Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

obiektywnie oceniane jako brak poczucia bezpieczeństwa u pokrzywdzonego, wynikający
z wielokrotnych, natarczywych i nawracających zachowań podjętych przez nękającego.
Zgodnie z intencjami projektodawców innym skutkiem uporczywego nękania będzie również
istotne naruszenie przez sprawcę prywatności. Projektodawcy wprowadzili to odrębne
pojęcie, kierując się badaniami Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, z których wynika, że
skutkiem uporczywego nękania może być również naruszenie naszego życia prywatnego,
polegające na: próbach nawiązywania z inną osobą kontaktów, także za pośrednictwem osób
trzecich, częstych głuchych telefonach, otrzymywaniu niechcianych e-maili, listów i SMSów,
dotykaniu, pozostawianiu wiadomości pod drzwiami, czy robieniu zdjęć bez uprzedniego
wyrażenia zgody. Wszelkie tego rodzaju zachowania, powtarzane wielokrotnie mogą
doprowadzić do istotnego naruszenia naszej intymności. Pojecie „prywatność” pojawia się po
raz pierwszy w obszarze przepisów polskiego prawa karnego. Występuje jednak wprost jako
dobro chronione w art. 76 Konstytucji, a także w postaci prawa do ochrony prawnej życia
prywatnego w art. 47 Konstytucji. Prawo to gwarantuje ochronę pewnej sfery odrębnej, nie
zawsze i nie tylko określanej w kategoriach materialnych, której granice wyznacza z jednej
strony prawna dopuszczalność oddziaływania ze strony władz publicznych lub innych osób
np. ustanowienie służebności gruntowej przez sąd, zakaz kontaktowania się z określonymi
osobami, korzystanie z
rzeczy stanowiących współwłasność, obowiązek opieki nad
małoletnim dzieckiem, a z drugiej samoistna decyzja jednostki o dopuszczeniu do tej sfery
innych osób, np. wybór określonej grupy znajomych, czy sposobu spędzania czasu, decyzja
o wyborze osób, z którymi wymieniamy prywatną korespondencję. Ochrona prawa do
prywatności może mieć charakter cywilnoprawny, administracyjny, ale również jak
w niniejszym przypadku prawnokarny. O prawie do prywatności wypowiedział także się
m.in. Trybunał Konstytucyjny, uznając, że „stanowią ją zasady i reguły odnoszące się do
różnych sfer życia jednostki, a ich wspólnym mianownikiem jest przyznanie jednostce prawa
do życia własnym życiem układanym według własnej woli z ograniczeniem do niezbędnego
minimum wszelkiej ingerencji zewnętrznej”. W innym z orzeczeń Trybunał Konstytucyjny
podkreślił nieco inny aspekt prywatności, podając, że „zarówno w piśmiennictwie, jak
i orzecznictwie […] przyjmuje się […], że prywatność dotyczy również ochrony informacji
dotyczących określonego podmiotu, co gwarantuje m.in. pewien stan niezależności, w ramach
którego jednostka może decydować o zakresie i zasięgu udostępniania i komunikowania
innym osobom informacji o swoim życiu” (Orzeczenie z dnia 24 czerwca 1997 r. sygn. akt
K 21/96). W kolejnym stwierdził natomiast, że „wszelkie prawa i wolności konstytucyjne
jednostki wywodzą się z godności […] w wypadku prywatności, która – na poziomie

