Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa

5

3) sposób, tryb dokumentowania oraz meldowania
o zastosowaniu środków przymusu bezpośredniego oraz
użycia broni i innego uzbrojenia, przypadki, w których ich
zastosowanie lub użycie jest związane z ograniczeniem
obowiązku meldowania bezpośrednim przełożonym,
z zachowaniem
zasady,
że ograniczony obowiązek
meldowania nie dotyczy sytuacji, w których nastąpiła
śmierć osoby albo naruszenie czynności narządów ciała lub
rozstrój zdrowia albo znaczna szkoda w mieniu
– mając na uwadze wiążące Rzeczpospolitą Polską
ratyfikowane umowy międzynarodowe, cel użycia Sił
Zbrojnych poza granicami państwa, sytuację i warunki na
terytorium, na którym jest prowadzona operacja zagraniczna,
oraz niezbędne w tych warunkach prawo do samoobrony.”.


Art. 3. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
1) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2004 r. Nr 277, poz. 2742,
z 2005 r. Nr 180, poz. 1496, z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i 711 i Nr 220, poz. 1600, z 2007 r. Nr 107,
poz. 732 i Nr 176, poz. 1242, z 2008 r. Nr 171, poz. 1056, Nr 180, poz. 1109, Nr 206, poz. 1288, Nr 208,
poz. 1308 i Nr 223, poz. 1458 oraz z 2009 r. Nr 22, poz. 120, Nr 97, poz. 801, Nr 161, poz. 1278, Nr 190,
poz. 1474 i Nr 219, poz. 1706.
2) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2004 r. Nr 210, poz. 2135 oraz z 2009 r.
Nr 79, poz. 669 i Nr 161, poz. 1278.


02_09zb
UZASADNIENIE

W dotychczasowym stanie prawnym obowiązujące przepisy, w szczególności ustawa
z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z pó n. zm.) oraz ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r.
o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami
państwa (Dz. U. Nr 162, poz. 1117, z pó n. zm.), nie określają zasad oraz warunków użycia
broni, innego uzbrojenia lub środków przymusu bezpośredniego, zwanych dalej „użyciem
siły” przez żołnierzy pełniących służbę poza granicami państwa, w celu udziału
w konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił państwa albo państw sojuszniczych, w misji
pokojowej, w akcji zapobieżenia aktom terroryzmu lub ich skutkom. Do tej pory jedyną
podstawą prawną regulującą zasady i warunki użycia siły przez żołnierzy Sił Zbrojnych
poza granicami państwa były ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz akty normatywne
wydane przez organy organizacji międzynarodowych, którym jednostki wojskowe zostały
podporządkowane na czas operacji. W zakresie umów międzynarodowych najistotniejsze
znaczenie miały umowy składające się na Międzynarodowe Prawo Humanitarne
Konfliktów Zbrojnych (tzw. konwencje genewskie z 1949 r. wraz z protokołami
dodatkowymi z 1977 r.), konwencje haskie z 1907 r., Konwencja Haska z 1954 r.
o ochronie dóbr kulturalnych oraz Konwencja o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych
broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub
mające niekontrolowane skutki, wraz z załącznikami – z 1980 r.
Brak określenia wyżej wymienionych zasad w polskim prawie istotnie ogranicza poczucie
bezpieczeństwa prawnego żołnierzy pełniących służbę w Polskich Kontyngentach
Wojskowych w sytuacjach, w których występuje konieczność użycia siły.
Tylko wyra na podstawa prawna, mająca swoje ródło w ustawie, może zezwolić
żołnierzom Sił Zbrojnych na użycie siły w sytuacjach innych niż działanie w celu
samoobrony.
Określenie prawa użycia siły, w warunkach użycia Sił Zbrojnych poza granicami państwa,
powinno być poprzedzone odpowiednią regulacją w akcie normatywnym podstawowym
dla funkcjonowania Sił Zbrojnych, jakim jest ustawa z dnia 21 listopada 1967 r.



o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Stąd też projekt zawiera
propozycję dodania w art. 3 ust. 2a i 2b.
Projektowane przepisy ust. 2a i 2b ustalają ogólną podstawę oraz generalną zasadę
stosowania środków przymusu oraz użycia broni i innego uzbrojenia przy realizacji przez
Siły Zbrojne konstytucyjnych zadań związanych z ochroną państwa, o których mowa
w art. 26 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78,
poz. 483, z pó n. zm.), oraz zadań związanych z ich użyciem poza granicami
Rzeczypospolitej Polskiej, do którego nawiązuje art. 117 Konstytucji, stanowiąc
jednocześnie ustawową (określoną w przepisach prawa krajowego) podstawę do
stosowania tzw. „siły wojskowej”.
Przywołane powyżej działania, wskazane w art. 3 ust. 2a, nawiązujące do treści art. 26
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, odnoszą się do sytuacji zaistnienia konieczności
użycia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w celu przeciwstawienia się zewnętrznemu
zagrożeniu państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy
z umowy międzynarodowej będzie wynikać zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko
agresji.
Działania wskazane w art. 3 ust. 2b (nawiązujące do treści art. 117 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej) odnoszą się do sytuacji opisanych w treści art. 2 pkt 1 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej poza granicami państwa, tj. udziału w konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił
państwa albo państw sojuszniczych, misji pokojowej, akcji zapobieżenia aktom terroryzmu
lub ich skutkom. Przykładem tego typu działań mogą być trwające (lub już zakończone):
operacja „ACTIVE ENDEAVOUR” na Morzu ródziemnym, operacja „ENDURING
FREEDOM” i operacja Międzynarodowych Sił Wspierania Bezpieczeństwa (ISAF)
w Islamskiej Republice Afganistanu, operacja Międzynarodowych Sił Stabilizacyjnych
w Republice Iraku.
Nowelizacja ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa uszczegóławia wskazane powyżej
ogólne zasady i warunki, wypełniając tym samym lukę w systemie prawa polskiego.
2



