Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

Art. 59821. Sąd umarza postępowanie, jeżeli w ciągu sześciu
miesięcy od uprawomocnienia ostatniego
postanowienia nie wpłynął kolejny wniosek
w sprawach wykonywania kontaktów z dzieckiem.”.

Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.


1) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1965 r. Nr 15, poz. 113, z 1974 r. Nr 27, poz. 157 i Nr 39, poz. 231, z 1975 r. Nr 45,
poz. 234, z 1982 r. Nr 11, poz. 82 i Nr 30, poz. 210, z 1983 r. Nr 5, poz. 33, z 1984 r. Nr 45, poz. 241 i 242, z 1985 r. Nr 20, poz. 86, z 1987 r.
Nr 21, poz. 123, z 1988 r. Nr 41, poz. 324, z 1989 r. Nr 4, poz. 21 i Nr 33, poz. 175, z 1990 r. Nr 14, poz. 88, Nr 34, poz. 198, Nr 53, poz. 306,
Nr 55, poz. 318 i Nr 79, poz. 464, z 1991 r. Nr 7, poz. 24, Nr 22, poz. 92 i Nr 115, poz. 496, z 1993 r. Nr 12, poz. 53, z 1994 r. Nr 105, poz. 509,
z 1995 r. Nr 83, poz. 417, z 1996 r. Nr 24, poz. 110, Nr 43, poz. 189, Nr 73, poz. 350 i Nr 149, poz. 703, z 1997 r. Nr 43, poz. 270, Nr 54, poz. 348,
Nr 75, poz. 471, Nr 102, poz. 643, Nr 117, poz. 752, Nr 121, poz. 769 i 770, Nr 133, poz. 882, Nr 139, poz. 934, Nr 140, poz. 940 i Nr 141,
poz. 944, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 117, poz. 757, z 1999 r. Nr 52, poz. 532, z 2000 r. Nr 22, poz. 269 i 271, Nr 48, poz. 552 i 554, Nr 55,
poz. 665, Nr 73, poz. 852, Nr 94, poz. 1037, Nr 114, poz. 1191 i 1193 i Nr 122, poz. 1314, 1319 i 1322, z 2001 r. Nr 4, poz. 27, Nr 49, poz. 508,
Nr 63, poz. 635, Nr 98, poz. 1069, 1070 i 1071, Nr 123, poz. 1353, Nr 125, poz. 1368 i Nr 138, poz. 1546, z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 26,
poz. 265, Nr 74, poz. 676, Nr 84, poz. 764, Nr 126, poz. 1069 i 1070, Nr 129, poz. 1102, Nr 153, poz. 1271, Nr 219, poz. 1849 i Nr 240, poz. 2058,
z 2003 r. Nr 41, poz. 360, Nr 42, poz. 363, Nr 60, poz. 535, Nr 109, poz. 1035, Nr 119, poz. 1121, Nr 130, poz. 1188, Nr 139, poz. 1323, Nr 199,
poz. 1939 i Nr 228, poz. 2255, z 2004 r. Nr 9, poz. 75, Nr 11, poz. 101, Nr 68, poz. 623, Nr 91, poz. 871, Nr 93, poz. 891, Nr 121, poz. 1264,
Nr 162, poz. 1691, Nr 169, poz. 1783, Nr 172, poz. 1804, Nr 204, poz. 2091, Nr 210, poz. 2135, Nr 236, poz. 2356 i Nr 237, poz. 2384, z 2005 r.
Nr 13, poz. 98, Nr 22, poz. 185, Nr 86, poz. 732, Nr 122, poz. 1024, Nr 143, poz. 1199, Nr 150, poz. 1239, Nr 167, poz. 1398, Nr 169, poz. 1413
i 1417, Nr 172, poz. 1438, Nr 178, poz. 1478, Nr 183, poz. 1538, Nr 264, poz. 2205 i Nr 267, poz. 2258, z 2006 r. Nr 12, poz. 66, Nr 66, poz. 466,
Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 186, poz. 1379, Nr 208, poz. 1537 i 1540, Nr 226, poz. 1656 i Nr 235, poz. 1699, z 2007 r. Nr 7, poz. 58, Nr 47,
poz. 319, Nr 50, poz. 331, Nr 99, poz. 662, Nr 106, poz. 731, Nr 112, poz. 766 i 769, Nr 115, poz. 794, Nr 121, poz. 831, Nr 123, poz. 849, Nr 176,
poz. 1243, Nr 181, poz. 1287, Nr 192, poz. 1378 i Nr 247, poz. 1845, z 2008 r. Nr 59, poz. 367, Nr 96, poz. 609 i 619, Nr 110, poz. 706, Nr 116,
poz. 731, Nr 119, poz. 772, Nr 120, poz. 779, Nr 122, poz. 796, Nr 171, poz. 1056, Nr 220, poz. 1431, Nr 228, poz. 1507, Nr 231, poz. 1547
i Nr 234, poz. 1571, z 2009 r. Nr 26, poz. 156, Nr 67, poz. 571, Nr 69, poz. 592 i 593, Nr 131, poz. 1075, Nr 179, poz. 1395 i Nr 216, poz. 1676
oraz z 2010 r. Nr 3, poz. 13, Nr 7, poz. 45, Nr 24, poz. 125 i Nr 40, poz. 229.