8
konstytucyjnym – jest chroniona wieloaspektowo, poprzez kilka praw i wolności […]
związek ten jest szczególny, jakkolwiek nie taki sam w wypadku każdej z tych
konstytucyjnych wolności i praw. Zachowanie przez człowieka godności wymaga bowiem
poszanowania jego sfery czysto osobistej, gdzie nie jest narażony na konieczność „bycia
z innymi” czy „dzielenia się z innymi” swoimi przeżyciami czy doznaniami o intymnym
charakterze.” (Wyrok z dnia 12 grudnia 2005 r. Sygn. akt K 32/04). Zatem aktualizacja przez
sprawcę znamion tego występku nastąpi wtedy, gdy wkroczy w sferę życia prywatnego
pokrzywdzonego, wbrew jego woli, z drugiej zaś strony ingerencja ta nie będzie dopuszczalna
na podstawie przepisów prawa i w zobiektywizowany sposób będzie istotna. Naruszenie
prywatności powinno być każdorazowo oceniane pod tym właśnie kątem, musi być ono
znaczące, dla każdej osoby racjonalnie myślącej i dokonującej obiektywnej analizy sytuacji.
Inaczej więc powinno być ocenione pozostawienie kartki z serduszkiem, za wycieraczką
samochodu, nawet kilkukrotne, a inaczej kilkunastokrotne pojawienie się wulgarnych,
trudnych do usunięcia napisów na szybie tegoż samochodu. Wprowadzenie tego znamienia
było celowym zabiegiem ze strony projektodawców, którzy celowo dążyli do wprowadzenia
ram dla zakresu ochrony naszej prywatności i sprowadzenia jej do tych rzeczywiście
istotnych przypadków. Podkreślić także należy, że pojęcie prywatności nie może i nie
powinno być utożsamiane wyłącznie z naszym centrum życiowym takim, jak posesja,
mieszkanie, czy dom, prywatność to bowiem nie tylko miejsce w świecie, ale przede
wszystkim sfera swobody decyzji o wszystkim co istotne z punktu widzenia naszego życia
osobistego i brak obowiązku znoszenia stanów, naruszających w sposób istotny nasze dobra
osobiste takich jak: zdrowie, wolność, cześć, nazwisko, wizerunek, czy tajemnicę
korespondencji.
Przestępstwo zagrożone będzie karą pozbawienia wolności do lat 3. Wysokość
ustawowego zagrożenia wydaje się być odpowiednia, dla podjęcia trafnej reakcji
prawnokarnej, umożliwia zarówno wymierzenie kary pozbawienia wolności w przypadkach
niewątpliwie drastycznych nawet do 3 lat pozbawienia wolności, ale także zawieszenie jej
wykonania. Przy zastosowaniu art. 58 § 3 K.k. sąd będzie mógł również wymierzyć karę
grzywny i ograniczenia wolności, zwłaszcza jeżeli orzeknie jednocześnie któryś ze środków
karnych przewidzianych w nowelizowanym równocześnie art. 41a § 1 K.k. Przy tak
skonstruowanej wysokości ustawowego zagrożenia, dopuszczalne będzie również warunkowe
umorzenie postępowania karnego, a także mediacja, jeżeli rzecz jasna wystąpią warunki do jej
przeprowadzenia.

9
Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości jednym
z częstych przejawów zjawiska stalkingu jest zamieszczanie zdjęć ofiar i komentarzy
ujawniających informacje o nich w Internecie, zamawianie na koszt ofiar różnych
niechcianych towarów i usług, a przede wszystkim rozpowszechnianie informacji
o pokrzywdzonym, np. w ramach tworzonych bez wiedzy i zgody ofiary kont osobistych na
popularnych portalach społecznościowych. Tego rodzaju zachowania z reguły nie będą
mieścić się w ramach wieloczynowego zachowania określanego jako uporczywe nękanie,
gdyż wykorzystanie danych osobowych może mieć charakter działania jednorazowego,
dlatego też projektodawcy zdecydowali się na dokonanie odrębnej kryminalizacji takich
negatywnych zjawisk. W związku z tym, w projektowanym § 2 określono, że tej samej karze
podlegał będzie sprawca, który wykorzystuje dane osobowe innej osoby w celu wyrządzenia
jej szkody materialnej lub osobistej. Penalizowane będzie w ten sposób ww. zjawisko
„przywłaszczenia tożsamości” pokrzywdzonego, którego kryminalizacja powinna mieć
miejsce na przedpolu skutku. Bezpośredniość zamiaru sprawcy wskazuje również wskazanie
celu jego działania jakim jest chęć wyrządzenia szkody o charakterze materialnym lub
osobistym. Proponowane pojęcie „danych osobowych”, będących przedmiotem
wykorzystania, jest szerokie, ze szczególnym wskazaniem wizerunku osoby pokrzywdzonej
jako przedmiotu ochrony. Ochroną w tym wypadku będą objęte m.in. te sytuacje, w których
dane innej osoby wykorzystywane są przez sprawcę np. do złośliwego zamawiania
wartościowych towarów lub usług za pomocą sieci teleinformatycznych lub do tworzenia
fałszywych kont internetowych, w których umieszczane są informacje „w
imieniu”
pokrzywdzonego lub sam wizerunek w pewnym kontekście, który mógłby mu wyrządzić
szkodę osobistą lub majątkową. Nie zdecydowano się na umieszczenie nowo projektowanego
występku w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U.
z 2002 r., Nr 101, poz. 926, z późn. zm.), z uwagi przede wszystkim na fakt, że konstruowany
przepis dotyczy zdecydowanie przestępstwa o charakterze powszechnym, które popełnić
może każdy, w przeciwieństwie do większości przepisów karnych, umieszczonych w ww.
ustawie, które mają charakter indywidualny i z reguły obejmują penalizację działań
administratorów zbiorów danych, albo osób przetwarzających dane osobowe. Także
przedmiotem ochrony tych występków jest przede wszystkim prawidłowy obrót danymi
zawartymi w zbiorach prowadzonych na podstawie przepisów ww. regulacji ustawowej.
Natomiast intencją projektodawców przepisu art. 190a § 2 K.k. było przede wszystkim
zapewnienie ochrony dla swobody (wolności) decydowania o wykorzystaniu informacji
o swoim życiu osobistym, co doskonale koreluje z prawem do ochrony życia prywatnego.

