Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki o statusie sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych Ameryki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podpisanej w Warszawie dnia 11 grudnia 2009 r.

Umowa samoistnie nie stanowi wystarczającej podstawy prawnej dla przemieszczania
jednostek sił zbrojnych USA na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Umowa stanowi
natomiast zbiór zasad wspólnych dla każdego pobytu sił zbrojnych USA na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Taki pobyt wymaga osobnej umowy międzynarodowej,
regulującej ilość personelu i sprzętu przebywającego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
chyba że zgoda Rzeczypospolitej Polskiej na taki pobyt może zostać wyrażona w trybie
przewidzianym ustawą z dnia 23 września 1999 r. o zasadach pobytu wojsk obcych na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasadach ich przemieszczania się przez
to terytorium.
Postanowienia Umowy można podzielić na następujące kategorie:
a) uzupełniające do postanowień umowy NATO SOFA:
1) Definicje: kategorie „personelu cywilnego” oraz „członków rodzin”, o których mowa
w umowie NATO SOFA, zostały ujęte w poszerzony sposób, dostosowany do
faktycznego funkcjonowania sił zbrojnych USA. Definicja personelu cywilnego
obejmuje dodatkowo obywateli amerykańskich zatrudnionych przez rząd USA
i służących z siłami zbrojnymi USA, a także pracowników niepolskich organizacji
nieprowadzących działalności gospodarczej, którzy są obywatelami bądź osobami
zamieszkałymi na stałe w USA i którzy nie są osobami zamieszkałymi na stałe w RP,
którzy towarzyszą siłom zbrojnym USA w RP. Za członka rodziny jest również
uważana osoba pozostająca na utrzymaniu członka personelu USA lub w inny sposób
od niego zależna, przebywająca na terytorium RP za zgodą odpowiednich organów
USA (art. 2).
Na podstawie Umowy niektóre uprawnienia obywateli USA (członków personelu,
członków rodzin i wykonawców kontraktowych USA) wynikające z niej będą również
stosowały się do kategorii osób, które prawo USA określa jako „United States
nationals” (oba wyrażenia – „citizens” i „nationals” są jednolicie tłumaczone jako
„obywatele”), przy czym krąg tych osób jest określony przez prawo Stanów
Zjednoczonych Ameryki.
2) Siły zbrojne USA oraz ich personel są zobowiązane do przestrzegania prawa RP na
całym terytorium RP (art. 3).
3) Określono zasady wjazdu personelu sił zbrojnych USA i członków rodzin na
terytorium RP i wyłączono stosowanie wobec takich osób przepisów prawa RP
dotyczących rejestracji i kontroli cudzoziemców. Zachowano jednocześnie prawo

3
strony polskiej do ewentualnego żądania od sił zbrojnych USA niezwłocznego
usunięcia tych osób z terytorium RP (art. 8).
4) Doprecyzowano zasady wstępu na terytorium RP, za zgodą organów RP, pojazdów,
jednostek pływających i statków powietrznych wykorzystywanych przez siły zbrojne
USA (art. 12).
5) W zakresie jurysdykcji karnej został utrzymany podział pierwszeństwa
w sprawowaniu takiej jurysdykcji wynikający z umowy NATO SOFA: RP zachowuje
prawo do ścigania i karania czynów popełnionych przez personel USA i członków
rodzin, zabronionych zgodnie z prawem RP, chyba że zostały popełnione wyłącznie
na szkodę USA, innych członków personelu USA lub członków rodzin, lub
w wykonaniu obowiązków służbowych danej osoby. W pozostałych przypadkach
pierwszeństwo jurysdykcji, zgodnie z umową NATO SOFA, mają USA.
Postanowienia umowy NATO SOFA uzupełniono o procedurę umożliwiającą
zrzekanie się przez stronę polską, na wniosek USA, pierwszeństwa w sprawowaniu
jurysdykcji karnej nad członkami personelu USA i członkami rodzin (tam, gdzie ono
przysługuje RP na podstawie umowy NATO SOFA). Ustalono, że RP będzie zrzekać
się pierwszeństwa, chyba że sprawa ma dla RP szczególne znaczenie (okoliczność ta
podlega swobodnej ocenie przez RP). Przyjęte rozwiązanie powoduje, że uprawnienia
strony polskiej pozostają faktycznie niezmienione w stosunku do postanowień umowy
NATO SOFA.
Umowa ustanawia podstawowe zasady procedury rozpatrywania takich wniosków:
zostają wyznaczone organy właściwe (ze strony polskiej – Minister Sprawiedliwości),
zaś w celu przyspieszenia postępowania ustanawia się zasadę, że w przypadku braku
odpowiedzi na wniosek w ciągu 30 dni uważa się go za uwzględniony.
Umowa przewiduje, w przypadku sporu o to, której ze Stron przysługuje
pierwszeństwo jurysdykcji na podstawie umowy NATO SOFA, że spór powinien
zostać rozstrzygnięty w ciągu 30 dni od dnia rozpoczęcia przez Strony konsultacji
w tej sprawie.
Fakt popełnienia zarzucanego przestępstwa w wykonaniu obowiązków służbowych
danej osoby będzie potwierdzany stosownym zaświadczeniem wystawianym przez
organy USA, którego zasadność może być jednak kwestionowana przez stronę polską
(art. 14).