38/04/KC

5
UZASADNIENIE

Egzekucja orzeczeń dotyczących kontaktów z dzieckiem była dotychczas prowadzona
na podstawie przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych. Wchodzą tu w grę dwa
przepisy: art. 1050 K.p.c., gdy rodzic uprawniony do kontaktów z dzieckiem ma prawo
zabierać dziecko poza miejsce zamieszkania, oraz art. 1051 K.p.c., gdy do kontaktów
powinno dochodzić w miejscu zamieszkania dziecka, a rodzic sprawujący bezpośrednią
pieczę ma obowiązek nie przeszkadzać w tych kontaktach. Zgodnie z art. 1052 K.p.c., sąd,
który jest organem egzekucyjnym w tych sprawach, może ukarać zobowiązanego grzywną do
1 000 zł, jeżeli nie wykonuje on postanowienia sądu. Grzywny mogą być ponawiane, górna
granica ich łącznej wysokości w jednej sprawie jest określona na 100 000 zł. Tytułem
wykonawczym jest postanowienie sądu zaopatrzone w klauzulę wykonalności. Jeżeli w grę
wchodzi zastosowanie art. 1050 K.p.c., nałożenie grzywny następuje po bezskutecznym
upływie terminu zakreślonego przez sąd w postępowaniu egzekucyjnym do wykonania
czynności i zagrożeniu grzywną na wypadek jej niewykonania. W sytuacji z art. 1051 K.p.c.
sąd nakłada grzywnę po ustaleniu naruszenia tytułu egzekucyjnego przez zobowiązanego bez
konieczności wyznaczania dodatkowego terminu do wykonania zobowiązania.
Dłużnikowi przysługuje tygodniowy termin do uiszczenia grzywny, w przeciwnym
razie ulega ona automatycznej zamianie na areszt, gdyż przy wymierzaniu grzywny sąd ma
obowiązek orzec jednocześnie o takiej zamianie na wypadek niezapłacenia (art. 1053 § 1
zd. pierwsze K.p.c.).
Wskazany stan prawny był krytykowany za brak efektywności środków stosowanych
dla wymuszenia respektowania orzeczeń o kontaktach z dziećmi. Wśród pojawiających się
różnych propozycji zmian legislacyjnych należy zwrócić uwagę na projekt Komisji sejmowej
„Przyjazne Państwo” polegający na dodaniu nowego art. 59814 K.p.c. nakazującego
odpowiednie stosowanie art. 5986 – 59812 do wykonania orzeczeń dotyczących kontaktów
z dziećmi. Projekt ten jest, jak można przypuszczać, konsekwencją uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2008 r. (III CZP 75/08, OSNC 2009/1/12), która odstępuje –
przynajmniej w części – od dotychczasowego sposobu wykonywania orzeczeń dotyczących
kontaktów z dzieckiem polegającego na stosowaniu art. 1050 lub 1051 K.p.c. Według
uchwały, postanowienie regulujące kontakty rodziców z dzieckiem, nakazujące wydawanie
dziecka przez rodzica, któremu powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, oraz
zobowiązujące drugiego rodzica do odprowadzania dziecka, podlega wykonaniu

