Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie prawnej odmian roślin

Warszawa, 19 listopada 2009 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140 – 159( 5 )/09



Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej


Szanowny Panie Marszałku

Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
poselskiego projektu ustawy

- o zmianie ustawy o ochronie prawnej
odmian roślin (druk nr 2274).

Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Rolnictwa i Rozwoju Wsi do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.


Z poważaniem

(-) Donald Tusk


Stanowisko Rządu
do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy
o ochronie prawnej odmian roślin (druk nr 2274)


Poselski projekt ustawy przewiduje zmianę art. 23 ust. 3 ustawy z dnia 23 czerwca
2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (Dz. U. Nr 137, poz. 1300, z późn zm.).
Wnioskujący o zmianę ustawy posłowie mają na względzie rozszerzenie zakresu stosowania
tzw. „odstępstwa rolnego” w ramach krajowego systemu ochrony odmian roślin.
„Odstępstwo rolne” stanowi odstępstwo od obowiązującego w Polsce systemu
ochrony odmian roślin w celu zabezpieczenia interesów rolników. Jego istotą jest
uprawnienie posiadaczy gruntów rolnych do wykorzystywania we własnym gospodarstwie
materiału ze zbioru odmiany chronionej wyłącznym prawem hodowcy jako materiału
siewnego, bez konieczności uprzedniego uzyskania zgody hodowcy, jednakże za opłatą
uiszczoną na rzecz hodowcy. Wysokość opłaty jest ustalana na podstawie umowy zawartej
między hodowcą a posiadaczem gruntów rolnych albo jeżeli umowa taka nie została zawarta,
opłata wynosi 50 % opłaty licencyjnej za daną kategorię materiału siewnego ustalonej
w danym roku przez hodowcę. Z obowiązku uiszczania opłaty na rzecz hodowcy są zwolnieni
obecnie posiadacze gruntów rolnych o powierzchni do 10 ha.
Projekt zakłada przyznanie posiadaczom gruntów rolnych o powierzchni do 100 ha
możliwości korzystania z materiału ze zbioru odmian chronionych wyłącznym prawem
hodowcy do odmiany bez konieczności uiszczania opłaty na rzecz hodowcy.
Hodowla roślin w Unii Europejskiej jest traktowana jako działalność gospodarcza, co
oznacza, że musi się finansować ze sprzedaży materiału siewnego wytworzonych przez siebie
odmian. Jakakolwiek pomoc publiczna jest wykluczona. Stąd wszystkie dochody hodowców
roślin pochodzą wyłącznie z korzystania z wyłącznego prawa hodowcy do odmiany.
Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin reguluje zakres
wyłącznego prawa hodowcy do nowej odmiany roślin i jest prawem z zakresu tzw. własności
intelektualnej. Przepisy tej ustawy zostały opracowane w oparciu o przepisy
Międzynarodowej Konwencji Ochrony Nowych Odmian Roślin (UPOV) zawartej w Genewie
w dniu 2 grudnia 1961 r., następnie rewidowanej w Genewie w dniach 10 listopada 1972 r.,
23 października 1978 r. i 19 marca 1991 r., której Polska jest sygnatariuszem od 1989 r.,
rozporządzenia Rady (WE) nr 2100/94 z dnia 27 lipca 1994 r. w sprawie wspólnotowego
systemu ochrony odmian roślin (Dz. Urz. WE L 227 z 1.9.1994, str. 1, z późn zm.; Dz. Urz.
UE Polskie wydanie specjalne, rozdz.3, t. 16, str. 390) oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr
1768/95 z dnia 24 lipca 1995 r. ustanawiającego przepisy wykonawcze w zakresie odstępstwa
rolnego przewidzianego w art. 14 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2100/94 w sprawie
wspólnotowego systemu ochrony odmian roślin (Dz. Urz. WE L 173 z 25.7.1995, str. 14,
z późn. zm., Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3. t. 18, str. 63).
Hodowla roślin to świadome działanie w celu lepszego dostosowania właściwości
roślin uprawnych dla potrzeb człowieka. Ma największy udział we wzroście produkcyjności
upraw. Wielkość produkcji rolnej, zróżnicowane warunki rolnicze i przyrodnicze, oraz skala
zapotrzebowania na materiał siewny przemawiają za tym, aby Polska miała własną hodowlę,
co najmniej najważniejszych gospodarczo roślin uprawnych.
Mając na uwadze potrzebę rozwoju hodowli roślin, niezbędnym jest zapewnienie
hodowcom roślin posiadającym wyłączne prawo, gwarancji uzyskiwania korzyści
materialnych w zamian za dostęp do wyników ich pracy twórczej.
W Polsce według stanu na dzień 31 grudnia 2008 r. ochroną prawną objętych było
1446 odmian roślin uprawnych, w tym 382 odmiany roślin ozdobnych. Odmiany roślin
rolniczych chronione wyłącznym prawem stanowiły niecałe 54 % w stosunku do liczby
odmian znajdujących się w krajowym rejestrze, przy czym są to najczęściej odmiany
najnowsze i najbardziej wydajne. Pozostałe odmiany nie są objęte systemem ochrony.
Pierwszym źródłem środków, które pozyskuje hodowca, są opłaty licencyjne z tytułu
wykorzystania wyłącznego prawa w zakresie określonym stosownymi umowami
licencyjnymi. Opłatę licencyjną uiszcza licencjobiorca prowadzący produkcję i obrót
kwalifikowanym materiałem siewnym; stanowi ona koszt jego działalności. Opłata jest
wliczona w cenę kwalifikowanego materiału siewnego.
Natomiast drugim źródłem środków pozyskiwanych przez hodowcę powinny być
opłaty z tytułu stosowania przez posiadaczy gruntów rolnych „odstępstwa rolnego”, a więc
z tytułu korzystania przez te podmioty z wyłącznego prawa do odmian bez zgody hodowcy,
jednak po uiszczeniu odpowiedniej opłaty. W państwach członkowskich Unii Europejskiej
w zależności od przyjętych rozwiązań prawnych oraz tradycji rolniczych danego kraju
w różny sposób kształtuje się proporcja pomiędzy wykorzystaniem w rolnictwie

