Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

Niemniej jednak liczyć się należy z sytuacjami, gdy opisany środek nie doprowadzi do
wykonania orzeczenia o kontaktach. Jeżeli kontakty polegają na zabieraniu dziecka poza
miejsce jego pobytu, sąd może wtedy zlecić kuratorowi przymusowe odebranie dziecka.
Należy podkreślić, że warunkiem przejścia do tego etapu postępowania jest stwierdzenie,
że zastosowanie środka, o którym mowa w art. 59816, nie zapewniło uprawnionemu
kontaktów z dzieckiem polegających na zabieraniu dziecka poza miejsce stałego pobytu. Nie
wystarcza tu zatem jakiekolwiek naruszenie obowiązku wynikającego z orzeczenia lub ugody.
Jeżeli bowiem w jakiejkolwiek mierze uprawniony uzyskuje możliwość zabrania dziecka
poza jego miejsce pobytu, to jest oczywiste, że wdrażanie procedury przymusowego
odebrania byłoby tu bezprzedmiotowe. Natomiast niewykluczone byłoby zastosowanie
środków z art. 59815 – 59816, jeżeli mimo możności zabrania dziecka występowałyby inne
ewentualne naruszenia ze strony osoby zobowiązanej.
Podstawą postanowienia w przedmiocie odebrania dziecka będzie przepis art. 59817.
Postanowienie to nawiązuje do postanowienia wydawanego na podstawie art. 5986 z tą
różnicą, że może być wydane dopiero po wysłuchaniu uprawnionego i osoby, pod której
pieczą dziecko pozostaje. Rozwiązanie to jest konsekwencją założenia realizowanego
w całym projekcie, że postanowienia w nim przewidziane zapadają po wysłuchaniu
uprawnionego i osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje (por. art. 59819 § 2).
W przeciwieństwie do spraw o odebranie dziecka, omawiane postanowienie może i powinno
obejmować wielokrotne odbieranie dziecka, a zatem musi określać, w jakim czasie od
uprawomocnienia postanowienia ten środek ma być stosowany (np. przez 3 miesiące).
Na uwagę zasługuje możliwość modyfikacji czasu i sposobu kontaktów, w szczególności
przez ich kumulację lub włączenie kuratora sądowego (który i tak będzie brał udział
w odebraniu dziecka). Do wykonywania postanowienia o przymusowym odebraniu dziecka
znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy art. 5987 – 59812, a zatem postępowanie w tym
zakresie nie różni się od trybu stosowanego dotychczas w zakresie odebrania dziecka
od osoby nieuprawnionej.
Projekt nawiązuje do zabezpieczeń i gwarancji wykonania postanowień o kontaktach
z dziećmi wprowadzonych już do Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 6 listopada
2008 r. Chodzi mianowicie o nowy art. 5821 K.p.c., w którego § 2 wymienia się przykładowy
katalog zabezpieczeń wykonywania kontaktów z dzieckiem, nawiązujący do środków
wymienionych w art. 10 Konwencji Rady Europy w sprawie kontaktów z dziećmi, przyjętej
w dniu 15 maja 2003 r. w Strasburgu. Celowe jest, aby ta osoba, która naruszyła orzeczenie
lub ugodę dotyczące kontaktów, przez co uniemożliwiła kontakt, zwróciła wydatki temu, kto
był do ich pokrycia zobowiązany i je poniósł. Jeżeli chodzi o koszty dotyczące samego

5
uprawnionego związane z dojazdem i pobytem w czasie i miejscu kontaktu, to z istoty rzeczy
ponosi je zawsze sam uprawniony i dlatego należy mu się ich zwrot od osoby, która, wskutek
naruszenia orzeczenia lub ugody w przedmiocie kontaktów, kontakty te uniemożliwiła.

