Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

zwiększać zakresu swobody testowania kosztem zmniejszenia ochrony osób, które są
wierzycielami spadkowymi.
Rozwiązaniem, które uwzględnia zarówno interesy wierzycieli spadkowych, jak
i zapisobiercy, jest obciążenie tego ostatniego odpowiedzialnością za długi spadkowe do
wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego. Odpowiedzialność tę zapisobierca ponosiłby
solidarnie ze spadkobiercami. Do chwili upływu terminu do odrzucenia zapisu ograniczałaby
się ona do przedmiotu zapisu. Później zapisobierca odpowiadałby całym swoim majątkiem.
Dzięki takiej regulacji odpowiedzialności zapisobiercy za długi spadkowe byłaby ona
zbliżona do odpowiedzialności spadkobiercy przyjmującego spadek z dobrodziejstwem
inwentarza. Zatem rozrządzenie przedmiotami, które weszłyby do spadku, gdyby zapis
windykacyjny nie został ustanowiony, nie pogarsza pozycji wierzycieli spadkowych.
W oparciu o powyższe założenia projekt w art. 10341 – 10343 reguluje
odpowiedzialność zapisobierców za długi spadkowe. Ich odpowiedzialność jest ograniczona
do wartości przedmiotu zapisu ustalanej według stanu i cen z chwili otwarcia spadku
(art. 10343 K.c.).
Do chwili działu spadku osoby, na których rzecz został uczyniony zapis
windykacyjny, i spadkobiercy odpowiadają solidarnie za długi spadkowe (art. 10341 § 1 K.c.).
Regresy między nimi powinny następować z uwzględnieniem wartości otrzymanych przez
nich przysporzeń, czyli zapisów windykacyjnych i udziałów w spadku (art. 10341 § 2 K.c.).
Od chwili działu spadku odpowiedzialność solidarna ustępuje miejsca
odpowiedzialności pro rata parte. Części przypadające na spadkobierców i zapisobierców
należy także ustalać proporcjonalnie do otrzymanych przez nich przysporzeń (art. 10342 K.c.).
Z kwestią odpowiedzialności za długi spadkowe wiąże się wpływ zapisów
windykacyjnych na skład masy upadłości, jeżeli stanowiłby ją spadek po zmarłym
przedsiębiorcy. Zgodnie z art. 422 Prawa upadłościowego i naprawczego, jeżeli wniosek
o ogłoszenie upadłości złożono po śmierci przedsiębiorcy, to zapisy dokonane przez niego są
bezskuteczne. Obecnie przepis ten dotyczy zapisów zwykłych. Nie jest jednoznaczne, czy po
wprowadzeniu w życie projektowanej ustawy powinien także odnosić się do zapisów
windykacyjnych.
Z jednej strony można stwierdzić, iż skoro ustawodawca uznał za bezskuteczny zapis
ze skutkami obligacyjnymi i to niezależnie od tego, czy został on wykonany, to również zapis
windykacyjny powinien być objęty sankcją bezskuteczności względem masy upadłości.
Ponadto ubezskutecznienie zapisów ma na celu ochronę wierzycieli masy upadłości. Z drugiej
jednak strony, jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony po śmierci testatora,

14
a więc po wystąpieniu skutku rozporządzającego zapisu windykacyjnego, a być może także
po dalszym rozporządzeniu przedmiotem zapisu przez zapisobiercę, to czy zasadne jest
przekreślenie tych skutków i powrót do stanu sprzed śmierci testatora. Skutki te w przypadku
nabycia przedmiotu zapisu od zapisobiercy w dobrej wierze będą i tak nieodwracalne z uwagi
na ochronę dobrej wiary nabywców. Projekt nie zmienia treści art. 422 Prawa
upadłościowego i naprawczego, znajdzie on zatem zastosowanie także do zapisów
windykacyjnych.