10
I wreszcie podkreślić należy, że przepisów ustawy o ochronie danych osobowych nie stosuje
się do osób fizycznych, które przetwarzają dane wyłącznie w celach „osobistych
i domowych”, więc wprowadzenie tego przepisu tamże doprowadziłoby do ewidentnej
niespójności przepisów. Wysokość ustawowego zagrożenia została skorelowana ze
stypizowanym występkiem uporczywego nękania, przede wszystkim z uwagi na podobny
stopień społecznej szkodliwości czynów polegających na wykorzystaniu danych osobowych
w celu wyrządzenia innej osobie szkody, dokonywanych najczęściej przy pomocy Internetu
lub innych sposobów zwielokrotnienia przekazu, co jest niewątpliwą dolegliwością dla
pokrzywdzonego.
W § 3 zaprojektowano typ kwalifikowany przestępstwa uporczywego nękania przez
następstwo w postaci targnięcia się pokrzywdzonego na własne życie. W takiej sytuacji
sprawca będzie podlegał karze pozbawienia wolności na czas od roku do 10 lat. Granice
ustawowego zagrożenia zostały określone na tym poziomie dla zapewnienia pełnej spójności
z innymi rozwiązaniami kodeksowymi, w szczególności do sankcji przewidzianej w przepisie
art. 151 K.k., która za doprowadzenie do targnięcia się na własne życie za pośrednictwem
namowy lub udzielenia pomocy przewiduje odpowiedzialność karną w granicach od
3 miesięcy do 5 lat.
Z uwagi na fakt, że przestępstwo określone w art. 190a § 1 i 2 jest czynem godzącym
w sferę wolności, a niekiedy nawet intymności człowieka, zaproponowano, aby ściganie tych
czynów następowało na wniosek pokrzywdzonego.
Z uwagi na konieczność użycia trafnych środków, w ramach reakcji prawnokarnej na
zjawisko uporczywego nękania, zdecydowano o konieczności nowelizacji art. 41a § 1 K.k.,
regulującego warunki dopuszczalności orzeczenia środków karnych takich jak: zakaz
kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz przebywania w określonych środowiskach,
czy niedawno wprowadzony zakaz zbliżania się do określonych osób. Artykuł ten
w
brzmieniu dotychczasowym przewidywał jedynie taką możliwość w odniesieniu do
przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności popełnionych na szkodę
małoletniego oraz w przypadku skazania za przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby
najbliższej.
W art. 2 projekt przewiduje dwumiesięczne vacatio legis, niezbędne z uwagi na
charakter projektowanych unormowań, które wprowadzają do Kodeksu karnego nowy typ
czynu zabronionego. Okres ten zapewni możliwość zapoznania się przez odbiorców
z regulacjami, które będą miały wpływ na funkcjonowanie życia społecznego.


11
OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Podmioty, na które będzie oddziaływała ustawa

Ustawa oddziaływać będzie na:
– osoby fizyczne, które zrealizują znamiona czynów zabronionych objętych ramami
projektu, jak również osoby, którym projektowane przepisy zapewniają wzmocnioną,
w stosunku do obowiązującego stanu prawnego, ochronę prawną,
– prokuraturę i sądy oraz organy ścigania, ponieważ projekt przewiduje wprowadzenie
nowego typu przestępstwa,
– innych uczestników postępowania karnego, a w szczególności biegłych z zakresu
psychologii lub psychiatrii, których opinie będą niezbędne do oceny zachowań sprawców,
przede wszystkim w kontekście ich zdolności do odpowiedzialności karnej.

2. Wyniki przeprowadzonych konsultacji

W ramach konsultacji projekt ustawy został przedstawiony Sądowi Najwyższemu,
Prokuratorowi Generalnemu, Krajowej Radzie Sądownictwa, Radzie Prokuratorów przy
Prokuratorze Generalnym wykonującej zadania Krajowej Rady Prokuratury, Rzecznikowi
Praw Obywatelskich, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych,
Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Stowarzyszeniu Sędziów Polskich IUSTITIA,
Niezależnemu Stowarzyszeniu Prokuratorów Ad Vocem, Stowarzyszeniu Prokuratorów RP,
sądom powszechnym oraz powszechnym jednostkom organizacyjnym prokuratury oraz
stowarzyszeniom zrzeszającym osoby wykonujące zawód dziennikarza.
Na wstępie omówienia wyników konsultacji społecznych należy podkreślić, że starano
się uwzględnić te wszystkie uwagi, które wskazywały na konieczność szerszego uzasadnienia
rozwiązań projektu oraz uzupełnienia ogólnych skutków regulacji, także przez rozszerzenie
kręgu podmiotów, z którym projekt skonsultowano oraz rozbudowanie informacji
o przewidywanych kosztach. W ten sam sposób uwzględniono uwagi, które dotyczyły
pewnych wątpliwości interpretacyjnych w zakresie rozumienia pojęć takich jak: „uporczywe
nękanie”, czy „istotne naruszenie prywatności”, które zostały zgłoszone m.in. w uwagach
Prokuratora Generalnego, czy Rady Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym oraz
Krajowej Rady Sądownictwa, Prokuratury Okręgowej w Jeleniej Górze.

12