Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

UZASADNIENIE


1. Cele projektu
Celem projektowanej ustawy w zakresie, w jakim zmienia ona ustawę – Kodeks karny,
ustawę – Kodeks karny skarbowy oraz ustawę – Kodeks postępowania karnego, jest
umożliwienie sądom polskim uwzględnienia w postępowaniu karnym orzeczeń skazujących
wydanych w państwach członkowskich Unii Europejskiej w związku z popełnieniem przez
sprawcę przestępstwa. Wymóg taki wynika z decyzji ramowej Rady 2008/675/WSiSW z dnia 24
lipca 2008 r. w sprawie uwzględniania w nowym postępowaniu karnym wyroków skazujących
zapadłych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (dalej jako decyzja ramowa

2008/675/WSiSW)1). Jako państwo członkowskie Unii Europejskiej, Rzeczpospolita Polska jest
zobowiązana do wdrożenia przepisów tej decyzji ramowej do krajowego porządku prawnego do
dnia 15 sierpnia 2010 r.
Ponadto celem projektu w zakresie, w jakim zmienia on ustawę – Kodeks postępowania
karnego, jest umożliwienie sądowi polskiemu, orzekającemu w przedmiocie wykonania
europejskiego nakazu aresztowania wydanego w celu wykonania kary pozbawienia wolności
(dalej jako ENA), nie tylko określenia kwalifikacji prawnej czynu według prawa polskiego, ale
również – w pewnych sytuacjach – wymiaru kary podlegającej wykonaniu.

2. Zmiany związane z implementacją decyzji ramowej Rady 2008/675/WSiSW

Art. 92a k.k.
Sposób uwzględnienia orzeczenia zagranicznego nie może powodować naruszenia,
uchylenia ani rewizji tego orzeczenia ze strony państwa prowadzącego postępowanie (art. 3 ust. 3
decyzji ramowej 2008/675/WSiSW). Dotyczy to zarówno postanowień zawartych w samym
orzeczeniu skazującym, jak również decyzji towarzyszących jego wykonaniu.
Zakaz naruszenia zagranicznego orzeczenia skazującego odnosi się również do wydania
wyroku łącznego obejmującego kary orzeczone wyrokiem krajowym oraz orzeczeniem
zagranicznym. Połączenie kar orzeczonych różnymi wyrokami stanowi zmianę (modyfikację
odpowiedzialności karnej) w zakresie kary. Wyrok łączny jest bowiem nowym wyrokiem
skazującym, a więc orzeczeniem (merytorycznym) rozstrzygającym w kwestii kary (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29.11.2006 r. I KZP 26/06 OSNKW 2006/12/109).
Wprawdzie cytowane orzeczenie Sądu Najwyższego zapadło w oparciu o analizę przepisów art.
13 Konwencji o przekazywaniu osób skazanych, sporządzonej w Strasburgu dnia 21 marca 1983
r.2) oraz art. 19 Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Austrii o wzajemnym
wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach karnych, sporządzonej w Wiedniu dnia 19
kwietnia 1990 r.3), tym niemniej z cytowanych przepisów wynika, iż do zmiany lub uchylenia
obcego wyroku skazującego właściwe jest prawo państwa wydania. Analogicznie w art. 3 ust. 3
decyzji ramowej wyłączono możliwość uwzględnienia wyroku skazującego, gdyby miało to
prowadzić do jego naruszenia, uchylenia lub rewizji ze strony państwa prowadzącego kolejne
postępowanie. Z tego względu objęcie kary orzeczonej w innym państwie członkowskim Unii
Europejskiej węzłem kary łącznej w polskim postępowaniu karnym prowadziłoby do naruszenia
orzeczenia zagranicznego, to zaś byłoby sprzeczne z art. 3 ust. 3 decyzji ramowej. Zważywszy na
to, że do wymiaru kary łącznej w ramach wyroku łącznego znajdują zastosowanie
materialnoprawne przesłanki orzeczenia kary łącznej, wynikające z rozdziału IX Kodeksu
karnego, uwzględnienie kary orzeczonej w orzeczeniu skazującym wydanym w innym państwie
członkowskim mogłoby prowadzić do naruszenia tego wyroku. Dlatego proponowany art. 92a
k.k. wyłącza taką możliwość.

