Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

przestępstw zamieszczonych w rozdziale XXI Kodeksu karnego. W konsekwencji wobec
sprawcy spowodowania katastrofy w ruchu lądowym z następstwami w postaci śmierci
człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób (art. 173 § 3 k.k.) możliwe będzie
orzeczenie niższej kary pozbawienia wolności, niż wobec kierowcy prowadzącego pojazd
mechaniczny w stanie nietrzeźwości po uprzednim prawomocnym skazaniu za taki sam czyn,
pomimo iż ten ostatni swoim zachowaniem nie doprowadza do zaistnienia żadnych,
poza potencjalnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa w ruchu drogowym, negatywnych
skutków.
Uwzględniając powyższe okoliczności wydaje się, że brak dostatecznego
uzasadnienia do przyjęcia poglądu o celowości poszerzenia katalogu zbrodni
określonych w Kodeksie karnym przez projektowany typ przestępstwa. Bez wątpienia
bowiem wśród typów przestępstw ukształtowanych przez ustawodawcę jako czyny
rangi zbrodni, przestępstwo z projektowanego art. 178a § 4 k.k. wyróżniałoby się
nieproporcjonalnie niższym stopniem społecznej szkodliwości.

2. Projektowany przepis budzi także istotne zastrzeżenia legislacyjne, ponieważ
zagrożenie ustawowe przewidziane za przestępstwo z art. 178a § 4 k.k. pozostaje
w sprzeczności z systemem zagrożeń ustawowych przyjętym w Kodeksie karnym.
Wszystkie kodeksowe sankcje proste przewidujące karę pozbawienia wolności
stosunkowo szeroko zakreślają granice tej kary, np.:

- od lat 2 do 12;

- od 6 miesięcy do 8 lat;

- od 3 miesięcy do lat 5.
Tymczasem projektowany przepis przewiduje karę pozbawienia wolności
w bardzo wąskim przedziale (od 3 do 5 lat).
W tym względzie dodać należy, że projekt przewiduje posłużenie się
nieznanym Kodeksowi karnemu schematem zagrożenia ustawowego, gdyż Kodeks
w wypadku zbrodni górną granicę zagrożenia terminową karą pozbawienia wolności,
a więc karą określoną w art. 32 pkt 3 k.k., sytuuje na poziomie górnej granicy

5
rodzajowej tego rodzaju kary (15 lat). Można domniemywać, jakie względy skłoniły
Autorów projektu do znacznego obniżenia górnej granicy zagrożenia za projektowany
typ przestępstwa w stosunku do schematu zagrożeń kodeksowych, jednakże względy
te w jaskrawy sposób unaoczniają nieadekwatnie wysoką dolną granicę
proponowanego w projekcie ustawowego zagrożenia za czyn z art. 178a § 4 k.k.

3. Trudno dostrzec także powody, dla których w projekcie przewiduje się
zaostrzenie odpowiedzialności karnej wyłącznie w stosunku do sprawców czynów
z art. 178a § 1 k.k., uprzednio prawomocnie skazanych za prowadzenie pojazdu
mechanicznego w stanie nietrzeźwości, a pomija się skazanie za prowadzenie pojazdu
pod wpływem środka odurzającego. Niekonsekwencja ta nie została w żaden sposób
wyjaśniona w uzasadnieniu projektu.

4. Poza opisanymi wyżej zastrzeżeniami o charakterze aksjologicznym

i legislacyjnym, wątpliwości wzbudza także przedstawiona w uzasadnieniu projektu
ocena skutków projektowanej regulacji. Proponowany art. 178a § 4 k.k., jak można
przewidywać, nieuchronnie spowoduje znaczne zwiększenie obciążenia sądów
okręgowych. Projekt, jak wskazano powyżej, przewiduje bowiem kolejną zbrodnię,
a więc czyn, który w pierwszej instancji należeć będzie do właściwości rzeczowej
sądów okręgowych. W tym względzie należy pamiętać, że pion karny sądów
okręgowych, począwszy od chwili zmiany ich właściwości rzeczowej dokonanej
w 2007 roku (poprzez przekazanie im m. in. spraw dot. przestępstw z art. 258 § 1-3
k.k., przestępstw przeciwko mieniu kwalifikowanych z art. 294 k.k., art. 296 § 3 k.k.
i art. 299 k.k.) i tak jest już znacznie obciążony. Potwierdzeniem tego jest istotny
wzrost pozostałości spraw na poziomie tych sądów (z 3.454 spraw w 2006 roku
do 4.835 spraw na koniec marca 2009 roku, co jest już zbliżone do pozostałości z 2002
roku, która wynosiła aż 5.091 spraw).