2
kwalifikowanego materiału siewnego, a materiału pochodzącego z rozmnożeń własnych
(materiał niekwalifikowany). Obrazuje to poniższy diagram.

100
90
80
Nasion a n iek w alifik ow an e
70
60
50
40
Nasion a k w alifik ow an e
30
20
10
0
ia
a
ia
a
y
ja
cy
ia
hy
lska
twa
UK
lg
cja
nia
Li
on
ani
ęgr echy ac
m
stria
dia
ecja
łoc
Po
Łotw
W
ie
w
Est
Cz
łow
N
Au
Be Fran lan
Irlandia Da
W
Finland iszp
Sz
H
S
Ho
Polski rynek nasienny charakteryzuje się najniższym w krajach Unii Europejskiej
wykorzystaniem kwalifikowanego materiału siewnego. Rocznie kwalifikowanym materiałem
siewnym obsiewa się około 8 % powierzchni zbóż i około 2 % powierzchni ziemniaków.
Oznacza to, że na ogólną masę około 1,8 mln ton wysianego materiału siewnego zbóż mniej
niż 150 tys. ton stanowi materiał kwalifikowany. Pozostały areał jest obsiewany materiałem
pochodzącym z rozmnażania materiału kwalifikowanego bez zgody hodowcy i bez uiszczania
opłat licencyjnych lub przez wykorzystywanie do siewu materiału z własnych rozmnożeń.
Sytuacja ta rodzi poważne negatywne konsekwencje dla polskiej hodowli.
W dotychczasowym kształcie regulacji, stosowanie przez rolników instytucji „odstępstwa
rolnego” bez obowiązku uiszczenia na rzecz hodowcy stosownej opłaty obejmowało 85,5 %
wszystkich gospodarstw rolnych w kraju i odpowiednio 35,6 % powierzchni użytków
rolnych.
W przypadku uchwalenia proponowanej nowelizacji oraz jej wejścia w życie,
stosowanie przez rolników instytucji „odstępstwa rolnego” bez obowiązku uiszczenia na
rzecz hodowcy stosownej opłaty rozciągnie się na 99,7 % wszystkich gospodarstw rolnych
i odpowiednio 81,4 % powierzchni użytków rolnych. Obowiązkiem tym objętych będzie
zatem tylko 8 109 producentów rolnych. Spowoduje to, jak szacuje, powołana w 2003 r. przez

