Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

5

U Z A S A D N I E N I E

1. Ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o zmianie Konstytucji RP (Dz. U. nr 114, poz. 946) do-
konała zmiany art. 99 Konstytucji RP określającego warunki biernego prawa wyborczego
(prawa wybieralności) w wyborach do Sejmu i do Senatu. Zgodnie z brzmieniem nowego ust.
3: „Wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem
na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego”.
Ustanowienie konstytucyjnego ograniczenia biernego prawa wyborczego w wyborach do
Sejmu i Senatu rodzi konieczność dokonania zmian dostosowujących ustawy regulujące pro-
cedurę wyborczą do wymogów ustawy zasadniczej. Nowa, negatywna przesłanka biernego
prawa wyborczego, powinna podlegać stosowej weryfikacji w ramach procedury rejestracji
kandydatów na posłów i senatorów. Wymaga to wprowadzenia koniecznych zmian w ordy-
nacji wyborczej do Sejmu i Senatu. Mając na uwadze, że posiadanie prawa wybieralności w
wyborach do Sejmu i Senatu jest warunkiem biernego prawa wyborczego w wyborach na
Prezydenta RP, należy uznać, że stosownych zmian wymaga również ustawa o wyborze Pre-
zydenta RP.

2. Na gruncie obowiązującego stanu prawnego cenzus niekaralności – nieco inaczej
sformułowany niż w art. 99 ust. 3 Konstytucji – obowiązuje w wyborach samorządowych
oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy 6 lipca 1998 r.
Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz.U. z 2003 r., nr
159, poz. 1547 ze zm.) prawa wybieralności w wyborach do rad gmin, rad powiatów i sejmi-
ków województw nie mają m. in. osoby karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia
publicznego (pkt 1) oraz osoby wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo uma-
rzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z
oskarżenia publicznego (pkt 2). Stosownie do art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 2002 r. o
bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz. U. z 2002 nr 113, poz. 984
ze zm.) ograniczenie to znajduje również zastosowanie do biernego prawa wyborczego w
wyborach wójta, burmistrza i prezydenta miasta. W wyborach do Parlamentu Europejskiego
prawo wybieralności przysługuje osobie, która m. in., nie była karana za przestępstwo popeł-
nione umyślnie ścigane z oskarżenia publicznego (art. 9 ustawy z 23 stycznia 2004 r. Ordyna-
cja wyborcza do Parlamentu Europejskiego; Dz.U. nr 25, poz. 219 ze zm.).

6
W omawianych przypadkach weryfikacja przesłanki niekaralności za przestępstwo
umyślne ścigane z oskarżenia publicznego następuje poprzez złożenie przez kandydata pi-
semnego oświadczenia o posiadaniu prawa wybieralności. Właściwe komisje wyborcze w
razie wątpliwości czy kandydat posiada prawo wybieralności mogą podjąć działania mające
na celu ustalenie stanu faktycznego. Ujawnienie w procedurze rejestracyjnej braku tego prawa
prowadzi do odmowy rejestracji kandydata. Jeżeli jednak fałszywość oświadczenia wyszłaby
na jaw po uzyskaniu mandatu, to wówczas utrata mandatu (wygaśnięcie) jest skutkiem braku
prawa wybieralności w dniu wyborów.

3. Implementacja art. 99 ust. 3 Konstytucji do ustawodawstwa wyborczego rozwija mo-
del weryfikacji przesłanki niekaralności obowiązującego w wyborach samorządowych i wy-
borach do Parlamentu Europejskiego, wprowadzając dodatkowe regulacje mające na celu
ułatwić weryfikację tej przesłanki. Wzorem rozwiązań prawnych z obu powyższych wyborów
projekt przewiduje ustanowienie obowiązku składania oświadczenia o posiadaniu prawa wy-
bieralności przez kandydatów ubiegających się o mandat posła lub senatora, a także kandyda-
tów uczestniczących w wyborach Prezydenta RP. Złożenie oświadczenia stanowiłoby waru-
nek rejestracji kandydata (listy), a ewentualne wątpliwości co do prawdziwości oświadczenia
byłyby badane przez właściwe komisje wyborcze. Celowi temu służy wprowadzenie nowego
mechanizmu, zgodnie z którym przed rejestracją organy wyborcze uzyskiwałyby informację z
Krajowego Rejestru Karnego o każdym z kandydatów i na jej podstawie mogłyby dokonać
bąd odmówić dokonania rejestracji.
Opisanym wyżej zmianom ustawowym towarzyszy zmiana ustawy o Krajowym Reje-
strze Karnym polegająca na zagwarantowaniu komisjom wyborczym dostępu do informacji o
karalności kandydatów zgłoszonych do rejestracji. Projekt przewiduje również nałożenie na
Ministra Sprawiedliwości obowiązku przekazywania Marszałkowi Sejmu i Marszałkowi Se-
natu - na podstawie danych zgromadzonych w Krajowym Rejestrze Karnym - informacji o
posłach i senatorach skazanych prawomocnym orzeczeniem sądu na karę pozbawienia wolno-
ści za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub pozbawionych praw pu-
blicznych. Rozwiązanie takie umożliwi efektywne wykonywanie przez Marszałka Sejmu i
Marszałka Senatu obowiązków związanych z wygaśnięciem mandatu tych parlamentarzy-
stów, którzy nie posiadali prawa wybieralności w dniu wyborów lub utracili je w trakcie ka-
dencji.


