Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

odpowiedzialności za zaciągnięte przez darczyńcę zobowiązania związane z prowadzeniem
przedsiębiorstwa. Kto za nie odpowiada po jego śmierci? Z projektowanych przepisów
wynika, iż przedmiot darowizny nie wchodzi do spadku. Przedmiotem darowizny mogą być
jedynie aktywa. Tym samym ze spadku wyłączone jest w rozważanym przypadku tylko
przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 k.c., ale nie dotyczy to zobowiązań związanych z jego
prowadzeniem. One wejdą do spadku i obciążą spadkobierców. Obdarowany będzie za nie
odpowiedzialny tylko w wąskim zakresie określonym w projektowanym art. 10341 k.c. Takie
rozwiązanie nie jest sprawiedliwe. Próbą wyjścia z tej sytuacji może być stosowanie art. 554
k.c., który zasadniczo obciąża nabywcę przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolnego
odpowiedzialnością za zobowiązania związane z jego prowadzeniem. Jest to jednak
odpowiedzialność solidarna ze zbywcą. Czy zatem przepis ten znajdzie zastosowanie w
przypadku darowizny na wypadek śmierci, a zbywcę zastąpią jego spadkobiercy, którzy z
przedsiębiorstwa nie odniosą żadnej korzyści? Co więcej, zgodnie z projektem wartość
przedsiębiorstwa nie będzie uwzględniana przy obliczaniu zachowku dla osób bliskich
zmarłego, które zazwyczaj są jego spadkobiercami ustawowymi.
2. W projekcie zamieszczono także przepisy nowelizujące inne niż Kodeks cywilny
ustawy. Zaproponowana zmiana brzmienia art. 7 – poprzez dodanie nowego ust. 3a - w
ustawie z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz. U. z
2004 r. Nr 167, poz. 1758 z późn. zm.) pozostawia niewyjaśnioną kwestię skutków nie
złożenia przez obdarowanego cudzoziemca wniosku o wydanie zezwolenia we wskazanym
terminie lub nie uzyskania przez niego zezwolenia na nabycie nieruchomości będącej
przedmiotem darowizny na wypadek śmierci. Można się tylko domyślać, iż nieruchomość
wejdzie wówczas do spadku po darczyńcy. W związku z powyższym należałoby rozważyć
dodanie do projektowanego przepisu zdania ostatniego np. o treści: „W przypadku nie
złożenia we wskazanym terminie przez obdarowanego cudzoziemca wniosku o wydanie
zezwolenia lub nie uzyskania takiego zezwolenia, prawo własności nieruchomości lub
użytkowania wieczystego nabywają spadkobiercy darczyńcy”.
Zmiany w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z
2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) wprowadzają wymóg uzyskania wpisu do księgi
wieczystej uprawnień wynikających z umowy darowizny na wypadek śmierci, jeżeli
przedmiotem tej umowy było prawo, którego nabycie uzależnione jest od wpisu do księgi
wieczystej (projektowany art. 29 ust. 2 ustawy). Dotyczyć to będzie np. prawa użytkowania
wieczystego. Pojawia się pytanie: jakie skutki wywoła brak takiego wpisu? Czy spowoduje to
bezskuteczność darowizny?

5
Projekt wprowadza także bezskuteczność w stosunku do masy upadłości umów
darowizny na wypadek śmierci i to niezależnie od tego, kiedy zostały one zawarte. Regulację
taką zamieszczono w projektowanym art. 127 ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo
upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535 z późn. zm.). Objęcie tym przepisem
darowizn na wypadek śmierci, które nie są jeszcze skuteczne w chwili ogłaszania upadłości,
jest oczywiste. Natomiast projekt pomija wpływ darowizn na wypadek śmierci na zawartość
masy upadłości w przypadku, gdy upadłość ogłoszono po śmierci darczyńcy (art. 418 i nast.
Prawa upadłościowego i naprawczego). Zgodnie z art. 423 Prawa upadłościowego i
naprawczego stosuje się tu m.in. także art. 127, którego zmianę przewidziano w projekcie, ale
bezskuteczne są tylko czynności dokonane przez upadłego na sześć miesięcy przed jego
śmiercią. Tym samym starsze darowizny na wypadek śmierci będą skuteczne, co nie wydaje
się rozwiązaniem właściwym.
W dalszych pracach nad projektem należałoby również rozważyć wprowadzenie zmian
w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z
późn. zm.) w zakresie rozszerzenia kategorii osób trzecich w rozumieniu ww. ustawy - o
osoby obdarowane przedmiotami majątkowymi na podstawie umowy darowizny na wypadek
śmierci. Obdarowany na podstawie umowy na wypadek śmierci należy potencjalnie do tej
samej kategorii podmiotów, co osoby trzecie w rozumieniu Ordynacji podatkowej.
Przekazanie obdarowanemu przedmiotów majątkowych powinno powodować jego solidarną,
posiłkową odpowiedzialność za zaległości podatkowe darczyńcy.

