Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

UZASADNIENIE


Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw
wdraża postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/99/WE z dnia
19 listopada 2008 r. w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne, zwanej dalej
„dyrektywą karną”.
Wdrożenie dyrektywy karnej ma na celu zapewnienie skuteczniejszej ochrony
środowiska przez stosowanie sankcji karnych w odniesieniu do działań szkodliwych dla
środowiska, które powodują lub mogą powodować znaczne szkody dotyczące stanu
powietrza, w tym stratosfery, gleby, wody, zwierząt lub roślin, lub wpływają niekorzystnie na
ochronę gatunków. Przewiduje się bowiem, że sankcje karne będą bardziej odstraszające niż
sankcje administracyjne lub odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone w środowisku.
Proponuje się, aby wdrożenie dyrektywy karnej nastąpiło przez zmianę przepisów
ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, zwanej dalej „Kodeksem karnym”, ustawy
z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary, ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz
ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową.
W zasadniczej mierze są to zmiany przepisów zawartych w części szczególnej
w
rozdziale XXII „Przestępstwa przeciwko środowisku” Kodeksu karnego (przepisów
art. 182 – 186), przewidujących odpowiedzialność karną za zachowanie polegające na:
niszczeniu dziedzictwa przyrodniczego, zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska,
nieodpowiednim postępowaniu z materiałami promieniotwórczymi, zaniedbywaniu
wymaganych działań w zakresie ochrony środowiska, postępowaniu skutkującym powstaniem
istotnej szkody w chronionym terenie lub obiekcie, sprowadzeniu zdarzenia zagrażającego
życiu, zdrowiu lub mieniu w wielkich rozmiarach (mającego m.in. postać gwałtownego
wyzwolenia energii jądrowej, wyzwolenia promieniowania jonizującego, rozszerzania się
substancji trujących), wyrabianiu, przetwarzaniu, gromadzeniu, posiadaniu, posługiwaniu się,
handlowaniu substancją lub przyrządem wybuchowym, materiałem radioaktywnym,
urządzeniem emitującym promieniowanie jonizujące lub innym przedmiotem lub substancją.


Zmiana art. 182 Kodeksu karnego polega na wdrożeniu postanowień art. 3 lit. a oraz d
dyrektywy karnej.



Nowelizacja art. 182 § 1 Kodeksu karnego dokonuje zmiany określenia skutków
zachowania podlegającego odpowiedzialności karnej przez zastąpienie dotychczasowych
wyrazów „może to zagrozić życiu lub zdrowiu wielu osób lub spowodować zniszczenie
w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach” wyrazami „może to zagrozić
życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub
powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych
rozmiarach”.
Zmieniając art. 182 Kodeksu karnego projektowana ustawa utrzymuje jednocześnie
dotychczasowe zagrożenie ustawowe, przewidujące za określony w przedmiotowym przepisie
typ czynu zabronionego karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
W art. 182 Kodeksu karnego proponuje się wprowadzenie typu kwalifikowanego
czynu (art. 182 § 1), którego znamieniem kwalifikującym będzie popełnienie przestępstwa
„w związku z prowadzeniem zakładu”, zagrożonego karą pozbawienia wolności w wymiarze
od 6 miesięcy do lat 8 (art. 182 § 1a), oraz typu nieumyślnego tego przestępstwa,
zagrożonego karą pozbawienia wolności do lat 3 (art. 182 § 3). Zaproponowane zagrożenia
ustawowe zachowują spójność z zagrożeniami ustawowymi przewidzianymi za
dotychczasowe typy przestępstw określone w art. 182 Kodeksu karnego.
Ponadto w art. 182 § 1 Kodeksu karnego proponuje się zastąpienie dotychczasowego
wyrazu „ziemi” wyrazami „powierzchni ziemi”. Propozycja ta ma na celu usunięcie
niespójności terminologicznej zachodzącej obecnie między przepisami Kodeksu karnego
a przepisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, stanowiącej
w art. 3 pkt 25, że przez „powierzchnię ziemi” rozumie się naturalne ukształtowanie terenu,
glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka.