7
4. Proponowana w projekcie nowelizacja ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja
wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej obejmu-
je następujące zmiany:

(1) Art. 1 pkt 1
W obowiązującym stanie prawnym art. 8 określa warunki prawa wybieralności w wybo-
rach do Sejmu i Senatu. Konieczne jest ustanowienie nowego ust. 1b przenoszącego na grunt
ustawy postanowienia art. 99 ust. 3 Konstytucji.
(2) Art. 1 pkt 2
Art. 144 ust. 5 określa jakie dokumenty powinny być dołączone do listy okręgowej kan-
dydatów na posłów, która jest zgłaszana okręgowej komisji wyborczej przez pełnomocnika
wyborczego. Nowy pkt 4 w art. 144 ust. 5 przewiduje nałożenie obowiązku załączenia przez
pełnomocnika wyborczego, do zgłaszanej listy, pisemnych oświadczeń kandydatów o posia-
daniu prawa wybieralności. Na mocy odesłania z art. 190 przepis ten stosuje się odpowiednio
w stosunku do kandydatów na senatorów.
(3) Art. 1 pkt 3
Nowy art. 146a nakłada na okręgową komisję wyborczą obowiązek niezwłocznego – po
każdorazowym przyjęciu zgłoszenia listy okręgowej – wystąpienia do Ministra Sprawiedli-
wości z zapytaniem o udzielenie informacji z Krajowego Rejestru Karnego o każdym z kan-
dydatów z listy. Na mocy odesłania z art. 190 przepis ten stosuje się odpowiednio w stosunku
do kandydatów na senatorów.
(4) Art. 1 pkt 4
Nowy art. 147 ust. 2a ustanawia bezwzględną przesłankę odmowy rejestracji przez
okręgową komisję wyborczą kandydata, który nie posiada prawa wybieralności. Na mocy
odesłania z art. 190 przepis ten stosuje się odpowiednio w stosunku do kandydatów na senato-
rów.
(5) Art. 1 pkt 5
Art. 177 ust. 1 określa przesłanki wygaśnięcia mandatu posła. W obecnym stanie praw-
nym pkt 1 stwierdza, że wygaśnięcie mandatu posła następuje wskutek utraty prawa wybie-
ralności. adnej przepis nie przewiduje jednak, że wygaśnięcie mandatu może być konse-
kwencją ujawnienia faktu, że osoba, która go uzyskała nie posiadała prawa wybieralności w
dniu wyborów. Proponowana zmiana brzmienia art. 177 ust. 1 pkt 1 eliminuje tę lukę. Kon-
strukcja tego przepisu będzie zbieżna z art. 190 ust. 1 pkt 3 ustawy Ordynacja wyborcza do