Art. 107a k.k.
W rozdziale XII Kodeksu karnego zaistniała konieczność zawarcia przepisu
wykluczającego możliwość stosowania instytucji zatarcia skazania względem orzeczeń
skazujących zapadłych w innych państwach członkowskich. Zatarcie skazania jest instytucją
prawa karnego materialnego, zaś jego konsekwencją jest zmiana sytuacji skazanego, który
w razie popełnienia nowego przestępstwa po zatarciu skazania traktowany jest jak osoba
niekarana za przestępstwo. W takiej sytuacji nie znajdują zastosowania m. in. przepisy art. 53 § 2
k.k. (w zakresie, w jakim poprzednia karalność może stanowić okoliczność wpływającą na
zaostrzenie kary) oraz art. 64 k.k. (dotyczącego recydywy, podstawą przyjęcia której jest
uprzednie skazanie). Skutkiem zatarcia skazania jest bowiem fakt, że za niebyłe uważa się nie
tylko skazanie, lecz również samo popełnienie przestępstwa. Oznacza to wprowadzenie fikcji
prawnej, że do popełnienia przestępstwa w ogóle nie doszło. W aspekcie pozytywnym od chwili

2
zatarcia skazania prawdziwe – z punktu widzenia porządku prawnego – jest zatem stwierdzenie,
że danego przestępstwa nie popełniono (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca
2009 r., IV KK 164/09). Zgodnie zaś z art. 3 ust. 3 decyzji ramowej 2008/675/WSiSW
uwzględnienie uprzednich wyroków skazujących w innych państwach członkowskich nie
skutkuje ich naruszeniem, uchyleniem ani rewizją. Zastosowanie art. 106 k.k. i następnych w
odniesieniu do orzeczenia skazującego wydanego w innym państwie członkowskim Unii
Europejskiej uchylałoby zaś skutki skazania zapadłego w państwie wydania, a tym samym
prowadziłoby do niemożności uwzględniania takiego orzeczenia w nowym postępowaniu
karnym.
Dodatkowo za przyjęciem, iż prawo państwa wydania jest właściwe do ustalenia
warunków zatarcia skazania w odniesieniu do orzeczenia skazującego zapadłego w innym
państwie członkowskim przemawia również kierunek rozwoju prawa Unii Europejskiej.
W decyzji ramowej Rady 2009/315/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie organizacji
wymiany informacji pochodzących z rejestru karnego pomiędzy państwami członkowskimi oraz
treści tych informacji organ centralny państwa członkowskiego, które wydało orzeczenie
skazujące, zobligowany jest do poinformowania organu centralnego innego państwa
członkowskiego, którego obywatelstwo posiada osoba skazana, o każdym wyroku skazującym
zapadłym na jego terytorium i wpisanym do rejestru karnego4). Obowiązek dotyczy również
późniejszych zmian lub usunięcia informacji zawartych w rejestrze karnym (art. 4 ust. 2 i 3
powołanej decyzji ramowej). Z kolei organ centralny państwa członkowskiego, którego
obywatelstwo posiada osoba skazana, jest zobligowany do dokonania zmiany lub usunięcia
informacji ze swojego rejestru karnego stosownie do aktualnych danych uzyskanych z państwa
skazania (art. 5 ust. 2 powołanej decyzji ramowej).
Ponadto zważywszy na to, że art. 107 k.k. rozróżnia zarówno sytuacje, gdy zatarcie
skazania następuje z mocy prawa, jak również w wyniku orzeczenia sądowego (w wypadku
krótszych terminów), powstałby problem związany z określeniem organu właściwego do
orzekania o zatarciu skazania w odniesieniu do orzeczenia skazującego wydanego w innym
państwie członkowskim Unii Europejskiej. Art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 24 maja 2000 r.
o Krajowym Rejestrze Karnym, przewidujący zasady usuwania danych osobowych osób, o
których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 4, tj. prawomocnie skazanych przez sądy państw obcych, nie
określa prawa właściwego dla trybu i terminu zatarcia5). W celu uzupełnienia powyższej luki

3
prawnej, jak również jednoznacznego wskazania, iż do wydanych w innych państwach
członkowskich Unii Europejskiej orzeczeń skazujących mają zastosowanie właściwe przepisy
państwa wydania, niezbędne było dodanie projektowanego art. 107a k.k. Zastosowanie prawa
państwa wydania wyroku do określenia zatarcia orzeczenia skazującego wydanego w tym
państwie członkowskim Unii Europejskiej powoduje, iż również art. 108 k.k. nie znajdzie
zastosowania.