3
hodowców roślin Agencja Nasienna Sp. z o. o. w Lesznie, spadek wpływów hodowców
z tytułu opłat o około 76 %.
Oznacza to w konsekwencji wejście w sprzeczność z wiążącymi Rzeczpospolitą
Polską postanowieniami ratyfikowanej umowy międzynarodowej - Międzynarodowej
Konwencji Ochrony Nowych Odmian Roślin. Art.14 Konwencji UPOV określa zakres praw
hodowcy, a więc działania w odniesieniu do materiału siewnego odmiany chronionej, które
wymagają zgody hodowcy. Wyłączne prawo obejmuje materiał siewny, materiał ze zbioru
oraz produkty wytworzone bezpośrednio z tego materiału i dotyczy wytwarzania lub
rozmnażania, oferowania do sprzedaży, sprzedaż lub inne formy marketingu, eksport, import
i przechowywanie Zgodnie z art. 15 ust. 2 Konwencji UPOV„Odstępując od postanowień
Artykułu 14, każda Umawiająca się Strona może w rozsądnych granicach i pod warunkiem
ochrony uzasadnionych interesów hodowcy, ograniczyć prawo hodowcy

w odniesieniu do odmiany, aby umożliwić rolnikom używanie do rozmnożenia we własnym
gospodarstwie materiału ze zbioru chronionej odmiany lub odmiany w art. 14 ust. 5 lit. a) pkt
(i) lub (ii), uzyskanego z uprawy we własnym gospodarstwie”.
Poselski projekt ustawy zakłada zwolnienie z obowiązku uiszczania opłaty od
wykorzystanego do siewu materiału ze zbioru odmiany chronionej wyłącznym prawem
99,7 % producentów rolnych. Należy zatem rozważyć, czy ograniczenie takie, w ramach
przedłożonego projektu, jest zgodne z cytowanym wyżej unormowaniem prawa
międzynarodowego, a zatem czy następuje ono w rozsądnych granicach oraz

z uwzględnieniem ochrony prawnych interesów hodowcy.
Rząd stoi na stanowisku, że tak drastyczne ograniczenie wyłącznego prawa do odmian
roślin nie zapewnia ochrony interesów hodowców i pozostaje w sprzeczności
z postanowieniami ww. Konwencji.
Należy zauważyć, że po przystąpieniu do Unii Europejskiej i trzyletnim okresie
przejściowym, Polska musiała zaprzestać dofinansowywania hodowli roślin. Pomoc państwa
dla hodowli uznawana jest bowiem za niezgodną z zasadami wspólnego rynku w rozumieniu
art. 87 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Do 2007 r. hodowla była
dofinansowywana z budżetu państwa kwotą ponad 23 mln zł rocznie. W 2007 r. dotacja
pokrywała około 50 % kosztów hodowli. Całkowity koszt hodowli roślin w jednostkach
nadzorowanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyniósł w 2007 r. 46,814 mln zł.
W 2009 r. wpływy hodowców z opłat licencyjnych wyniosły 15,144 mln zł. W przypadku
roślin rolniczych najwyższe wpływy z opłat licencyjnych uzyskano za odmiany pszenżyta
ozimego (około 4,3 mln zł, w tym ponad 2,5 mln zł za licencje zagraniczne), odmiany

4