Pomocny w tym jest środek z art. 5821 § 2 pkt 2, ułatwia bowiem uprawnionemu pełne
zaspokojenie w postępowaniu egzekucyjnym z sumy złożonej na rachunek depozytowy, ale
także dopiero w razie zasądzenia roszczenia w sprawie o odszkodowanie. Należy zwrócić
uwagę, że chodzi tu tylko o koszty dotyczące samego uprawnionego. Zobowiązanie do
złożenia środków pieniężnych na rachunek depozytowy sądu pełni bowiem funkcję
zabezpieczenia roszczenia o zwrot wydatków uprawnionego. Zaspokojenie z tej sumy przez
uprawnionego do kontaktów wymagałoby wszczęcia egzekucji po uzyskaniu wyroku
zasądzającego.
Zobowiązanie obu stron do wykonania kontaktu wynika z samego orzeczenia
o kontaktach, zawinione niewykonanie tego zobowiązania rodzi więc obowiązek naprawienia
szkody, na którą z reguły składają się koszty wymienione w pkt 2, ponadto jednak mogą
wchodzić w grę koszty, o których mowa w pkt 1. Również w tym zakresie byłoby konieczne
zasądzenie w drodze procesu o odszkodowanie.
Projekt umożliwia pominięcie procesu cywilnego i przyznanie w omawianym
postępowaniu poniesionych wydatków czy to osobie uprawnionej, czy to osobie, pod której
pieczą dziecko pozostaje. Postanowienie w tym przedmiocie może być wydane niezależnie od
innych postanowień, o których mowa w oddziale 6, w szczególności nie jest uzależnione
od wcześniejszego zastosowania któregokolwiek innego środka tam przewidzianego. Nie ma
też potrzeby wcześniejszego zagrożenia zastosowaniem tego środka. Wystarczające jest
spełnienie przesłanki wyrażonej w art. 59818.
Podobnie jak w sprawie o odebranie dziecka, postępowanie w sprawach, o których
mowa w oddziale 6, może być wszczęte tylko na wniosek (art. 59819 § 1).
Należy wyjaśnić, że postanowienia, o których mowa w oddziale 6, nie kończą
postępowania, istotą postępowania jest bowiem sukcesywne stosowanie środków
o narastającej dolegliwości, a poza tym wnioski o nakazanie zapłaty (art. 59816) mogą być też
ponawiane w związku z powtarzającymi się naruszeniami. Dlatego też należało wyraźnie
przewidzieć, że od każdego z postanowień przewidzianych w oddziale 6 przysługuje
zażalenie. Ponadto należało rozstrzygnąć, kiedy sąd umarza postępowanie. Zgodnie

z art. 59821, sąd umarza postępowanie, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od uprawomocnienia
ostatniego postanowienia nie wpłynął kolejny wniosek w sprawach, o których mowa
w art. 59815 – 59818. Oczywiście nie wyłącza to ogólnej zasady wyrażonej w art. 355 § 1,
która w omawianych sprawach znajdzie zastosowanie, jeżeli podstawa do prowadzenia

6
omawianego postępowania odpadła, tzn. przestało obowiązywać orzeczenie lub ugoda
określające kontakty (np. dziecko ukończyło 18 lat).
Jeżeli na podstawie art. 59821 sąd umorzył postępowanie, to wydane postanowienia
pozostają w mocy, co dotyczy w szczególności postanowienia wydanego w myśl art. 59815,
które może być podstawą do zastosowania w ewentualnym nowym postępowaniu od razu
środka z art. 59816 (nakazania zapłaty) bez potrzeby ponawiania zagrożenia jego
zastosowaniem. Po umorzeniu postępowania mogą być egzekwowane przez komornika sumy,
których zapłatę sąd już nakazał (egzekucja świadczeń pieniężnych).
W konsekwencji ulokowania omawianej regulacji w przepisach o postępowaniu
opiekuńczym jest wyłączone stosowanie przepisów dotyczących postępowania
egzekucyjnego oraz postępowania klauzulowego. W Polsce do dnia 27 września 2001 r.
przepisy te znajdowały zastosowanie zarówno do orzeczeń o kontaktach, jak i o odebraniu
dziecka. Od dnia 27 września 2001 r., to jest od wejścia w życie powołanej ustawy z dnia
19 lipca 2001 r., sprawy o odebranie dziecka zarówno w stadium rozpoznawczym, jak
i wykonawczym należą obecnie do postępowania w sprawach opiekuńczych. Od tej chwili
mogło się nasuwać pytanie, czy potrzebne jest stwierdzenie wykonalności, jeżeli do
wykonania jest przedkładane obce orzeczenie. Wątpliwości te rozstrzyga wprowadzony
ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 234, poz. 1571), która weszła w życie z dniem 1 lipca
2009 r., nowy art. 59814 K.p.c. Przepis ten uzależnia podjęcie określonych w nich czynności
wykonawczych w zakresie odebrania dziecka od uzyskania stwierdzenia wykonalności
zagranicznego orzeczenia. Ponieważ niniejszym projektem dokonuje się – podobnie jak
w
przypadku wykonania orzeczeń o odebraniu dziecka – przeniesienia regulacji
z postępowania egzekucyjnego do postępowania opiekuńczego, jest konieczna podobna
norma jak w art. 59814. Normę tę wyraża art. 59820.
Należy mieć na uwadze możliwość wystąpienia tak silnych konfliktów, wobec których
nawet zastosowanie wszystkich proponowanych w projekcie środków nie przyniesie
zadowalających rezultatów. W tej sytuacji może zajść potrzeba zmiany orzeczenia

o kontaktach, w tym przez skorzystanie z art. 1134 K.r.o. wprowadzonego przez ustawę
z dnia 6 listopada 2008 r., który daje sądowi opiekuńczemu, orzekającemu w sprawie
kontaktów z dzieckiem, kompetencję do zobowiązania rodziców do określonego
postępowania, ze wskazaniem możliwości kierowania rodziców do placówek lub
specjalistów, zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną
stosowną pomoc.