Art. 114a k.k.
Jednym z głównych celów Unii Europejskiej jest stworzenie przestrzeni wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Służy temu rozwój współpracy policyjnej i sądowej, zaś
podstawową rolę w tym zakresie odgrywa zasada wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych.
Zasada ta została określona w konkluzjach z posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere z dnia 15
i 16 października 1999 r. mianem „kamienia węgielnego” współpracy sądowej w Unii
Europejskiej. Poszerzenie sfery wzajemnego uznawania orzeczeń o kolejne dziedziny współpracy
karnej przewidziane zostało w programie haskim z 2004 r. Konsekwencją wskazanego procesu
była zmiana form współpracy sądowej w sprawach karnych między państwami członkowskimi,
z tradycyjnych metod o charakterze międzynarodowym na bezpośrednie uznawanie i wzajemne
wykonywanie orzeczeń przez organy wymiaru sprawiedliwości.
Decyzja ramowa 2008/675/WSiSW nie jest klasycznym instrumentem realizującym
zasadę wzajemnego uznawania orzeczeń, bowiem pozbawiona jest mechanizmów uznawania
i odmowy uznawania. Jej rolą nie jest bowiem wykonanie orzeczenia zapadłego w innym
państwie członkowskim, lecz jego uwzględnienie na etapie postępowania przygotowawczego,
sądowego i wykonawczego w związku z popełnieniem innego czynu niż objęty skazaniem,
z konsekwencjami równoważnymi skutkom wiążącym się z uprzednimi wyrokami skazującymi.
Stanowi ona przejaw zasady wzajemnego zaufania do orzeczeń wydanych w innych państwach
członkowskich i nie wiąże się z koniecznością harmonizacji systemów prawnych w tym zakresie.
Wzmocnienie wzajemnego zaufania stanowi istotny element realizacji założeń rozwoju
Unii Europejskiej w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w latach 2010 –
2014, określonych w pkt 3. 2 Programu sztokholmskiego – Otwarta i bezpieczna Europa
dla dobra i ochrony obywateli6). Skutkiem zaś realizacji zasady wzajemnego zaufania ma być

4
zrównanie skutków decyzji wydanych w innych państwach członkowskich ze skutkami
analogicznych decyzji na poziomie krajowym.
W prawie polskim nie istniały przepisy wprost odnoszące się do wymogu uwzględniania
w postępowaniu karnym orzeczeń skazujących zapadłych w innych państwach członkowskich
UE. Tym niemniej w orzecznictwie Sądu Najwyższego zaprezentowany został pogląd,
wskazujący na możliwość uwzględnienia wykonanych za granicą kar pozbawienia wolności dla
celów recydywy. W uchwale z dnia 24 kwietnia 1975 r. sygn. VI KZP 59/74 (OSNKW
1975/6/71) Sąd Najwyższy wskazał, iż odbycie za granicą co najmniej 6 miesięcy kary
pozbawienia wolności, na którą sprawca został tam skazany za czyn stanowiący przestępstwo
według przepisów polskiej ustawy karnej, stanowi podstawę do przyjęcia powrotu do
przestępstwa w rozumieniu art. 60 § 1 k.k. przy spełnieniu pozostałych wymagań tego przepisu.
Z tego względu, jeżeli polski sąd uzyskuje informację o uprzednim skazaniu osoby, przeciwko
której toczy się postępowanie karne, i spełnione są warunki powrotu do przestępstwa, określone
w art. 64 § 1 k.k., okoliczność ta może, zgodnie z cytowanym orzeczeniem, podlegać
uwzględnieniu w podstawie skazania. Należy jednak zaznaczyć, że orzeczenie Sądu
Najwyższego było jednorazowe, a przedstawiony w nim pogląd nie miał większego wpływu na
praktykę orzeczniczą.
Wymóg gromadzenia danych o osobach prawomocnie skazanych za przestępstwa przez
sądy państw obcych wyraźnie przewidziany został w art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 24 maja
2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym. W chwili obecnej rejestry karne poszczególnych państw
członkowskich Unii Europejskiej wymieniają między sobą informacje o osobach prawomocnie
skazanych przez sądy innych państw na podstawie art. 13 i 22 Europejskiej konwencji o pomocy
prawnej w sprawach karnych z dnia 20 kwietnia 1959 r.7). Do niedawna kwestie te były
regulowane również przez decyzję Rady 2005/876/WSiSW z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie
wymiany informacji pochodzących z rejestru karnego8), uchyloną przez decyzję ramową Rady
2009/315/WSiSW z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie organizacji wymiany informacji
pochodzących
z rejestru karnego pomiędzy państwami członkowskimi oraz treści tych informacji. Wymiana ta
obejmuje również informacje o wyrokach skazujących dotyczących obywateli państw trzecich i
osób nieposiadających żadnego obywatelstwa w trybie art. 13 Europejskiej konwencji o pomocy

5