Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

z tym, jeżeli w Kodeksie cywilnym i innych ustawach jest mowa o zapisie bez bliższego
wskazania, o który zapis chodzi, to należy rozumieć, iż chodzi o obie postaci zapisu.
Realizacji tego założenia służy także projektowany art. 9816 K.c., który do zapisu
windykacyjnego nakazuje stosować odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym. Jeżeli zatem
spadkodawca w testamencie w drodze zapisów windykacyjnych albo zapisów zwykłych, albo
zapisów zwykłych i windykacyjnych rozdysponuje przedmiotami majątkowymi
wyczerpującymi prawie cały spadek, to osoby otrzymujące te przysporzenia w razie
wątpliwości będą traktowane jako spadkobiercy.
Prezes KRK podniósł też, że należy rozważyć, czy wprowadzana instytucja zapisu
windykacyjnego nie będzie wykorzystywana do obejścia przepisów o odpowiedzialności za
długi spadkowe.
Przedmiotowa sugestia, iż przepisy dotyczące zapisu windykacyjnego będą służyć
obchodzeniu przepisów o odpowiedzialności za długi spadkowe, jest bezpodstawna. Zgodnie
z projektowanymi przepisami obok spadkobierców za długi spadkowe będą też odpowiadać
zapisobiercy windykacyjni. Ich odpowiedzialność jest solidarna wraz ze spadkobiercami,
a zakres ich odpowiedzialności jest ograniczony wartością przedmiotu zapisu. Jedyna zmiana
niekorzystna dla wierzycieli polega na tym, iż aby uzyskać pełne zaspokojenie swoich
wierzytelności, będą oni zmuszeni (w niektórych przypadkach) pozywać większą liczbę osób.
W dalszej perspektywie będzie to też oznaczać konieczność prowadzenia egzekucji
przeciwko większej liczbie dłużników.
Prezes KRK zgłosił także wątpliwości co do potrzeby wprowadzania trybu sądowego
potwierdzania faktu nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego.
Uzyskanie przez zapisobiercę windykacyjnego dokumentu potwierdzającego nabycie
tego przedmiotu jest wskazane z wielu powodów (np. dowodowych, fiskalnych). Chodzi tu
także o pewność obrotu. Sam testament (nawet notarialny) nie jest wystarczająco pewnym
dokumentem potwierdzającym nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego. Nie można
bowiem wykluczyć jego odwołania czy też zbycia przedmiotu zapisu windykacyjnego przez
testatora. Aby maksymalnie uprościć formalności związane z uzyskaniem tego potwierdzenia,
projekt dopuszcza wydanie w tym zakresie postanowienia częściowego (projektowany
art. 677 § 3 K.p.c.). Oznacza to, że nawet gdy nie zostanie określony krąg spadkobierców,
sąd może potwierdzić nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego przez zapisobiercę.
Postanowienie sądu ma charakter deklaratoryjny.
Zastrzeżenia Prezesa KRK budzi również treść art. 9811 § 1 i 2 projektu w zakresie

19
możliwości ustanowienia na rzecz zapisobiercy windykacyjnego użytkowania lub
służebności.
Projekt dopuszcza ustanowienie użytkowania i służebności w drodze zapisu
windykacyjnego. Zapis windykacyjny może zatem polegać nie tylko na przeniesieniu na
zapisobiercę rzeczy lub praw należących do testatora, ale także na obciążeniu należących do
niego składników majątkowych prawem użytkowania lub służebnością. Takie rozwiązanie nie
pozostaje w sprzeczności z konstrukcją użytkowania lub służebności, gdyż oba te prawa
(nawet w odniesieniu do nieruchomości) można ustanowić z zastrzeżeniem warunku lub
terminu (art. 245 § 2 zd. pierwsze K.c.).
Uwagi Prezesa KRK dotyczące rozważenia wprowadzenia zmian w przepisach
Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących zabezpieczenia spadku i spisu inwentarza
zostały uwzględnione. Dla uniknięcia wątpliwości zaproponowano wprowadzenie regulacji,
iż przepisy o zabezpieczeniu spadku stosuje się także do zabezpieczenia przedmiotu zapisu
windykacyjnego (projektowany art. 6361 K.p.c.). Takie rozwiązanie ułatwi również ustalenie
zakresu wzajemnych rozliczeń spadkobierców i zapisobierców windykacyjnych w związku z
ich wspólną odpowiedzialnością za długi spadkowe (projektowane art. 10341 i 10342 K.c.).
Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) wskazał, że zastrzeżenia budzi
nomenklatura odnosząca się do określenia nowej instytucji prawa spadkowego – zapisu
windykacyjnego, w związku z czym proponuje zastąpienie wyrazów „zapis windykacyjny”
wyrazami „zapis ze skutkiem rzeczowym”. Przewodniczący KRS proponuje także
dostosowanie treści art. 9813 K.c. do art. 157 K.c.
Odnosząc się do uwag KRS, należy podnieść, że wobec zamieszczenia
w projektowanym art. 9811 § 1 K.c. definicji ustawowej zapisu windykacyjnego, nie powinny
pojawić się wątpliwości dotyczące zastosowania i skutków tego zapisu. Poza tym
formułowanie treści przepisów przy użyciu prostszego językowo zwrotu powoduje, że są one
bardziej przejrzyste. Dlatego też zmiana używanej nomenklatury nie wydaje się celowa.
Co do drugiej uwagi zgłoszonej przez KRS – należy zwrócić uwagę, iż projektowany
art. 9813 K.c. nie jest efektem regulacji zamieszczonej w art. 157 K.c., ale opiera się na treści
art. 962 K.c. normującego następstwa warunkowego lub terminowego ustanowienia
spadkobiercy. Dlatego też przedmiotowa propozycja nie została uwzględniona.
Prezes Krajowej Rady Notarialnej (KRN) zaproponował zastąpienie pojęcia „zapis
windykacyjny” pojęciem „legat windykacyjny”, co ma ułatwić nowelizowanie przepisów
obecnie regulujących zapis oraz przyczyni się do lepszego odróżnienia dotychczas
funkcjonującego zapisu oraz projektowanej nowej jego postaci.

