Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy o Policji

21
OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Podmioty, na które będzie oddziaływać ustawa
Ustawa będzie oddziaływać na:
– osoby fizyczne, które zrealizują znamiona czynów zabronionych objętych ramami
projektu, jak również osoby, którym projektowane przepisy zapewniają wzmocnioną,
w stosunku do obowiązującego stanu prawnego, ochronę prawną,
– prokuraturę i sądy, ponieważ niektóre czyny, mające charakter występków
ściganych z oskarżenia prywatnego, po wejściu w życie projektowanej ustawy, w związku
z przepisami art. 12a § 1 K.k. oraz art. 12b K.k., staną się czynami ściganymi w trybie
publicznoskargowym,
– funkcjonariuszy publicznych, w szczególności tych, w przypadku których pełnienie
obowiązków służbowych może zagrażać ich bezpieczeństwu osobistemu, w tym policjantów,
wzmacniając udzielaną im ochronę prawną przed zamachami związanymi z podejmowanymi
przez nich działaniami, również poza czasem służby, mającymi na celu ochronę prawa oraz
przed zamachami podejmowanymi z powodu wykonywanego przez tych funkcjonariuszy
zawodu lub zajmowanego stanowiska.

2. Wyniki przeprowadzonych konsultacji
W ramach konsultacji projekt ustawy został przedstawiony Sądowi Najwyższemu,
Krajowej Radzie Sądownictwa, Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców
Prawnych, sądom powszechnym i wojskowym oraz powszechnym i wojskowym jednostkom
organizacyjnym prokuratury.
Uwagi do projektu ustawy zgłosili Prezesi Sądów Apelacyjnych w Białymstoku,
Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Rzeszowie, Szczecinie i Warszawie, Prezes Wojskowego
Sądu Okręgowego w Warszawie, Prokuratorzy Apelacyjni w Gdańsku, Katowicach,
Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Warszawie i Wrocławiu oraz
Prokuratorzy Okręgowi w Poznaniu i Zamościu.
Zmiana dotycząca projektowanego art. 10 § 2 K.k., która – jak wskazano powyżej
– ma po części charakter dostosowawczy i po części merytoryczny, nie budziła zastrzeżeń.
Warto przy tym wskazać, że część opiniujących (Prokuratorzy Apelacyjni
w Katowicach, Szczecinie i we Wrocławiu) zwracała uwagę na potrzebę rozważenia
w przyszłości dalszego rozszerzenia katalogu czynów zabronionych opisanych w powołanym

22
przepisie o takie występki połączone z użyciem przez nieletnich powyżej 15 roku życia
przemocy wobec osoby, jak np. z art. 158 § 3 K.k., art. 281 K.k. czy art. 282 K.k.
Wprowadzenie do systemu prawa karnego rozwiązania przewidującego wzmocnienie
ochrony prawnej osoby działającej w obronie koniecznej interwencyjnej, co przewiduje
projektowany art. 12a K.k. (w poprzedniej wersji projektu – art. 25 § 4 K.k.), co do zasady
oceniane było pozytywnie. Jedynie Prezes Sądu Apelacyjnego w Katowicach wyrażał
wątpliwość, czy rozwiązanie przewidziane we wskazanym przepisie faktycznie zrealizuje
stawiany przed nim cel związany z podniesieniem poczucia bezpieczeństwa w społeczeństwie
oraz autorytetu prawa, zachęcając jednocześnie do przełamania strachu i poczucia bezsilności
wobec agresywnych zachowań sprawców przestępstw. Powody tej wątpliwości nie zostały
jednak szerzej wyartykułowane, podobnie jak zarzut, iż rozwiązanie to będzie prowadzić do
„niepożądanej kazuistyki i wpłynie negatywnie na stabilność prawa”.
W opinii Prokuratora Apelacyjnego w Szczecinie wskazano, że niektórzy podlegli mu
prokuratorzy, w ramach oceny przepisów objętych projektowanym art. 12a K.k.,
kwestionowali celowość zróżnicowania ochrony zapewnianej osobom broniącym w ramach
obrony koniecznej dóbr własnych oraz osobom broniącym w tych samych warunkach dóbr
cudzych.
Argumenty leżące u podstaw tej krytycznej uwagi także nie zostały bliżej
sprecyzowane, aczkolwiek ze względu na fakt, iż uwaga ta odnosiła się wprost do ratio legis
projektowanej zmiany, w uzasadnieniu projektu poszerzono wyjaśnienie motywów, dla
których projektodawca przewidział wzmocnienie prawnej ochrony osób stających w obronie
cudzych dóbr.
Wśród opinii pozytywnie odnoszących się do rozwiązania przewidzianego
w projektowanym art. 12a K.k. były też i takie, które wskazywały na potrzebę rozważenia
ukształtowania instytucji w nim opisanej w sposób dalej idący niż zaproponowano
w projekcie.
W opinii Prokuratora Apelacyjnego w Krakowie wskazano, że wzmocniona ochrona
przewidziana w powołanym wyżej przepisie powinna obejmować także osoby, które
zatrzymują sprawcę przestępstwa na gorącym uczynku lub w bezpośrednim pościgu. Taka
reakcja na przestępcze zachowania – zdaniem opiniującego – również powinna korzystać ze
wzmożonej ochrony prawnej przed agresywnymi zachowaniami przestępcy, osób z nim
współdziałających lub innych osób zainteresowanych tym, aby sprawca nie poniósł
odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo. W ocenie Prokuratora Apelacyjnego
w Krakowie wskazane w uzasadnieniu projektu motywy przyznania takiej wzmocnionej