w postępowaniu unormowanym w art. 5981 i nast. K.p.c.
Uchwała z dnia 28 sierpnia 2008 r. wywołuje jednak wątpliwości, czy przyjęte
rozwiązanie nadaje się do zastosowania w praktyce. Należy zauważyć, że przepisy art. 5981
i nast. K.p.c. wyraźnie odwołują się do instytucji prawa materialnego, jaką jest odebranie
dziecka, o którym mowa w art. 100 K.r.o. Podstawy odebrania dziecka są tam wyraźnie
określone. Wdrożenie powołanej uchwały wymaga zatem reinterpretacji prawa materialnego
w postaci art. 100 K.r.o. Ponadto analiza uchwały prowadzi do wniosku, że w konsekwencji
przyjętego tam stanowiska w ogóle nie możemy mówić nie tylko o egzekucji, ale
i
o
wykonaniu orzeczenia o kontaktach. Uchwała Sądu Najwyższego wskazuje na
zastosowanie całego trybu postępowania, poczynając od art. 5981 K.p.c., a więc zarówno
rozpoznawczego, jak i „wykonawczego”. Z kolei projekt Komisji „Przyjazne Państwo”
odsyła do stosowania tylko przepisów „wykonawczych”, tj. art. 5986 – 59812 K.p.c., czym
różni się w sposób istotny od powołanej uchwały. Kolejną różnicą jest zakres zastosowania.
W przeciwieństwie do uchwały Sądu Najwyższego projekt Komisji „Przyjazne Państwo”
miałby regulować zagadnienie wykonywania orzeczeń o kontaktach w sposób wyczerpujący.
Wydawałoby się, że byłoby to lepsze rozwiązanie pod względem praktycznym – nie
wymagałoby bowiem przeprowadzenia postępowania, o którym mowa w art. 5981 – 5985
K.p.c. Nie można jednak pogodzić się z brakiem możliwości obrony przez zobowiązanego,
gdyż do takiej konsekwencji prowadziłoby pominięcie części rozpoznawczej postępowania
o odebranie dziecka.
Przede wszystkim należy stwierdzić, że nie w każdym przypadku naruszenia
orzeczenia o kontaktach zastosowanie przepisów o przymusowym odebraniu dziecka byłoby
środkiem adekwatnym i proporcjonalnym do naruszenia. Tryb ten może znaleźć zastosowanie
tylko do tych kontaktów, które polegają na zabieraniu dziecka przez uprawnionego poza
miejsce pobytu dziecka. Tymczasem kontakty mogą mieć różną formę. Przepis art. 113 § 2
K.r.o., w brzmieniu nadanym nowelizacją z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz. U. Nr 220, poz.
1431), zawiera katalog form kontaktów z dzieckiem, który obejmuje przede wszystkim pobyt
z dzieckiem, w którego zakres wchodzą odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza
miejsce jego stałego pobytu, bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji
oraz korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków
komunikacji elektronicznej.
Na problem należy też patrzeć przez pryzmat dobra dziecka – czy silny środek
dochodzenia do realizacji kontaktów z dzieckiem da się pogodzić ze skutkami, jakie dla
psychiki dziecka może mieć jego stosowanie. Zbyt wczesne i zbyt częste wdrażanie trybu
przymusowego odebrania dziecka może w sposób oczywisty zagrażać dobru dziecka.

2
Z tych względów jest konieczne kompleksowe uregulowanie problematyki
wykonywania orzeczeń dotyczących kontaktów z dziećmi, umożliwiające elastyczną reakcję
sądu stosownie do różnorodnych stanów faktycznych i dobra dziecka. Lokalizacja tej
regulacji opiera się na tych samych przesłankach, którymi kierował się ustawodawca,
wprowadzając ustawą z dnia 19 lipca 2001 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach
sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 98, poz. 1069) oddział 5 w części pierwszej, księdze drugiej,
tytule II, dziale II, rozdziale 2, normujący postępowanie w sprawach o odebranie osoby
podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką. W ten sposób postępowanie
przestało mieć charakter egzekucyjny i otrzymało charakter postępowania opiekuńczego.
Równie aktualny jest deklarowany wówczas przez ustawodawcę zamiar ujednolicenia
i uproszczenia postępowania oraz uczynienia go bardziej skutecznym.
Dlatego też w projekcie przyjęto, że regulacja wykonywania orzeczeń dotyczących
kontaktów z dziećmi powinna być umiejscowiona w przepisach o sprawach opiekuńczych
bezpośrednio po wskazanych przepisach dotyczących odebrania dziecka lub osoby
pozostającej pod opieką jako nowy oddział 6.
W wyniku tych zmian postępowanie w sprawach wykonywania orzeczeń dotyczących
kontaktów z dziećmi będzie się toczyć według przepisów o postępowaniu nieprocesowym,
stanowiąc jedno z postępowań w sprawach opiekuńczych. O ile jednak sprawy o odebranie
dziecka zostały całościowo uregulowane w rozdziale 5 obejmującym zarówno rozpoznanie
sprawy, jak i wykonanie orzeczenia nakazującego odebranie osoby, o tyle w kwestii
kontaktów odrębny rozdział jest poświęcony tylko fazie wykonawczej, natomiast
postępowanie rozpoznawcze toczy się w zasadzie według przepisów ogólnych
o postępowaniu opiekuńczym.
Podstawowy środek przewidziany w projekcie jest inspirowany instytucją dwangsom
(Holandia) i astreinte (Francja, Belgia), co dosłownie oznacza sumę przymusową. rodek ten
jest w wymienionych krajach podstawowym egzekucyjnym środkiem przymusu i to nie tylko
w egzekucji świadczeń niepieniężnych. Pochodzenie tej instytucji jest francuskie. Następnie
została ona przyjęta w krajach Beneluksu.
Przewidziana w projekcie suma pieniężna będzie przyznawana na wniosek
uprawnionego i należy się uprawnionemu. Procedura jest dwuetapowa: sąd najpierw określa
zagrożenie na wypadek niezastosowania się zobowiązanego do orzeczenia ustalającego
kontakty (art. 59815 § 1). Jeżeli zobowiązany nadal nie zastosuje się do orzeczenia sądu,
uprawniony musi jeszcze raz wystąpić do sądu, aby sąd nakazał zobowiązanemu zapłatę na