6
Dalsze poszerzanie zakresu kognicji sądów okręgowych może skutkować tym,
że zostaną one sparaliżowane znacznym napływem spraw, w dodatku spraw
o nieskomplikowanym charakterze faktycznym i prawnym.

5. Uzasadnienie projektu milczy także na temat oczywistego wzrostu liczby
osadzeń w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz zawiera wątpliwą tezę,
że projektowane przepisy nie spowodują wydatków z budżetu Skarbu Państwa,
a pociągną za sobą wyłącznie pozytywne skutki społeczno-gospodarcze.
Tymczasem niewątpliwie należy oczekiwać, że projektowany art. 178a § 4 k.k.
spowoduje konieczność zwiększenia wydatków na więziennictwo, którego skalę
trudno w tej chwili oszacować. Należy bowiem pamiętać, że rozwiązanie
proponowane w tym przepisie będzie skutkować tym, że osoba skazana na karę 3 lat
pozbawienia wolności albo surowszą będzie musiała ją odbyć w warunkach izolacji
penitencjarnej, ponieważ, zgodnie z art. 69 § 1 k.k., sąd może warunkowo zawiesić
wykonanie kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat.
Z danych statystycznych będących w dyspozycji Ministerstwa Sprawiedliwości
wynika, że w Polsce zapada rocznie około 70.000 wyroków skazujących za czyny
z art. 178a § 1 k.k. Jeżeli by przyjąć powrotność do tego przestępstwa tylko
na poziomie 5%, to rocznie liczba skazanych odbywających karę w zakładach karnych
za czyn kwalifikowany z tego przepisu będzie nie mniejsza niż 3.500 osadzonych.

6. Uwzględniając opisane wyżej zastrzeżenia natury aksjologicznej

i legislacyjnej, jak również wątpliwości w zakresie oceny skutków projektowanych
przepisów, wydaje się, że ewentualne zmiany w obrębie art. 178a Kodeksu
karnego powinny zostać poprzedzone wnikliwym rozpoznaniem potrzeb
kryminalnopolitycznych, a następnie oceną, czy obecne zagrożenie ustawowe
przewidziane za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod
wpływem środka odurzającego jest wystarczające. Jeżeli omawiane potrzeby
przemawiałyby za zaostrzeniem odpowiedzialności, to wydaje się, że faktycznie

7
należałoby rozważyć wprowadzenie do porządku prawnego kwalifikowanego typu
przestępstwa z art. 178a § 1 k.k., przy czym zagrożenie ustawowe za taki typ,
ze względu na jego społeczną szkodliwość, powinno mieścić się w granicach
przewidzianych dla występków, a nie dla zbrodni.

7. Zmiana zasad orzekania środka karnego w postaci zakazu prowadzenia
pojazdów mechanicznych na zawsze, proponowana w projektowanych przepisach
art. 42 § 3 i § 4 k.k., zasługuje na rozważenie. Wart rozważenia jest bowiem każdy
instrument karny, który może przyczynić się do upowszechnienia wśród kierowców
zachowań prawnie pożądanych, a tym samym do podniesienia bezpieczeństwa
w ruchu komunikacyjnym.
Nie negując kierunku projektowanych zmian, podkreślić jednocześnie należy,
że wejście w życie proponowanych rozwiązań w ich aktualnej treści pociągałoby
za sobą kolejne znaczące zmniejszenie zakresu dyskrecjonalnej władzy sądu
orzekającego w danej sprawie. Wprawdzie obecny Kodeks karny zawiera