Zmiana art. 183 § 1 Kodeksu karnego polega na wdrożeniu postanowień art. 3 lit. b
dyrektywy karnej.
Proponowana zmiana wskazuje, że określone w art. 183 § 1 Kodeksu karnego
zachowanie podlega odpowiedzialności karnej, w przypadku gdy zagraża życiu lub zdrowiu
choć jednej osoby oraz gdy jego skutkiem jest istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub
powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych
rozmiarach. Utrzymuje ona jednocześnie dotychczasowe zagrożenie ustawowe przewidziane
w art. 183 § 1 Kodeksu karnego, w postaci kary pozbawienia wolności w wymiarze
od 3 miesięcy do lat 5.
 2
 

Zmiana art. 184 § 1 Kodeksu karnego polega na wdrożeniu postanowień art. 3 lit. e
dyrektywy karnej.

Proponowana
zmiana,
uzupełniając w art. 184 § 1 Kodeksu karnego znamiona czynu
zabronionego o czynności sprawcze odnoszące się do materiału jądrowego lub innego źródła
promieniowania jonizującego, przewiduje, że odpowiedzialności karnej będzie podlegał ten
kto „wyrabia, przetwarza, transportuje, przywozi z zagranicy, wywozi za granicę, gromadzi,
składuje, przechowuje, posiada, wykorzystuje, posługuje się, usuwa, porzuca lub pozostawia
bez właściwego zabezpieczenia materiał jądrowy albo inne źródło promieniowania
jonizującego”. Uzupełnia ona również znamiona strony przedmiotowej czynu o możliwość
spowodowania „istotnego obniżenia jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi”.
Ponadto proponowana regulacja dookreśla, podobnie jak w przypadku art. 183 § 1 Kodeksu
karnego, potencjalne skutki zachowania sprawcy. Projektowana ustawa utrzymuje
jednocześnie dotychczasowe zagrożenie ustawowe, przewidujące za określony w art. 184 § 1
Kodeksu karnego czyn karę pozbawienia wolności w wymiarze od 3 miesięcy do lat 5.


Zmiana art. 185 Kodeksu karnego polega na wdrożeniu postanowień art. 3 lit. a oraz d
dyrektywy karnej.
W art. 185 § 1 Kodeksu karnego proponuje się dodanie nowego znamienia
określającego następstwo czynu zabronionego w postaci „istotnego obniżenia jakości wody,
powietrza lub powierzchni ziemi”, przy pozostawieniu niezmienionego, w stosunku do stanu
obecnie obowiązującego, ustawowego zagrożenia karą pozbawienia wolności w wymiarze od
6 miesięcy do lat 8.
Z zakresu normowania dotychczasowego art. 185 § 2 Kodeksu karnego, określającego
zagrożony karą pozbawienia wolności w wymiarze od lat 2 do 12 typ kwalifikowany przez
następstwo w postaci śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób,
proponuje się wyodrębnienie dwóch typów kwalifikowanych, ze zróżnicowanymi
zagrożeniami, tj.:
1) typu określonego w proponowanym § 2 – kwalifikowanego następstwem w postaci
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu człowieka, zagrożonego karą pozbawienia wolności
w wymiarze od roku do lat 10,
2) typu określonego w proponowanym § 3 – kwalifikowanego następstwem w postaci śmierci
człowieka, zagrożonego karą pozbawienia wolności w wymiarze od lat 2 do 12.
 3
 
Proponowany art. 185 § 2 Kodeksu karnego nie modyfikuje zagrożenia ustawowego
typu czynu kwalifikowanego przez następstwo w postaci śmierci człowieka. Dokonuje on
natomiast zmiany, w zakresie odnoszącym się do czynów kwalifikowanych przez następstwo
w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, polegającej na obniżeniu zagrożenia ustawowego
w stosunku do obowiązującego stanu prawnego (kara pozbawienia wolności od roku do 10 lat
pozbawienia wolności, w miejsce dotychczasowego zagrożenia karą od lat 2 do 12).


Proponowana zmiana art. 186 § 1 Kodeksu karnego polega na zastąpieniu
dotychczasowych wyrazów „ziemi” i „promieniowaniem radioaktywnym lub jonizującym”
odpowiednio wyrazami „powierzchni ziemi” i „skażeniem promieniotwórczym lub
promieniowaniem jonizującym”. Zmiana ta ma na celu usunięcie niespójności
terminologicznej zachodzącej między przepisami Kodeksu karnego a przepisami ustawy
z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska oraz przepisami dotyczącymi
bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, w szczególności ustawy z dnia
29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe.



