Poselski projekt ustawy o zapobieżeniu skutkom społeczno-gospodarczym związanym z wprowadzeniem do obrotu gospodarczego niektórych złożonych instrumentów pochodnych

Druk nr 1926

Warszawa, 6 marca 2009 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej



Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. i na podstawie art. 32 ust. 2 regulaminu Sejmu niżej podpisani
posłowie wnoszą projekt ustawy:

- o zapobieżeniu skutkom społeczno-
gospodarczym związanym z
wprowadzeniem do obrotu
gospodarczego niektórych złożonych
instrumentów pochodnych.

Do reprezentowania wnioskodawców w pracach nad projektem ustawy
upoważniamy pana posła Stanisława Steca.



(-) Witold Gintowt-Dziewałtowski; (-) Tadeusz Iwiński; (-) Ryszard Kalisz;
(-) Jan
Kochanowski;
(-) Janusz
Krasoń;
(-) Wacław Martyniuk;
(-) Krzysztof Matyjaszczyk; (-) Wojciech Olejniczak; (-) Wojciech Pomajda;
(-) Stanisław Rydzoń; (-)
Stanisław Stec; (-) Jolanta Szymanek-Deresz;
(-) Jerzy Wenderlich; (-) Stanisław Wziątek; (-) Janusz Zemke.

Projekt

USTAWA
z dnia
2009 r.
o zapobieżeniu skutkom społeczno-gospodarczym związanym z wprowadzeniem
do obrotu gospodarczego niektórych złożonych instrumentów pochodnych

Art. 1.
Celem ustawy jest zapobieżenie negatywnym skutkom dla gospodarki i budżetu państwa,
wynikającym z wykonywania asymetrycznych umów o opcje walutowe.

Art. 2.
Przepisy ustawy mają zastosowanie do zawartych między przedsiębiorcą, w rozumieniu art. 4
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155,
poz. 1095, z późn. zm.) a firmą inwestycyjną, w rozumieniu art. 3 pkt 33 ustawy z dnia 29
lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538, z późn. zm.),
umów spełniających łącznie następujące warunki:
1) zawierające asymetryczne, złożone instrumenty pochodne składające się jednocze-
śnie z opcji sprzedaży (put) i kupna (call), o których mowa w § 3 pkt 7 rozporzą-
dzenia Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych za-
sad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instru-
mentów finansowych (Dz. U. Nr 149, poz. 1674, z 2004 r. Nr 31, poz. 266, z 2005
r. Nr 256, poz. 2146 oraz z 2008 r. Nr 228, poz. 1508) o różnych nominałach, w
których nominał opcji kupna (call) jest większy od nominału sprzedaży (put) lub
asymetrycznie ukształtowane warunki wygasania praw i obowiązków stron umo-
wy;
2) przy zawieraniu których naruszone zostały przez firmę inwestycyjną obowiązki in-
formacyjne, określone w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady
2004/39/WE z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie rynków instrumentów finanso-
wych (Dz. Urz. UE L 145 z 30.04.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie spe-
cjalne, rozdz. 6, t. 7, str.263, z późn. zm.), w szczególności art. 19 tej dyrektywy,
- zwanych dalej „asymetrycznymi umowami o opcje walutowe”.

Art. 3.
Z dniem wejścia w życie ustawy wstrzymuje się wykonanie asymetrycznych umów o opcje
walutowe.

Art. 4.
1. Strony asymetrycznej umowy o opcje walutowe zobowiązane są do podjęcia negocjacji
zmierzających do zawarcia ugody w sprawie zmiany postanowień umowy.
2. Z dniem zawarcia ugody realizacja umowy następuje na warunkach określonych w ugo-
dzie.

Art. 5.
1. Jeżeli w terminie w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy nie dojdzie
do zawarcia ugody, przedsiębiorca może, w terminie kolejnych 30 dni, odstąpić od umo-
wy o opcje walutowe, z zastrzeżeniem art. 7. W razie wykonania prawa odstąpienia umo-
wę uważa się za niezawartą.
2. Oświadczenie woli o odstąpieniu od umowy powinno być złożone w formie pisemnej,
pod rygorem nieważności, oraz zawierać wskazanie rodzaju i sposobu naruszenia obo-
wiązków informacyjnych, o których mowa w art. 2 pkt 2 ustawy.
3. W przypadku odstąpienia od asymetrycznej umowy o opcje walutowe strony zobowiązane
są wyłącznie do zwrotu kwot wypłaconych w związku z realizacją tej umowy.