Projektowany art. 7a odnosi się wprost do warunków i sposobu użycia siły określanych
przez organizację międzynarodową, tzw. „Zasady Użycia Siły” (ang. Rules of Engagement
– ROE), opracowywanych na potrzeby danej misji (np. ISAF). Przepis ten legalizuje
wprost na poziomie ustawowym stosowanie postanowień przewidzianych dla
międzynarodowych ROE, w tym stosowania siły nie tylko do działań samoobronnych,
ale także w postaci „aktywnej”. Stwarza on jednocześnie możliwość wprowadzania tzw.
ograniczeń narodowych w Polskich Kontyngentach Wojskowych w stosunku do ustaleń
sposobu prowadzenia danej międzynarodowej misji, co powinno wynikać wprost

z przepisu ustawy.
Projektowany przepis art. 7b stanowi prawne usankcjonowanie przypadków

i podstawowych warunków użycia siły, niezależnych od „Zasad Użycia Siły” (ROE)
opracowywanych na potrzeby danej misji, w szczególności w przypadku braku mandatu
organizacji międzynarodowej, np. w sytuacji tzw. misji koalicyjnych (ang. coalition of the
willing), i będzie stanowił dodatkowo podstawę prawną (wytyczną) dla ROE
opracowanego narodowo (szczegółowych instrukcji działania dla polskich żołnierzy).
W ust. 3 tego artykułu wprowadzono uprawnienie żołnierzy do wyprzedzającego
stosowania środków przymusu bezpośredniego, użycia broni i innego uzbrojenia oraz
innych dozwolonych prawem środków w samoobronie. Uprawnienie to żołnierze będą
mogli realizować w celu zwalczania zagrożeń spowodowanych przez zamachowców –
samobójców, działających w
tłumie (obwieszonych ładunkami bombowymi) lub
kierujących pojazdami z ładunkami wybuchowymi skierowanymi w kierunku baz
wojskowych, kolumn lub konwojów wojskowych, lub innych urządzeń i obiektów
wojskowych. Użyte w tym przepisie określenie „wszelkie dozwolone środki” dotyczy
przedmiotów, które nie mieszczą się w pojęciu środków przymusu bezpośredniego, broni
i innego uzbrojenia, których stosowanie nie jest zabronione, a w samoobronie mogą
w konkretnych okolicznościach okazać się jako jedynie skuteczne dla odparcia zamachu.
Projektowany przepis art. 7c stanowi upoważnienie dla Ministra Obrony Narodowej do
określania dla każdej operacji zagranicznej z udziałem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej tzw. ograniczeń narodowych w Polskich Kontyngentach Wojskowych
(tj. ograniczeń – lub ich braku – dotyczących zakresu użycia jednostek wojskowych
w danej operacji), warunków i sposobu użycia środków przymusu bezpośredniego, broni
3



oraz innego uzbrojenia, sposobu i trybu dokumentowania oraz meldowania o użyciu
środków przymusu bezpośredniego, broni oraz innego uzbrojenia, a także przypadków,
w
których ich użycie jest związane z ograniczeniem obowiązku meldowania do
bezpośrednich przełożonych (jednak z zachowaniem zasady, że ograniczony obowiązek
meldowania nie dotyczy sytuacji, w których nastąpiła śmierć człowieka albo naruszenie
czynności narządów ciała lub rozstrój zdrowia albo znaczna szkoda w mieniu).
Wydając wskazany powyżej akt, Minister Obrony Narodowej będzie zobowiązany
uwzględniać wiążące Rzeczpospolitą Polską ratyfikowane umowy międzynarodowe
– z zakresu Międzynarodowego Prawa Humanitarnego Konfliktów Zbrojnych oraz innych
umów zawartych przez Rzeczpospolitą Polską w celu realizacji celów operacji
zagranicznej, mandat organizacji międzynarodowej (jeżeli dla danej operacji będzie
ustanowiony), sytuację i warunki na terytorium, na którym jest prowadzona operacja
zagraniczna, oraz niezbędne w tych warunkach prawo do samoobrony.
Przy projektowaniu treści art. 7c rozważano również, aby warunki i sposób użycia środków
przymusu bezpośredniego, broni oraz innego uzbrojenia, jak również sposób i tryb
dokumentowania ich użycia, były określane przez Radę Ministrów w drodze
rozporządzenia, co odpowiadałoby utrwalonej w naszym państwie praktyce legislacyjnej.
Jednak pogłębiona analiza tego zagadnienia doprowadziła do wniosku wykluczającego taką
możliwość.
Nie jest bowiem możliwe ustalenie w sposób – z jednej strony kazuistyczny, z drugiej
natomiast – uniwersalny w jednym akcie prawa powszechnie obowiązującego wszelkich
warunków i sposobu użycia siły wojskowej przez żołnierzy Polskich Kontyngentów
Wojskowych. Każda misja jest inna oraz różne są wymagania w zakresie zasad użycia siły
przez wojska operujące w danej misji.
Polskie jednostki wojskowe mogą wykonywać różnego typu zadania w ramach mandatu
różnych organizacji międzynarodowych (np. NATO, ONZ, UE czy koalicji państw),
z uwzględnieniem odmiennych celów poszczególnych misji oraz w różnych warunkach
operacyjnych. W sytuacji takiej to organizacja międzynarodowa, w ramach której będą
działać Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej, będzie ustanawiać zasady użycia siły
(warunki i sposób postępowania) w danej, konkretnej misji. Jak już wspomniano, każda
4