8
rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz art. 142 ust. 1 pkt 1 ustawy Ordynacja
wyborcza do Parlamentu Europejskiego.
(6) Art. 1 pkt 6
Marszałek Sejmu zgodnie z ustawą stwierdza wygaśnięcie mandatu poselskiego, w
przypadku utraty prawa wybieralności lub nieposiadania go w dniu wyborów. Efektywnie
wykonywanie tej kompetencji wymaga stworzenia przejrzystych zasad gwarantujących do-
stęp do informacji świadczących o zaistnieniu przesłanki powodującej utratę mandatu. Obiek-
tywizacja takiej informacji powinna być dokonywana w oparciu o dane pochodzące z Krajo-
wego Rejestru Karnego, w którym gromadzone są informacje o osobach prawomocnie skaza-
nych za przestępstwa. Krajowy Rejestr Karny prowadzony jest przez Biuro Informacyjne
Krajowego Rejestru Karnego wchodzące w skład Ministerstwa Sprawiedliwości.
W obecnym stanie prawnym art. 6 pkt 2 ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym przy-
znaje Marszałkowi Sejmu w odniesieniu do posłów prawo do uzyskiwania informacji o oso-
bach, których dane osobowe zostały zgromadzone w Rejestrze. Informacje w tym trybie udo-
stępnianie są na wniosek zainteresowanego organu. W praktyce zatem skorzystanie z tego
uprawnienia wymaga posiadania przez Marszałka Sejmu uprzedniej wiedzy o tym, że Rejestr
zawiera dane mogące w konkretnym przypadku mieć wpływ na trwałość mandatu poselskie-
go. Celowe zatem wydaje się ustanowienie zasady, zgodnie z która Marszałek Sejmu z urzędu
otrzymywałby informacje o tych orzeczeniach sądowych, które aktualizują przesłankę powo-
dująca wygaśnięcie mandatu. Nowy art. 177a przewiduje, że Minister Sprawiedliwości będzie
miał obowiązek przekazywania Marszałkowi Sejmu – na podstawie danych zawartych w Kra-
jowym Rejestrze Karnym - w terminie 30 dni od dnia ogłoszenia przez Państwową Komisję
Wyborczą w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej wyników wyborów do Sejmu, in-
formacji o posłach skazanych prawomocnym orzeczeniem sądu na karę pozbawienia wolno-
ści za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub pozbawionych praw pu-
blicznych bąd informacji o braku takich danych w KRK (ust. 1). Ponadto ust. 1 ustanawia
zasadę zobowiązującą Ministra Sprawiedliwości do przekazania informacji o prawomocnym
orzeczeniu powodującym utratę prawa wybieralności, jeżeli sytuacja taka zaistnieje w trakcie
kadencji Sejmu.
(7) Art. 1 pkt 7-8
Zmiana art. 213 oraz nowy art. 213a dotyczą mandatu uzyskiwanego w wyborach do
Senatu i stanowią konsekwencję (odpowiednik) zmiany art. 177 i art. 177a, które mają zasto-
sowanie do mandatu poselskiego.


9
5. Zmiana ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej obejmuje następujące zmiany:
(1) Art. 2 pkt 1
Art. 40a ust. 2 określa warunki związane z utworzeniem komitetu wyborczego kandyda-
ta na Prezydenta RP. Dotychczasowe wymogi obejmują konieczność wyrażenia przez kandy-
data pisemnej zgody na kandydowanie wyborach (pkt 1) oraz pisemnej zgody na utworzenie
jego komitetu (pkt 2). Projekt przewiduje konieczność złożenia już na tym etapie pisemnego
oświadczenia o posiadaniu prawa wybieralności (nowy pkt 3 w art. 40a ust. 2).
(2) Art. 2 pkt 2
Zmiana ta nakłada na Państwową Komisję Wyborczą obowiązek występowania do Mi-
nistra Sprawiedliwości z zapytaniem o udzielenie informacji z Krajowego Rejestru Karnego o
każdym ze zgłoszonych kandydatów na Prezydenta RP. Jest ona analogiczna do zmiany nr 3
w ordynacji wyborczej do Sejmu RP i Senatu RP.
(3) Art. 2 pkt 3
Art. 40c ust. 3 wskazuje jakie dokumenty powinny być dołączone do zgłoszenia komite-
tu wyborczego do zarejestrowania przez Państwową Komisję Wyborczą. Projekt przewiduje
obowiązek dołączenia do zgłoszenia - obok pisemnej zgody na kandydowanie wyborach (pkt
1), pisemnej zgody na utworzenie komitetu (pkt 2) oraz wykazu co najmniej 1000 obywateli
popierających kandydata - pisemnego oświadczenia o posiadaniu prawa wybieralności (nowy
pkt 2a w art. 40c ust. 3). Weryfikacji prawdziwości tego oświadczenia Państwowa Komisja
Wyborcza będzie dokonywała badając czy kandydat spełnia warunki określone w przepisie
art. 127 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji RP zgodnie z art. 42 ust. 2 pkt 1 ustawy.
(4) Art. 2 pkt 4
Zmiana ta ustanawia bezwzględną przesłankę odmowy rejestracji przez Państwową
Komisję Wyborczą kandydata, który nie posiada prawa wybieralności. Jest ona analogiczna
do zmiany nr 4 w ordynacji wyborczej do Sejmu RP i Senatu RP.

6. Zmiana ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (art. 3) obej-
muje, po pierwsze, modyfikację brzmienia art. 6 ust. 1, który określa krąg podmiotów upraw-
nionych do uzyskiwania informacji o osobach, których dane osobowe zgromadzone zostały
w Rejestrze. W obecnym stanie prawnym przepis ten nie wymienia wśród organów upraw-
nionych do otrzymania informacji z Rejestru Państwowej Komisji Wyborczej, ani innych
komisji wyborczych, które uczestniczą w procesie wyborczym w weryfikacji przesłanek bier-
nego prawa wyborczego w wyborach do Sejmu i Senatu, wyborach na Prezydenta RP, wybo-