już unormowania obligujące sąd do orzeczenia określonego środka karnego

w razie zaistnienia przesłanek wyszczególnionych w odpowiednich przepisach
(por. art. 41 § 1b, art. 41a § 2), jednakże sam tylko fakt istnienia takich regulacji nie
zwalnia z konieczności zachowania przez ustawodawcę powściągliwości i szczególnej
ostrożności w konstruowaniu tego rodzaju przepisów. Powinny mieć one bowiem
charakter wyjątkowy i uzasadniony szczególnymi racjami kryminalnopolitycznymi.
W przeciwnym razie tego rodzaju działania legislacyjne prowadzić będą
do automatyzmu reakcji karnej, który pozostaje w sprzeczności z unormowaniami
określającymi zasady wymiaru kary.
Nagromadzenie w Kodeksie karnym przepisów tak mocno ograniczających
sędziowski wymiar kary może być oceniane jako zbyt daleko idąca ingerencja władzy
ustawodawczej w kompetencje władzy sądowniczej. To z kolei może rodzić
wątpliwości co do konstytucyjności tego typu rozwiązań. Należy bowiem pamiętać, że
art. 10 w związku z art. 175 ust. 1 Konstytucji RP przewiduje zasadę trójpodziału
władzy, zastrzegając sprawowanie wymiaru sprawiedliwości dla sądów.

8
Pamiętać również należy, że zgodnie z art. 53 § 1 k.k., stosowanym
odpowiednio do orzekania środków karnych (art. 56 k.k.), dolegliwość wymierzanej
kary nie może przekroczyć stopnia winy przypisanej sprawcy czynu zabronionego.
Zasada ta, wyrażając podstawowy warunek sprawiedliwości reakcji karnej,

ma charakter bezwzględny, a swoje uzasadnienie znajduje w konstytucyjnym nakazie
poszanowania godności człowieka. Bez względu więc na jakiekolwiek inne zakładane
cele kary, związane w szczególności z zaspokojeniem społecznego poczucia
sprawiedliwości czy też prewencją indywidualną, w żadnym wypadku rozmiar kary
nie może wykraczać poza granice wyznaczone stopniem winy.
Przy wymiarze kary sprawcy przestępstwa nie można pomijać także innych
istotnych czynników, chociażby zachowania się pokrzywdzonego. Przyczynienie się
pokrzywdzonego do zaistnienia przestępstwa, aktualne przecież zwłaszcza
w przypadku przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, powiązane
ze współodpowiedzialnością pokrzywdzonego za część negatywnych następstw czynu,
nie powinno być pomijane również przy orzekaniu zakazu prowadzenia wszelkich
pojazdów mechanicznych na zawsze. Niepozostawienie sądowi możliwości wyboru
w sytuacjach kontrowersyjnych, zwłaszcza zaś wówczas, gdy pokrzywdzony
przestępstwem komunikacyjnym istotnie przyczynił się do zaistnienia zdarzenia, może
doprowadzić do wydawania orzeczeń sprzecznych z poczuciem sprawiedliwości,
i ocenianych przez opinię publiczną jako niesłuszne, przede wszystkim ze względu
na daleko idące skutki wynikające z orzeczenia takiego zakazu.
W tym względzie wskazać należy zwłaszcza na konsekwencje wynikające
z orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznego na zawsze
dla zatarcia skazania. Należy zauważyć, że zgodnie z unormowaniami zawartymi
w art. 107 § 6 k.k. i art. 76 § 2 k.k., w wypadku orzeczenia środka karnego, zatarcie
skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo
przedawnieniem wykonania. Ponieważ zakaz orzeczony „na zawsze” nigdy - za życia
sprawcy - nie zostanie ostatecznie wykonany, tak też i zatarcie skazania w stosunku do
sprawcy, wobec którego ten środek orzeczono, nigdy nie będzie mogło nastąpić w
normalnym trybie, a jedynie w sytuacjach wyjątkowych tj. darowania lub
przedawnienia jego wykonania. Należy również mieć na względzie art. 108 k.k., który

9