3
jego rzecz kwoty stanowiącej iloczyn kwoty, którą sąd zagroził za każde naruszenie, i liczby
naruszeń (art. 59816 § 1).
W obu fazach postępowanie nie obywa się bez udziału osoby zobowiązanej, która
musi być wysłuchana (art. 59819 § 2). Zagrożenie nakazaniem zapłaty sumy pieniężnej może
być zamieszczone już w postanowieniu ustalającym kontakty. Możliwość tę przewiduje
dodawany w art. 5821 nowy § 3. Wtedy, w razie naruszenia obowiązku, sąd od razu nakaże
zapłatę uprawnionemu sumy pieniężnej na podstawie art. 59816 § 1 w zw. z art. 59816 § 2 –
stosownej do liczby naruszeń. Sąd, ustalając kontakty, powinien zagrozić nakazaniem zapłaty
sumy pieniężnej zawsze, gdy jest obawa, że zobowiązany nie zechce wykonać swojego
obowiązku.
Nie ma granicy wysokości kwoty, kwota ta ma być skuteczna, powinna być adekwatna
do majątku osoby zobowiązanej. Nie oznacza to dowolności. W art. 59815 § 1 jest wyrażona
dyrektywa, jaką sądy powinny się kierować przy określaniu wysokości zagrożenia,
a mianowicie uwzględnienie sytuacji majątkowej osoby zobowiązanej.
Jeżeli zobowiązany zacznie respektować orzeczenie o kontaktach po nakazaniu mu
zapłaty sumy pieniężnej, to suma ta (za dokonane wcześniej naruszenia obowiązku) nadal się
należy.
Należy podkreślić, że omówione wyżej środki znajdą zastosowanie także do naruszeń
dokonanych przez uprawnionego do kontaktów, np. w przypadku gdy kontakty są
ograniczone lub zakazane, a uprawniony narusza te ograniczenia lub zakazy. Postępowanie
w tym zakresie jest analogiczne do postępowania toczącego się z wniosku osoby uprawnionej
do kontaktów. Oznacza to, że zagrożenie nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej za
każde naruszenie może być zamieszczone już w orzeczeniu dotyczącym kontaktów
(art. 5821) albo później w odrębnym postanowieniu (art. 59815 § 2). Należy jednak w tym
miejscu odróżnić obszar zastosowania omawianych przepisów od przepisów o odebraniu
dziecka. Jeżeli bowiem uprawniony do kontaktu z dzieckiem trwale zatrzyma dziecko po
upływie czasu kontaktu (tzn. nie zechce go oddać osobie, pod której pieczą dziecko
pozostaje), to do przywrócenia stanu zgodnego z prawem posłuży tryb właściwy dla
odebrania dziecka. Jeżeli zaś uprawniony do kontaktu z dzieckiem dopuszcza się jedynie
opóźnień w oddaniu dziecka osobie, pod której pieczą dziecko pozostaje, to wówczas te
naruszenia mogą być podstawą do zastosowania przepisów wprowadzanych niniejszym
projektem.
Jak się wydaje, proponowany środek polegający na nakazaniu zapłaty sumy na rzecz
uprawnionego lub na rzecz osoby sprawującej pieczę nad dzieckiem powinien być
efektywniejszy od stosowanej dotychczas grzywny na rzecz Skarbu Państwa.

4