8. Art. 677 i 679 K.p.c., art. 10291 K.c. oraz art. 95b, 95c, 95e, 95f i 95l Prawa
o notariacie
Dopuszczenie zapisu windykacyjnego nieruchomości rodzi wątpliwości co do
podstawy wpisu zapisobiercy do księgi wieczystej. Ponadto pojawia się problem wykazania
przez osobę, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, faktu nabycia przedmiotu
zapisu.
Projekt zawiera regulacje pozwalające na zamieszczanie w postanowieniu sądu
o

stwierdzeniu nabycia spadku i akcie poświadczenia dziedziczenia także informacji
o osobach, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, oraz przedmiotach tych
zapisów (art. 677 K.p.c. i znowelizowane przepisy Prawa o notariacie). Pozwala to uzyskać
zapisobiercom dokument potwierdzający nabycie przedmiotu zapisu, który może też stanowić
podstawę wpisu do księgi wieczystej. Ponadto umieszczanie w postanowieniu o stwierdzeniu
nabycia spadku informacji o dokonanych zapisach windykacyjnych ma jeszcze jedną zaletę.
Pozwala uniknąć rozporządzeń przedmiotem tego zapisu dokonanych przez spadkobierców
po uzyskaniu przez nich stwierdzenia nabycia spadku lub notarialnego poświadczenia
dziedziczenia. Mając takie postanowienie bez ujawnionych przedmiotów zapisu
windykacyjnego, spadkobiercy mogliby próbować dokonywać rozporządzeń przedmiotem
zapisu (przede wszystkim rzeczami) na rzecz nabywcy w dobrej wierze, nieświadomego
istnienia takiego zapisu.
Projekt dopuszcza też wyraźnie wydanie postanowienia częściowego w przedmiocie
stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego (art. 677 § 3 K.p.c.). Chodzi o to,
aby uniknąć sytuacji, gdy spór między spadkobiercami uniemożliwiałby przesądzenie kwestii
nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Postanowienie takie byłoby zaskarżalne.
Przyjęcie rozwiązania, iż w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akcie
poświadczenia dziedziczenia określa się także przedmioty zapisu windykacyjnego, niejako

15
przy okazji rozstrzyga również ostatecznie sprawę wyłączenia tych przedmiotów ze spadku,
co ma niebagatelne znaczenie przede wszystkim dla wierzycieli spadkowych i wierzycieli
zapisobierców.
Ustalenie prawa do przedmiotu zapisu windykacyjnego w postanowieniu sądu lub
notarialnym poświadczeniu dziedziczenia jest zasadniczo powiązane także
z materialnoprawnymi konsekwencjami (art. 10291 K.c.). Należy też zaznaczyć, że jeżeli sąd
lub notariusz stwierdzi nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, zmiana w tym zakresie
może nastąpić jedynie przez zmianę postanowienia sądu lub uchylenie aktu poświadczenia
dziedziczenia (art. 679 § 5 K.p.c.).