4
Personel USA będzie zwolniony z płacenia grzywien, kar i innych opłat o podobnym
charakterze, nakładanych przez organy RP w związku z czynami (przestępstwami,
wykroczeniami) popełnionymi w wykonaniu obowiązków służbowych, co nie
wyklucza możliwości karania takich czynów przez RP za pomocą innych środków
przewidzianych prawem.
6) Ustalono warunki zatrzymania, aresztowania i nadzoru nad personelem USA
i członkami rodzin. Przyjęta procedura będzie opierała się o następujące zasady:

−
przekazywanie organom USA, na ich wniosek, osób zatrzymanych przez RP,

−
sprawowanie przez USA kontroli nad tymi osobami w granicach określonych
prawem USA,

−
USA nie złożą wniosku o nadzór nad daną osobą, w przypadkach gdy uznają,
że nie są w stanie zastosować środków wystarczających w stosunku
do warunków wyrażonych w decyzji sądu RP,

−
gdyby polskie postępowanie sądowe nie zostało ukończone w ciągu roku,
zobowiązania USA do nadzoru mogą wygasnąć, jednak Strony będą się
konsultować, mając na uwadze przedłużenie zobowiązania USA lub przekazanie
danej osoby stronie polskiej.
7) Użycie przez USA własnej żandarmerii wojskowej do utrzymania dyscypliny
personelu poza uzgodnionymi obiektami i terenami wymaga porozumienia
z właściwymi organami RP. Postanowienia Umowy nie ograniczają w żaden sposób
uprawnień organów ochrony porządku publicznego RP do egzekwowania prawa RP
wobec personelu USA (art. 16).
Strony mogą uzgodnić użycie żandarmerii wojskowej USA w celach
niewymienionych w Umowie. Użycie takie nie będzie prowadziło do naruszenia
prawa RP ze względu na zobowiązanie USA do przestrzegania prawa RP oraz zasadę
legalizmu w funkcjonowaniu właściwych organów RP.
8) Roszczenia dotyczące zaspokojenia szkód wywołanych przez siły zbrojne USA
na terytorium RP są zaspokajane zgodnie z umową NATO SOFA, co oznacza udział
finansowy RP (min. 25 %) w zaspokajaniu roszczeń stron trzecich, natomiast USA
potwierdziły zgodę na to, aby o zasadności roszczenia i wysokości odszkodowania
orzekał właściwy organ RP (art. 17).