W art. 2 projektowanej ustawy zawarto nowelizację ustawy z dnia 28 października
2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary,
która ma na celu wdrożenie art. 6 i 7 dyrektywy karnej.
Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za
czyny zabronione pod groźbą kary przewiduje w art. 16 ust. 1 pkt 8 odpowiedzialność
podmiotu zbiorowego, jeżeli wskazana w jej art. 3 osoba popełniła przestępstwo przeciwko
środowisku, określone w art. 181 – 184 oraz 186 – 188 Kodeksu karnego. Mając więc na
uwadze postanowienia art. 6 i 7 dyrektywy karnej w przedmiotowej ustawie proponuje się
rozszerzenie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych o typy czynów zabronionych, na
podstawie których mogą być kwalifikowane przestępstwa przewidziane w dyrektywie karnej,
tj. o czyny zabronione określone w przepisach art. 127a i 128a ustawy z dnia 16 kwietnia
2004 r. o ochronie przyrody oraz art. 47a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach
zubożających warstwę ozonową. W tym celu w art. 16 w ust. 1 w pkt 8 omawianej ustawy
stanowiącemu, że: „(…) Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności na podstawie ustawy,
jeżeli osoba, o której mowa w art. 3, popełniła przestępstwo (…) przeciwko środowisku,
określone w:” proponuje się dodać lit. f oraz g w brzmieniu:
 4
 
„f) art. 127a i 128a ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
(Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.),
g) art. 47a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową
(Dz. U. Nr 121, poz. 1263, z późn. zm.).”.

Ponadto z uwagi na fakt, że obecny art. 16 ust. 1 pkt 8 odsyła w lit. c do art. 19 ustawy
z dnia 30 lipca 2004 r. o międzynarodowym obrocie odpadami, uchylonej ustawą z dnia
29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów, w projektowanej
ustawie proponuje się uchylenie w ww. art. 16 w pkt 8 lit. c.



W art. 3 projektu ustawy zawarto nowelizację ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r.
o ochronie przyrody, która ma na celu wdrożenie art. 3 lit. f oraz g dyrektywy karnej.

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody przewiduje w art. 127 pkt 2
lit. e odpowiedzialność za wykroczenie, zagrożone karą aresztu lub grzywny, polegające na
umyślnym naruszeniu zakazów obowiązujących w stosunku do roślin, zwierząt lub grzybów
objętych ochroną gatunkową. Zakazy te wypełniają znamiona w zakresie posiadania lub
przywłaszczania okazów gatunków chronionych flory i fauny. Obowiązujące przepisy nie
przewidują jednak typu czynu zabronionego, stanowiącego przestępstwo, określającego
zachowania polegające na posiadaniu i przywłaszczaniu okazów chronionych gatunków
dzikiej fauny i flory, w przypadku gdy dotyczy to znacznej ilości takich okazów i ma wpływ
na zachowanie ich gatunku.
Proponuje
się więc dodanie do przedmiotowej ustawy przepisów (art. 127a)
przewidujących odpowiedzialność karną za przestępstwo polegające na posiadaniu takiej
liczby chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, która na zachowanie tego gatunku
ma wpływ większy niż nieznaczny. W proponowanym art. 127a wprowadza się dwa typy
przestępstw (typ umyślny i typ nieumyślny) polegających na wejściu w posiadanie roślin,
zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową, w liczbie większej niż nieznaczna,
w takich warunkach lub w taki sposób, że ma to wpływ na zachowanie właściwego stanu
ochrony gatunku. W przypadku przestępstwa umyślnego projekt przewiduje zagrożenie karą
pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, natomiast w przypadku przestępstwa
nieumyślnego – grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Do przedmiotowej ustawy proponuje się też dodanie przepisów określających
odpowiedzialność karną za przestępstwo polegające na zabijaniu, niszczeniu, wchodzeniu
w posiadanie lub handlu okazami gatunku, w liczbie większej niż nieznaczna, podlegającego
 5