20
Należy jednak zwrócić uwagę, iż projektowany zapis windykacyjny będzie można
ustanowić jedynie w testamencie sporządzanym w formie aktu notarialnego, dlatego też nie
powinny pojawić się wątpliwości w prawidłowym rozumieniu i stosowaniu tej konstrukcji.
Jednym z argumentów przemawiających za wyłącznością formy testamentu notarialnego było
właśnie to, że notariusz jako osoba o wysokich kwalifikacjach prawniczych łatwo odróżni
zapis zwykły od zapisu windykacyjnego i będzie w stanie potencjalnemu spadkodawcy
(testatorowi) objaśnić różnice między tymi postaciami zapisu i konsekwencjami ich
zastosowania. Dlatego też po wejściu w życie projektu sporządzanie testamentów działowych
w innej niż notarialna formie będzie wywoływało takie same skutki jak obecnie.
Pojęcie zapisu windykacyjnego funkcjonuje w doktrynie, mimo braku takiego zapisu
w polskim prawie. Ponadto w rozumieniu przeciętnego spadkodawcy funkcjonujący obecnie
zapis testamentowy wywołuje skutki rzeczowe w chwili śmierci testatora. Projektowana
konstrukcja zapisu windykacyjnego odpowiada zatem oczekiwaniom społecznym
i wyobrażeniom przeciętnego spadkodawcy co do skutków, jakie wywołuje zapis
testamentowy. Dlatego też nie należy używać innego pojęcia dla jej opisu. Posłużenie się
pojęciem legatu rodziłoby natychmiast konieczność wyjaśnienia go potencjalnemu
spadkodawcy. Natomiast pojęcie zapisu jest powszechnie znane i, jak wskazano powyżej,
rozumiane zgodnie z proponowanymi rozwiązaniami.
Prezes KRN wskazuje także na wątpliwości związane z uznaniem pieniędzy za
przedmiot zapisu windykacyjnego. Zgodnie z projektowanymi regulacjami pieniądze
zasadniczo nie mogą stanowić przedmiotu zapisu windykacyjnego. Zapis windykacyjny ma
wywoływać skutki rzeczowe z chwilą śmierci spadkodawcy. Do wystąpienia skutków
rzeczowych jest konieczna indywidualizacja przedmiotu, którego skutki te dotyczą. Dlatego
też, jeżeli przedmiot zapisu miałaby stanowić suma pieniężna, trudno byłoby ustalić, o które
konkretnie pieniądze należące do zmarłego chodzi. Natomiast nie jest wykluczone uczynienie
przedmiotem zapisu windykacyjnego pieniędzy zindywidualizowanych, np. złożonych
w sejfie lub skrytce bankowej. Przedmiot zapisu windykacyjnego może także stanowić
zbywalna wierzytelność pieniężna. Ponadto, w przypadku zapisu windykacyjnego
przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, wchodzące w ich skład środki pieniężne nabędzie
zapisobierca.
Prezes KRN podniósł też, że po śmierci spadkodawcy może pojawić się spór co do
praw odnoszących się do przedmiotu zapisu windykacyjnego, a areną tego sporu stanie się
postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. W związku z tym trzeba zauważyć, że
postanowienie sądu stwierdzające nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego ma charakter