23
ochrony osobie odpierającej zamach na cudze dobro prawne w pełni odnoszą się także do
osób, które podejmują ryzyko zatrzymania lub ujęcia sprawcy przestępstwa.
W opiniach Prokuratora Apelacyjnego w Łodzi oraz Prokuratora Okręgowego
w Zamościu kwestionowano zasadność wprowadzania rozwiązania zawartego
w projektowanym art. 12a § 2 K.k., które wyłącza stosowanie przepisu przyznającego osobie
działającej w obronie koniecznej interwencyjnej, jeżeli czyn sprawcy zamachu skierowany
przeciwko osobie odpierającej zamach godzi wyłącznie w cześć lub godność tej osoby.
Powyższe opinie uzasadniano tym, że skoro ustawodawca zamierza chronić w szczególny
sposób osoby interweniujące na rzecz ochrony bezpieczeństwa lub porządku publicznego, to
powinno się taką ochroną objąć wszystkie dobra tej osoby. Dopiero wtedy bowiem
ustawodawca w pełni doceni szlachetne postawy podejmowane w interesie publicznym. Poza
tym, jak wskazywano w powołanych opiniach, atak na interweniującego najczęściej godzi
w jego nietykalność cielesną oraz cześć lub godność, toteż nieuzasadnione byłoby ściganie
z oskarżenia publicznego zamachu na nietykalność cielesną, zaś z oskarżenia prywatnego
drugiego z tych dóbr.
Uwag wskazujących na potrzebę szerszego określenia przesłanek uzasadniających
ochronę przyznawaną osobie działającej w warunkach obrony koniecznej interwencyjnej nie
uwzględniono. Przyczyny zawężenia ochrony udzielanej osobie podejmującej obronę
konieczną interwencyjną w stosunku do ochrony przysługującej funkcjonariuszom
publicznym, w tych przypadkach, gdy zachowanie sprawcy godziło wyłącznie w cześć lub
godność tej osoby, a więc w szczególności, gdy miało np. jedynie charakter zniewagi, zostały
wyczerpująco omówione w uzasadnieniu projektu. Argumentem za wyeliminowaniem
z projektu przepisu art. 12a § 2 K.k. nie może być także wskazywana wyżej odmienność
trybów ścigania przestępstw, które będą godziły w nietykalność cielesną oraz cześć lub
godność osoby podejmującej obronę konieczną interwencyjną, bowiem jeżeli sprawca
naruszy zarówno nietykalność cielesną, jak i cześć (lub godność) osoby interweniującej,
postępowanie o wszystkie te czyny toczyć się będzie z urzędu.
W uwagach i ocenach zgłoszonych przez sądy i prokuratury odnośnie do zmian
przewidzianych w projektowanym art. 148 K.k. zasadniczo nie kwestionowano celowości
wprowadzenia typów kwalifikowanych przestępstwa zabójstwa, podzielając tym samym
pogląd projektodawcy, że rozwiązanie to znajduje zarówno uzasadnienie
kryminalnopolityczne, jak i jest akceptowane społecznie. W tym względzie jedynie Prezes
Sądu Apelacyjnego w Krakowie wyraził wątpliwość, czy lepszym rozwiązaniem nie byłoby

24
poprzestanie na typie podstawowym zabójstwa, który – jego zdaniem – daje sądowi szeroką
możliwość orzeczenia właściwej kary.
Wśród szczegółowych uwag odnoszących się do znamion kwalifikujących
odpowiedzialność za zabójstwo zarówno pozytywnie (Prezes Sądu Apelacyjnego