Art. 6.
Wobec przedsiębiorcy, który podjął czynności określone ustawą:
1) nie stosuje się art. 586 ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych
(Dz. U. Nr 94, poz.1037, z późn. zm.) oraz
2) nie może być ogłoszona upadłość dłużnika albo
3) postępowanie upadłościowe ulega zawieszeniu w przypadkach, w których wydano po-
stanowienia o ogłoszeniu upadłości przed dniem wejścia w życie ustawy,
- do czasu zawarcia ugody dotyczącej asymetrycznej umowy o opcje walutowe lub
prawomocnego orzeczenia sądu

Art. 7
Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i znajduje zastosowanie do umów zawartych po
dniu 31 października 2007 r. a przed dniem jej wejścia w życie.


Uzasadnienie

Celem projektowanej ustawy jest ograniczenie negatywnych skutków dla obywateli, go-
spodarki i budżetu państwa, wynikających z wykonywania asymetrycznych umów o opcje
walutowe.
Ustawa dotyczy umów z bankami lub firmami inwestycyjnymi, zawartych w wyniku do-
puszczenia się nieuczciwych praktyk, w których to umowach strony zostały nierównomiernie
obciążone ryzykiem inwestycyjnym w ten sposób, że jedna strona ponosiła ryzyko w nie-
ograniczonym zakresie a ryzyko drugiej strony (banku, firmy inwestycyjnej) było ograniczo-
ne poprzez zastosowanie w tych umowach tzw. „barier wyłączających”, które powodowały
wygaśnięcie zobowiązań po stronie banków.
Projekt zakłada podjęcie przez strony tych umów swoistego procesu „restrukturyzacyjne-
go”. Wartością tej ustawy jest to, że wprowadza ona niejako „obowiązkowe skorzystanie”
przez strony umów o opcje walutowe z funkcjonujących już, w ramach postępowania ugodo-
wego, instytucji negocjacji, mediacji lub sądu polubownego, a jeżeli nie zostaną one zakoń-
czone sukcesem, daje prawo odstąpienia od zawartych umów.
Umowę opcji walutowych, która jest umową nienazwaną zawiera się w celach zabezpie-
czających przed spadkiem lub wzrostem kursu walutowego. Można jednakże zawierać ją
również w celach spekulacyjnych, w oczekiwaniu na spadek lub wzrost kursu walutowego,
pod warunkiem jednak, że strony świadomie takie ryzyko podejmują.
Jedną z cech umów opcji jest asymetryczność, co nie znaczy - rażąca asymetryczność. Z
reguły ryzyko rozłożone jest asymetrycznie pomiędzy stronami umowy. Wystawca jest obar-
czony ryzykiem zmiany w przyszłości sytuacji, która wpłynie na decyzję posiadacza opcji, o
jej realizacji lub o nieskorzystaniu ze swego prawa. Nie oznacza to jednak, ze na prawną i
społeczną aprobatę zasługuje asymetryczność rażąca.
Umowa opcji nie występuje w obrocie gospodarczym powszechnie. Mając na uwadze jej
złożoną konstrukcję i charakter prawny, zawieraniu takiej umowy powinna towarzyszyć pełna
świadomość nie tylko potencjalnych korzyści, ale i strat. W tym celu konieczne jest rzetelne
działanie przede wszystkim informacyjne, firm inwestycyjnych i banków przy zawieraniu
tych umów, ponieważ klienci traktują te instytucje jako profesjonalne instytucje zaufania pu-
blicznego.
Klasyczna umowa opcji stanowi kontrakt, którego przedmiotem jest opcja jednej ze stron
do kupna lub sprzedaży pewnego instrumentu bazowego, po ustalonej przez strony cenie wy-
konania w określonym momencie albo do określonego momentu w przyszłości, w zamian za
zobowiązanie się drugiej strony (wystawcy opcji) do spełnienia świadczenia w przyszłości,
nawet w sytuacji gdy taka czynność będzie dla niego niekorzystna.
Umowy o opcje z rażąco asymetrycznym ukształtowaniem praw i obowiązków stron, w
tym z ograniczeniem ewentualnych strat wyłącznie w stosunku do jednej strony umowy -
nabywcy instrumentu finansowego, w dodatku bez. poinformowania jej o ryzyku związanym
z zaoferowanym złożonym instrumentem pochodnym, są sprzeczne z naturą tegoż stosunku
prawnego.
W okresie, gdy kurs złotego umacniał się. przedsiębiorcy zawierali umowy (najczęściej
ramowe, umowy dodatkowe oraz umowy zabezpieczenia), na podstawie których banki zobo-
wiązywały się, że w określonym z góry terminie odkupią od nich określoną kwotę np. euro,