5
9) Potwierdzono, że zwolniony z cła i podatków jest import na potrzeby sił zbrojnych
USA (art. 20) i import mienia osobistego personelu sił zbrojnych USA i członków
rodzin (art. 21).
b) dotyczące spraw nieregulowanych umową NATO SOFA:
1) Ustanowiono kategorię „uzgodnionych obiektów i terenów” jako obiektów i terenów
udostępnionych przez RP siłom zbrojnym USA do użytkowania na mocy odrębnych
porozumień (art. 2). W takich obiektach i terenach stosuje się prawo RP, natomiast
siły zbrojne USA mają prawo do stosowania tam własnych przepisów w szeregu
obszarów regulacji Umowy (np. przechowywanie broni). Wszelkie budynki
i konstrukcje trwale związane z gruntem budowane przez USA w takich obiektach
i terenach stają się własnością RP z chwilą wybudowania. Uzgodnione obiekty
i tereny zostaną zwrócone RP po zakończeniu ich użytkowania przez siły zbrojne
USA, zaś Strony Umowy skonsultują się co do ewentualnego zwrotu wartości mienia
pozostawionego przez USA (art. 4).
2) Siły zbrojne USA mogą, za zgodą odpowiednich organów Rzeczypospolitej Polskiej,
podejmować działalność budowlaną w uzgodnionych obiektach i terenach. Do
działalności takiej nie stosują się co do zasady przepisy prawa RP, jednak USA są
zobowiązane stosować takie standardy bezpieczeństwa, które zapewniają ochronę nie
gorszą niż spełnianie analogicznych wymagań prawa RP (art. 3).
3) Każde ćwiczenia sił zbrojnych USA na terytorium RP wymagają osobnej zgody
organów RP i zawarcia porozumienia określającego szczegółowo warunki ich
przeprowadzenia (art. 5).
4) Członkowie sił zbrojnych i personelu cywilnego mogą posiadać broń służbową
podczas wykonywania obowiązków służbowych, z tym że posiadanie takiej broni
przez personel cywilny poza uzgodnionymi lokalizacjami wymaga osobnej zgody
organów RP (art. 7).
5) RP uznaje prywatne prawa jazdy wydane członkom personelu USA przez organy
USA i dokonaną przez USA rejestrację pojazdów prywatnych (art. 10 i 11).
6) Uregulowano status podmiotów obecnych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
wyłącznie w celu dostarczania towarów i świadczenia usług siłom zbrojnym USA
(tzw. wykonawców kontraktowych USA). Co do zasady stosują się do tych
podmiotów odpowiednie przepisy prawa Rzeczypospolitej Polskiej, z wyjątkami
przewidzianymi w Umowie, dotyczącymi:

6

−
zobowiązania strony polskiej do niezwłocznego wydania lub odmowy wydania
wiz, jeżeli są one konieczne (art. 33),

−
zwolnienia z wymogu posiadania licencji zawodowych w zakresie dostawy
towarów i świadczenia usług siłom zbrojnym USA, chyba że chodzi o usługi
transportowe lub związane z ochroną osób i mienia (art. 9), a także zwolnienia
z uzyskiwania pozwoleń na pracę na rzecz sił zbrojnych USA dla ich
pracowników (art. 33),

−
zwolnienia z reglamentacji i rejestracji działalności gospodarczej, z wyjątkiem
rejestracji dla celów podatkowych (art. 33),

−
ułatwień w dostępie do uzgodnionych lokalizacji stacjonowania sił zbrojnych USA
(art. 33),

−
importu mienia osobistego oraz innych towarów w ilości niewskazującej
na handlowe przeznaczenie (art. 21).
Podmioty te i ich pracownicy są jednakże zobowiązane do posiadania odpowiednich
zaświadczeń wystawionych przez siły zbrojne USA, potwierdzających ich status.
7) Umowa stanowi, że nabycie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej towarów i usług
na użytek sił zbrojnych USA, a także import towarów o takim przeznaczeniu, są
zwolnione z podatku od wartości dodanej (VAT) i akcyzy, przy czym w zakresie VAT
Umowa wdraża zwolnienia przysługujące siłom zbrojnym państw NATO, biorącym
udział we wspólnych działaniach obronnych, przewidziane prawem wspólnotowym
(dyrektywą Rady UE nr 2006/112) (art. 18). Uprawnienie do korzystania
ze zwolnienia musi być w
każdym przypadku potwierdzone odpowiednim
dokumentem wystawionym przez siły zbrojne USA.
8) Umowa zwalnia z opodatkowania w RP:

−
dochód, który jest otrzymywany przez osoby opisane w Umowie z tytułu
zatrudnienia przez siły zbrojne USA lub organizacje nieprowadzące działalności
gospodarczej, towarzyszące siłom zbrojnym USA (zwolnienie to nie dotyczy
lokalnych pracowników cywilnych sił zbrojnych USA),

−
dochód otrzymany przez wykonawców kontraktowych USA będących
obywatelami USA lub osobami prawnymi zarejestrowanymi w USA z tytułu
umów z siłami zbrojnymi USA lub na ich rzecz,

7