7
Utrzymujący się stan braku kontaktu rodziców z dzieckiem może i powinien
skutkować potrzebą wszczęcia postępowania dotyczącego władzy rodzicielskiej.
Nowy art. 113 § 1 K.r.o. przewiduje, że także w odniesieniu do dziecka utrzymywanie
kontaktów powinno być nie tylko jego prawem, ale i obowiązkiem. Jest to przesłanka do
wzmożenia działań pozwalających na przełamanie negatywnego nastawienia dziecka
do kontaktów i to nie tylko przez wymuszenie na rodzicu sprawującym pieczę zachowań
sprzyjających realizacji kontaktów (por. art. 1134 K.r.o., o którym mowa wyżej). W razie
braku skuteczności środków wprowadzanych w niniejszym projekcie, celowe mogłoby być
podjęcie działań terapeutycznych w stosunku do dziecka, nakierowanych na zmianę
nastawienia dziecka do kontaktów z rodzicem. Działania te mogłyby być podejmowane na
podstawie art. 109 K.r.o. Na tej samej podstawie mogłoby być orzekane w omawianych
przypadkach poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej nadzorowi kuratora.

W najpoważniejszych przypadkach może wchodzić w grę zastosowanie art. 111 K.r.o.
(pozbawienie władzy rodzicielskiej). W orzecznictwie Sądu Najwyższego można dostrzec
oceny dopuszczające taką możliwość. Np. w postanowieniu z dnia 1 października 1998 r. Sąd
Najwyższy stwierdził, że za nadużycie władzy rodzicielskiej i rażące zaniedbywanie
wynikających z niej obowiązków w rozumieniu art. 111 § 1 K.r.o. może być uznane celowe
izolowanie dziecka i jego psychiczne sobie podporządkowywanie (I CKN 834/98, OSNC
1999/4/72). Do podobnego praktycznego skutku (zmiana osoby uprawnionej do pieczy nad
dzieckiem) może też prowadzić orzeczenie na podstawie art. 107 K.r.o. W tym zakresie
aktualne pozostaje dawniejsze orzeczenie Sądu Najwyższego, które jako ujemną okoliczność
wskazuje wpajanie dziecku uczucia niechęci lub nienawiści do drugiego z rodziców, a zatem
jest relewantne dla omawianego zagadnienia (orzeczenie z dnia 2 grudnia 1957 r.,
I CR 1045/56, OSN 1959, Nr III, poz. 76). Odnotować też należy postanowienie z dnia
30 sierpnia 1977 r., III CRN 204/77, w którym Sąd Najwyższy, wskazując na związek między
władzą rodzicielską a kontaktami osobistymi rodziców z dzieckiem, stwierdził, że
uniemożliwienie utrzymania właściwego kontaktu osobistego między rodzicem a dzieckiem
narusza w zasadzie interes małoletniego i może stanowić przyczynę uzasadniającą zmianę
prawomocnego postanowienia regulującego wykonywanie władzy rodzicielskiej.
8
OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Cel wprowadzenia ustawy

Projektowane zmiany mają na celu kompleksowe uregulowanie problematyki
wykonywania orzeczeń dotyczących kontaktów z dziećmi.

2. Wskazanie podmiotów, na które oddziałuje ustawa

Regulacje zawarte w projekcie dotyczą osób uprawnionych do kontaktów i osób, pod
których pieczą dziecko pozostaje.

3. Konsultacje

W ramach konsultacji projekt został przekazany do zaopiniowania Sądowi
Najwyższemu, Krajowej Radzie Sądownictwa, Stowarzyszeniu Sędziów Polskich
„Iustitia”, Stowarzyszeniu Sędziów Rodzinnych, Krajowej Radzie Kuratorów,
Rzecznikowi Praw Obywatelskich, Rzecznikowi Praw Dziecka, Naczelnej Radzie
Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Krajowej Radzie Notarialnej,
Krajowej Radzie Komorniczej, Towarzystwu „Nasz Dom”, Stowarzyszeniu „Pro
Familia” i Stowarzyszeniu Obrony Praw Ojca.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zgłosił uwagi dotyczące propozycji
wprowadzenia dolegliwości nazywanej „nakazaniem zapłaty określonej sumy
pieniężnej”. Uznano, że świadczenie pieniężne jest wysoce wątpliwym środkiem
oddziaływania na zachowania w procesie wykonywania władzy rodzicielskiej i takie
rozwiązanie mogłoby skutkować pogłębieniem antagonizmów między zobowiązanym
a uprawnionym. Ponadto podniesiono, że nie uwzględnia ono charakteru uregulowań
ujętych w przepisach art. 5981 i nast. K.p.c., które wyłączają stosowanie przepisów
egzekucyjnych w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub
pozostającej pod opieką. Przepisy te powinny być właściwe także w odniesieniu do
wykonania postanowień sądu opiekuńczego określających stałe i powtarzające się
kontakty rodziców z dzieckiem i zawierających nakazy każdorazowego wydania
dziecka przez tego z rodziców, któremu powierzono wykonywanie władzy
rodzicielskiej. Powyższe stanowisko znajduje uzasadnienie w

uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2008 r. (III CZP 75/08).

9