w Katowicach), jak i negatywnie (Prokurator Apelacyjny w Krakowie) oceniana była
rezygnacja ze znamienia kwalifikującego w postaci „użycia broni palnej”.
Uzasadnienie aktualnej wersji projektu zawiera poszerzoną argumentację
przemawiającą za przyjętym w projekcie rozwiązaniem.
W opinii Prokuratora Apelacyjnego w Katowicach zwrócono uwagę na
niekonsekwencję rozwiązania przewidzianego w projektowanym art. 148 § 3 K.k., który
w przypadku funkcjonariuszy Policji przyznawał im szczególną ochronę na służbie w zakresie
realizacji przez nich zadań określonych w art. 1 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r.
o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, z późn. zm.), czyli zadań związanych z ochroną
bezpieczeństwa i porządku publicznego, z jednoczesnym pominięciem tej ochrony w sytuacji,
kiedy będą wykonywali obowiązki służbowe w zakresie ochrony życia i zdrowia ludzi oraz
mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra (art. 1 ust. 2 pkt 1 powołanej
ustawy).
Aktualna wersja projektu obejmuje zmianę w opisie części znamion kwalifikujących
przewidzianych w projektowanym art. 148 § 3 K.k., zgodną z omówioną powyżej uwagą.
Prokurator Apelacyjny w Szczecinie wskazał, że wątpliwości może budzić treść
projektowanego art. 148 § 3 K.k. w zakresie, w jakim przewiduje, że kwalifikowanej
odpowiedzialności podlega sprawca zabójstwa funkcjonariusza publicznego popełnionego
podczas i w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych, ponieważ przy
takim sposobie zredagowania znamion poza zakresem normowania pozostaną sytuacje, kiedy
dojdzie do zabójstwa funkcjonariusza publicznego wykonującego na co dzień wskazane
wyżej obowiązki, ale popełnione już po ich zakończeniu, przy jednoczesnym ziszczeniu się
znamienia „w związku”. Zdaniem opiniującego rozwiązanie to jest nieprawidłowe, gdyż takie
zabójstwo mogłoby stanowić swoisty akt zemsty przestępcy za wykonywanie w przeszłości
w stosunku do niego obowiązków służbowych przez tego funkcjonariusza.
Powyższej uwagi nie uwzględniono. Uwarunkowanie ochrony funkcjonariuszy
publicznych powiązaniem zachodzącym między czynem sprawcy a pełnieniem przez
funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych, mającym charakter łączności
czasowej (znamię „podczas”), jak i funkcjonalnej (znamię „w związku”) nie jest

25
przypadkowe, lecz wynika z celowego zabiegu, który został szczegółowo wyjaśniony
w uzasadnieniu projektu.
W tym miejscu należy podkreślić, że obawa pozostawienia poza zakresem
normowania kwalifikowanych typów zabójstwa opisanej wyżej sytuacji jest nieuzasadniona,
ponieważ zabójstwo funkcjonariusza motywowane zemstą (odwetem) za wykonanie przez
niego obowiązków służbowych z całą pewnością wyczerpuje znamiona zabójstwa
popełnionego w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.
Prokurator Apelacyjny w Rzeszowie zwrócił uwagę na konieczność zmiany sposobu
oznaczenia przepisów w projektowanym art. 148 K.k., ponieważ numeracja przyjęta
w projekcie może spowodować nieczytelność danych o karalności, w konsekwencji czego
mogą pojawiać się wątpliwości, za jaki czyn dana osoba została faktycznie skazana.
Aktualna wersja projektu zawiera oznaczenia przepisów projektowanego

art. 148 K.k. realizujące zgłoszoną uwagę.
Wśród uwag odnoszących się do sankcji przewidzianej za kwalifikowane typy zbrodni
zabójstwa (art. 148 § 2a i 3 K.k.) w opiniach sądów i prokuratur najczęściej zwracano uwagę,
że ograniczenie sankcji do dwóch rodzajów kar: kary 25 lat pozbawienia wolności oraz kary
dożywotniego pozbawienia wolności może godzić w wyrażoną w art. 53 K.k. zasadę
sądowego wymiaru kary oraz w przewidzianą w art. 55 K.k. zasadę indywidualizacji wymiaru
kary.
W części opinii wskazywano nawet, że w przypadku sprawców małoletnich
(a zatem takich, którzy w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończyli 18 lat), w razie
wejścia w życie projektowanych przepisów, indywidualizacja wymiaru kary zostanie
całkowicie wyłączona z uwagi na treść art. 54 § 2 K.k., który przewiduje, że wobec takich
sprawców nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności. W konsekwencji, wobec
takiego sprawcy, można będzie orzec tylko jedną karę – karę 25 lat pozbawienia wolności.
W niektórych opiniach zwracano również uwagę, że wskazanie w sankcji jedynie
szczególnych kar pozbawienia wolności, bez możliwości orzekania kary określonej w art. 37
K.k. (terminowa kara pozbawienia wolności), spowoduje, że sądy nie będą mogły korzystać
z przewidzianych w części ogólnej Kodeksu karnego instrumentów nadzwyczajnego
złagodzenia kary.
Powyższych uwag nie uwzględniono. Problematyka sankcji przewidzianej za
kwalifikowane typy zbrodni zabójstwa była przedmiotem obszernej analizy prawnej, w tym
także prawnoporównawczej, a wnioski wynikające z tej analizy zostały obszernie omówione
w uzasadnieniu projektu. Znaczna część uwag krytycznych nie mogła zostać uwzględniona