9. Art. 7 ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców

Zapis windykacyjny może zostać ustanowiony także na rzecz cudzoziemca
w rozumieniu ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. W związku z tym
pojawia się potrzeba uregulowania w tej ustawie konsekwencji takiego zapisu
windykacyjnego, którego przedmiotem będzie nieruchomość (prawo użytkowania
wieczystego, akcje i udziały w spółkach). Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy o nabywaniu
nieruchomości przez cudzoziemców nie stosuje się jej do nabycia nieruchomości w drodze
dziedziczenia przez spadkobierców ustawowych. Projekt rozszerza to wyłączenie także na
spadkobierców ustawowych, którzy nabywają nieruchomość w drodze zapisu
windykacyjnego (zmieniony art. 7 ust. 2 ustawy). Przemawia za tym także treść art. 8 ust. 1
pkt 4 tej ustawy, który zwalnia z obowiązku uzyskania zezwolenia cudzoziemca będącego
spadkobiercą ustawowym zbywcy nieruchomości (o ile był on właścicielem nieruchomości
co najmniej pięć lat), jeżeli nabywa on nieruchomość w inny sposób niż w drodze
dziedziczenia.
Jeżeli cudzoziemiec będący zapisobiercą nie należy do kręgu spadkobierców
ustawowych, powinien on uzyskać zezwolenie ministra właściwego do spraw wewnętrznych
na podstawie wniosku złożonego w ciągu dwóch lat od dnia otwarcia spadku. Gdy takiego
zezwolenia nie uzyska, nieruchomość wchodzi do spadku i podlega dziedziczeniu (art. 7
ust. 3a ustawy). W takim przypadku nieruchomość może przypaść innemu cudzoziemcowi,
jako spadkobiercy testamentowemu. Wówczas wskazany w art. 7 ust. 3 ustawy termin do
złożenia przez niego wniosku o uzyskanie zezwolenia powinien rozpocząć bieg dopiero
wtedy, gdy dowie się on o tym, iż stanowiące przedmiot zapisu windykacyjnego
nieruchomość lub użytkowanie wieczyste weszły jednak do spadku (dodany w art. 7 ust. 3a

16
zd. drugie). Taki spadkobierca nie mógłby bowiem zmieścić się w dwuletnim terminie
(liczonym od otwarcia spadku), zasadniczo ustanowionym na złożenie wniosku o wydanie
zezwolenia dla spadkobierców testamentowych. Kwestia nabycia przez niego nieruchomości
w drodze dziedziczenia testamentowego pojawiałaby się dopiero po ustaleniu, czy
zapisobierca będący cudzoziemcem uzyskał zezwolenie na nabycie nieruchomości, a to
można ostatecznie ustalić dopiero po upływie dwóch lat od otwarcia spadku.


17

OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Cel wprowadzenia ustawy
Projektowane zmiany mają na celu wprowadzenie do prawa cywilnego rozwiązań
pozwalających na skuteczne przesądzenie przez spadkodawcę o sposobie podziału
pozostałego po nim majątku.

2. Wskazanie podmiotów, na które oddziałuje ustawa
Regulacje zawarte w projekcie dotyczą spadkodawców, spadkobierców oraz
zapisobierców.

3. Konsultacje
W ramach konsultacji projekt został przekazany do zaopiniowania Pierwszemu
Prezesowi Sądu Najwyższego, Przewodniczącemu Krajowej Rady Sądownictwa, Prezesowi
Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”, Prezesowi Naczelnej Rady Adwokackiej,
Prezesowi Krajowej Rady Radców Prawnych, Prezesowi Krajowej Rady Komorniczej
i Prezesowi Krajowej Rady Notarialnej.
Uwagi do projektu zgłosili: Prezes Krajowej Rady Komorniczej, Przewodniczący
Krajowej Rady Sądownictwa i Prezes Krajowej Rady Notarialnej.
Prezes Krajowej Rady Komorniczej (KRK) zgłosił uwagi do projektowanego art. 968
§ 2 K.c., podnosząc, że w przepisie tym nie wskazano, czy dalszy zapis może być nałożony
wyłącznie na zapisobiercę zwykłego, czy również na zapisobiercę windykacyjnego. Podobne
wątpliwości odniesiono też do art. 961 K.c.
Wątpliwości co do dopuszczalności obciążenia dalszym zapisem zapisobiercy
windykacyjnego wydają się nieuzasadnione. Projekt wyraźnie bowiem stanowi w art. 9814, iż
spadkodawca może obciążyć zapisem zwykłym osobę, na której rzecz uczynił zapis
windykacyjny. Nie powinny pojawić się także wątpliwości co do stosowania do zapisobiercy
windykacyjnego art. 961 K.c. Projekt opiera się bowiem na założeniu, iż tam, gdzie nie jest to
konieczne, nie należy wprowadzać rozróżnienia na zapis zwykły i windykacyjny. W związku

18