracyjne – Wojewódzkie Sądy
Administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny. Zasady te w odniesieniu
do postępowań regulacyjnych ulegają istotnym modyfikacjom poprzez
przepisy gałęziowe, odnoszące się do poszczególnych branż regulacyjnych.
I tak, zgodnie z art. 30 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo
energetyczne (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, z późn. zm.), od
decyzji Prezesa URE służy odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie -
sądu ochrony konkurencji i konsumentów. Postępowanie w sprawie
odwołania toczy się według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o
postępowaniu w sprawach gospodarczych. Analogiczne normy
kompetencyjne i proceduralne zawarte zostały w art. 206 ustawy z dnia 16
lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800, z późn.
zm.), art. 66 ust. 2 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. – Prawo pocztowe (Dz.
U. Nr 130, poz. 1188, z późn. zm.) i art. 14 ust. 5 i 7 ustawy z dnia 28 marca
2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94). W efekcie
ustawy te wprowadzają swoisty system kontroli - od decyzji wydanych w
postępowaniu administracyjnym nie służy odwołanie instancyjne i skarga do
sądu administracyjnego, ale szczególny środek prawny w postaci odwołania
do sądu powszechnego (sądu ochrony konkurencji i konsumentów). Sądowa
kontrola tych decyzji nie ma charakteru kasacyjnego, a reformatoryjny i
dokonywana jest w trybie procedury cywilnej.
Wyłączenie kognicji sądów administracyjnych w odniesieniu do wskazanych
powyżej kategorii spraw uzasadniane jest obecnie pewną ich specyfiką,
swoistością zawartej w nich materii, zbliżającej te rodzaje spraw do
klasycznych spraw antymonopolowych, regulowanych w sposób generalny
w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów
(tekst jedn. Dz. U. z 2005 r., Nr 224, poz. 2080). Stąd, podobnie jak
„klasyczne” sprawy z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, sprawy
dotyczące rynku energetycznego, telekomunikacyjnego i poczty oraz

6