III. Alternatywne sposoby osiągnięcia celu zamierzonego w projekcie
Odnosząc się do samej zasady, jaka jest realizowana w przedmiotowym projekcie,
należy zgodzić się, że potrzebna jest w prawie cywilnym instytucja umożliwiająca osobie
fizycznej skuteczne rozporządzenie konkretnymi składnikami swego majątku w taki sposób,
aby osoby przez nią wskazane nabyły te składniki z chwilą jej śmierci.
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego w toku prac nad projektem nowego Kodeksu
cywilnego rozważała zasadność wprowadzenia nowych konstrukcji prawnych zmierzających
do osiągnięcia tych samych celów, o których mowa w uzasadnieniu opiniowanego projektu
ustawy. W toku dyskusji najwięcej zwolenników zyskało wprowadzenie do polskiego prawa
spadkowego zapisu windykacyjnego. Został już nawet przygotowany przez Komisję
Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw, w którym zawarte są regulacje dotyczące zapisu windykacyjnego.
Według projektu zapis windykacyjny funkcjonować ma obok zapisu zwykłego (dotychczas
znanego prawu polskiemu). Podstawową różnicą w stosunku do zapisu zwykłego byłby

6
bezpośrednio rzeczowy skutek zapisu windykacyjnego, tzn. rzecz będąca przedmiotem zapisu
byłaby wyłączona ze spadku i stawałaby się własnością zapisobiercy już w chwili otwarcia
spadku. Zatem spadkodawca mógłby postanowić w testamencie, iż zapisobierca nabywa
konkretną rzecz - przedmiot zapisu - już w chwili otwarcia spadku. Przedmiotem zapisu
windykacyjnego mogłyby być tylko rzeczy oznaczone co do tożsamości, a ponadto zbywalne
prawa majątkowe, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne należące do spadkodawcy w
chwili jego śmierci, bądź ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
W związku z rzeczowym skutkiem takiego rozrządzenia, jeżeli jego przedmiotem byłaby
nieruchomość albo prawo na nieruchomości, zapis windykacyjny mógłby być dokonany tylko
w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego.
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego, w ramach prac nad nowym kodeksem
cywilnym, rozważa również wprowadzenie instytucji testamentu działowego, w którym
testator mógłby w sposób skuteczny przesądzić o podziale składników swojego majątku
pomiędzy osoby wskazane w testamencie. Rozwiązanie takie przewidują niektóre obce
systemy prawne (np. prawo francuskie). Wiele przemawia za wprowadzeniem takiej
możliwości także do prawa polskiego.

IV. Konkluzja
Wskazane byłoby, aby rozpatrzenie senackiego projektu ustawy w komisji
sejmowej, z uwzględnieniem powyższych uwag, nastąpiło dopiero po przedstawieniu
Sejmowi przez Rząd wspomnianego wyżej projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks
cywilny oraz niektórych innych ustaw, zawierającego regulacje dotyczące zapisu
windykacyjnego.
Jednoczesne rozpatrzenie obu tych projektów w tej samej komisji sejmowej
umożliwiłoby porównanie różnych propozycji rozwiązań pozwalających osobie fizycznej
na skuteczne rozporządzenie konkretnymi składnikami swego majątku w taki sposób,
aby osoby przez nią wskazane nabyły te składniki z chwilą jej śmierci, oraz przyjęcie
optymalnych rozwiązań.
W przypadku uznania przez komisję sejmową za zasadne wprowadzenie do
systemu prawa cywilnego zarówno darowizny na wypadek śmierci, jak i zapisu
windykacyjnego, niezbędna będzie synchronizacja projektowanych uregulowań
prawnych, a także przepisów powiązanych zarówno z darowizną, jak i zapisem, takich
jak przepisy o zachowku czy o odpowiedzialności za długi spadkowe. Zharmonizowanie
tych rozwiązań byłoby ułatwione, jeśli prace nad oboma projektami toczyłyby się
równolegle w jednej komisji.

7