21
deklaratoryjny, a przedmiotem zapisu mogą być jedynie składniki majątku spadkodawcy.
Jeżeli zatem osoba trzecia będzie kwestionować prawa spadkodawcy do przedmiotu zapisu
windykacyjnego, to wystąpi ze stosownym roszczeniem w odrębnym postępowaniu, co
z kolei może doprowadzić do zawieszenia postępowania o stwierdzenie nabycia przedmiotu
zapisu windykacyjnego.
Odnośnie do dalszych uwag trzeba stwierdzić, że wbrew stanowisku Prezesa KRN
projekt przesądza o tym, iż nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego następuje w drodze
sukcesji syngularnej. Zapisobierca nie nabywa przecież ogółu praw i obowiązków, lecz
jedynie ich skonkretyzowaną część. Przedmiot zapisu windykacyjnego jest wyłączony ze
spadku, a zapisobierca nie jest spadkobiercą (chociaż nie jest wykluczone łączenie roli
spadkobiercy i zapisobiercy).
Prezes KRN podnosi także, że poza ustawą o nabywaniu nieruchomości przez
cudzoziemców także inne przepisy wymagają uzyskania zezwolenia na nabycie przedmiotu
zapisu. Należy podkreślić, że projekt nie uchyla obowiązku uzyskania zezwolenia na nabycie
określonych przedmiotów, dlatego też w razie objęcia zapisem windykacyjnym takich
przedmiotów zapisobierca powinien uzyskać stosowne zezwolenie w trybie określonym
przepisami szczególnymi. W razie jego nieuzyskania przedmiot zapisu pozostanie częścią
spadku. Trzeba też jednak przyjąć, iż do nabycia rzeczy lub praw w drodze zapisu
windykacyjnego powinny znaleźć zastosowanie jedynie te ograniczenia, które odnoszą się do
nabycia przez spadkobierców przedmiotów należących do spadku.
Prezes KRN wskazuje też na gorszą sytuację zapisobierców w porównaniu
ze spadkobiercami w zakresie odpowiedzialności za długi. Jest to spowodowane tym, iż
przedmiot zapisu windykacyjnego jest zidentyfikowany, a aktywa spadku należy dopiero
ustalić. Zarzut ten nie jest trafny, bowiem zakres solidarnej odpowiedzialności zapisobiercy
i spadkobiercy jest zależny od wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Wartość tych
przysporzeń zostanie określona w spisie inwentarza sporządzanym wspólnie dla składników
spadku i przedmiotów zapisu windykacyjnego. Dopiero po dokonaniu wyceny aktywów
spadku oraz przedmiotów zapisu windykacyjnego można ustalić zakres wzajemnych rozliczeń
między spadkobiercami a zapisobiercami otrzymującymi zapis windykacyjny. Natomiast (co
wskazano wyżej) niezasadne byłoby tworzenie dla zapisobierców windykacyjnych
przywilejów w zakresie odpowiedzialności za długi testatora. Wówczas bowiem przez zapisy
windykacyjne można by ograniczyć majątek, z którego wierzyciele spadkodawcy mogliby
uzyskać zaspokojenie.


22
Nie powinien być też kwestionowany obowiązek zamieszczania w akcie
poświadczenia dziedziczenia informacji na temat zapisu windykacyjnego i jego przedmiotu.
Ma on charakter deklaratoryjny (podobnie jak stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu
windykacyjnego w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku). Jeżeliby pominąć
w notarialnym
poświadczeniu dziedziczenia informację o dokonanych zapisach
windykacyjnych, to zostałaby ograniczona rola tej czynności. Bowiem w przypadku
ustanowienia w testamencie notarialnym zapisu windykacyjnego zainteresowanym
pozostawałaby do dyspozycji jedynie możliwość uzyskania postanowienia sądowego
stwierdzającego nabycie spadku. Byłoby to rozwiązanie niekonsekwentne.

Projektowana ustawa została zamieszczona w Biuletynie Informacji Publicznej [na
stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości (www.ms.gov.pl)] zgodnie z przepisami
ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa
(Dz. U. Nr l69, poz. 1414, z późn. zm.). aden podmiot nie zgłosił, w trybie wyżej
wymienionej ustawy, zainteresowania udziałem w pracach nad przedmiotowym projektem.

4. Skutki
społeczno-gospodarcze oraz finansowe
4. 1. Wpływ na finanse publiczne, w tym na budżet państwa i dochody jednostek
samorządu terytorialnego
Projektowana regulacja nie spowoduje skutków finansowych dla budżetu państwa
oraz budżetu jednostek samorządu terytorialnego.
Zaznaczyć trzeba, że wprowadzenie zapisu windykacyjnego nie zwiększy liczby
spraw w sądach. Jest to bowiem instytucja prawa materialnego, stanowiąca element innej
czynności prawnej, jaką jest testament. Dodatkowe obowiązki sądu wynikające
z projektowanej regulacji to jedynie wskazanie w zaświadczeniu wydawanym osobie
powołanej na wykonawcę testamentu na podstawie projektowanego art. 665 § 1 K.p.c. –
oprócz dotychczas zamieszczanych tam informacji – także praw i obowiązków wykonawcy
testamentu, jeżeli zostały one określone przez spadkodawcę, a ponadto wymienienie w treści
postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku – oprócz obecnie wskazywanych tam
spadkobierców i wielkości ich udziałów – również stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu
windykacyjnego i osoby, która go nabyła. Powyższe obowiązki mają być realizowane
w ramach obowiązujących procedur sądowych i polegać jedynie na umieszczeniu
dodatkowych informacji w treści wydawanych także obecnie dokumentów czy też orzeczeń.

23