po z góry ustalonym kursie. W zamian za nabycie prawa żądania od banku wykonania takiego
obowiązku, tzn. w zamian za wystawienie przez bank opcji put, przedsiębiorca zobowiązany
był do zapłaty na rzecz banku tzw. premii opcyjnej. W przypadku zaś tzw. transakcji „zero-
kosztowych” przedsiębiorca w zamian za opcje put, wystawiać musiał na rzecz banku opcje
call - tzn. dające bankowi uprawnienie do żądania, aby w określonym z góry terminie przed-
siębiorca sprzedał na rzecz banku określoną kwotę waluty po z góry ustalonym kursie. W
sytuacji, gdy kurs złotego był mocny, a ustalony kurs wykonania opcji put był wyższy niż
kurs rynkowy, przedsiębiorca zarabiał na tej różnicy. Jednakże w sytuacji, gdyby złoty się
osłabił, to bank wykonuje swoje prawa z opcji call i żąda od przedsiębiorcy sprzedawania mu
danej waluty po kursie niższym od aktualnego kursu rynkowego. Tej drugiej sytuacji, tj. od-
wrócenia trendu i to w tak krótkim okresie i w tak wysokim stopniu, w momencie zawierania
transakcji, przedsiębiorca nie mógł przewidzieć.
Należy przy tym podkreślić, ze zdecydowana większość operacji została uruchomiona w
okresie drugiej połowy lipca i pierwszej polowy sierpnia 2008 r., tj. w końcowej fazie wzro-
stu wartości polskiej waluty i krótko przed gwałtowną zmianą kursu. Rozmówcy telefonujący
do infolinii podnosili kwestię nadużycia ich zaufania przez instytucje zaufania publicznego,
za jaką powszechnie uważa się bank i wiarygodność prognoz kursów walutowych. Jak poda-
wali telefonujący, traktowali oni przedstawicieli banków jak swoich doradców, na podstawie
zaufania, które zdobyli u nich obsługując ich kompleksowo w ciągu ostatnich lat. w tym w
kwestiach dotyczących kredytów.
Przy oferowaniu instrumentów banki wykorzystały m.in. wyłącznie zabezpieczający cha-
rakter opcji put w okresie przedstawiania korzyści z opcji jako instrumentów do zarządzania
ryzykiem, niewiedzę klientów, pośpiech towarzyszący zawieraniu transakcji, tłumaczony
szybkimi zmianami kursów, wiarę klientów w rzetelne przygotowywanie umów przez banki
jako instytucje zaufania publicznego, w dodatku podlegające centralnemu nadzorowi.
Tego typu praktyki stosowane przez instytucje zaufania publicznego nie mogą znajdować
się pod ochroną państwa i prawa.
Z bieżących informacji wynika, że aktualnie łączna negatywna wycena transakcji opcyj-
nych może wynosić ok. 15 mld zł.
Szacowana w ten sposób skala problemu powoduje, że obecnie jest to jedno z najwięk-
szych zagrożeń dla stabilności polskiej gospodarki, w szczególności dla małych i średnich
przedsiębiorstw eksportowych, z których wiele już złożyło wnioski o ogłoszenie upadłości, co
zgłoszono w trakcie infolinii. Przedsiębiorcy ci, często pomimo ogólnie dobrej sytuacji finan-
sowej i konkurencyjnej pozycji na rynku, zmuszeni są do składania wniosków o ogłoszenie
upadłości ze względu na skalę „zobowiązań opcyjnych”. Zawarte bowiem transakcje bowiem,
zamiast ograniczać ryzyko rynkowe wynikające z prowadzonej działalności podstawowej, są
obecnie źródłem, często głównym źródłem, generowanych strat przedsiębiorstw powodują-
cych zagrożenie ich płynności finansowej.
Pogarszająca się sytuacja ekonomiczno - finansowa przedsiębiorców, w tym ich upadło-
ści powodują znaczące ograniczenia wpływów podatkowych do budżetu państwa, zarówno w
zakresie wpływów z OT, PIT i VAT, jak i składek do ZUS. Z budżetu państwa finansowane
też będą składki zdrowotne pracowników, którzy utracą pracę. Z tego powodu wzrośnie rów-
nież bezrobocie i w konsekwencji nastąpi wzrost zapotrzebowania na zasiłki dla bezrobot-
nych. Sytuacja ta stanowi zagrożenie dla gospodarki polskiej. Nieuniknione są również nega-
tywne skutki społeczne.
Wraz z osłabianiem się kursu złotego, straty przedsiębiorców, w wyniku realizacji opcji
typu call, narastają lawinowo. Należy przy tym zwrócić uwagę, że umowy przewidują najczę-
ściej jednoczesne ograniczenie ewentualnych korzyści przedsiębiorców na wypadek wzmac-
niania się złotego względem waluty obcej, natomiast brak takiego ograniczenia dla korzyści