Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych

Dotychczasowe brzmienie art. 14 ust. 2 wprowadzało fakultatywność wytaczania przez
prokuratora powództwa dotyczącego roszczeń, o których mowa w art. 13 ust. 4 i art. 14 ust. 1
nowelizowanej ustawy. Prokurator mógł zatem wytoczyć powództwo regresowe, ale nie był
do tego zobligowany. Tymczasem wypłata kompensaty powoduje powstanie roszczenia
Skarbu Państwa w stosunku do sprawcy przestępstwa o zwrot zasądzonej kwoty.
Projektowana zmiana spowoduje, że koszt wypłaty kompensaty będzie wstępnie obciążał
Skarb Państwa, tym niemniej przez obligatoryjne roszczenie regresowe będzie on ostatecznie
ponoszony przez sprawcę przestępstwa. Dotychczas, ze względu na niewielkie zastosowanie
instytucji kompensaty, nie zostały przeprowadzone badania w zakresie ilości postępowań
regresowych prowadzonych wobec sprawców przestępstw w celu odzyskania zasądzonej na
rzecz pokrzywdzonych kompensaty. Planuje się przeprowadzenie przedmiotowych badań
statystycznych w styczniu 2009 r. dla orzecznictwa regresowego z 2008 r.
Ze względu na będące w toku postępowania o przyznanie kompensaty oraz jej zwrot
na rzecz Skarbu Państwa, proponuje się wprowadzenie w art. 2 projektu ustawy
odpowiedniego przepisu przejściowego, który jednoznacznie rozstrzyga o prowadzeniu spraw
już wszczętych na dotychczasowych zasadach.

7
OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Podmioty, na które oddziałuje akt normatywny
Proponowana nowelizacja ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom
niektórych przestępstw umyślnych wpływa w zasadzie na nieograniczony krąg podmiotów,
które mogą stać się pokrzywdzonymi, w tym również na ich osoby najbliższe. Projekt ma
także znaczenie dla funkcjonowania sądów powszechnych.
2. Wpływ na konkurencyjność wewnętrzną i zewnętrzną gospodarki
Proponowane w projekcie zmiany nie będą miały bezpośredniego przełożenia na rozwój
i funkcjonowanie przedsiębiorców, a w konsekwencji na wyniki ich działalności, również
w aspekcie konkurencyjności.
3. Wpływ na rynek pracy
Wejście w życie projektowanej ustawy nie będzie miało bezpośredniego wpływu na rynek
pracy. Tym niemniej należy mieć na uwadze, że uprawnionymi do uzyskania kompensaty są
osoby, które z innych źródeł nie zostały zaopatrzone w niezbędne świadczenia socjalne po
doznanej w wyniku przestępstwa szkodzie. W rezultacie kompensata pokrywająca koszty
leczenia i rehabilitacji tych osób oraz wyrównująca utracone zarobki i inne środki utrzymania
może przyczynić się do szybszej aktywizacji zawodowej osób, które w wyniku przestępstwa
doznały ciężkiego lub średniego uszczerbku na zdrowiu.
4. Wpływ na sytuację i rozwój regionalny
Wejście w życie projektowanej ustawy wpłynie w pośredni sposób na sytuację i rozwój
regionów. Z prowadzonych badań wynika, że osoby pokrzywdzone przestępstwem, którym
nie została udzielona żadna pomoc, w tym pomoc państwa, tracą zaufanie do organów władzy
publicznej oraz wymiaru sprawiedliwości. Niewątpliwie tego rodzaju przekonanie
oddziaływuje na najbliższe otoczenie ofiary, skutkując nadmiernym krytycyzmem wobec
organów władzy, w tym władzy samorządowej. Wiadomym zgoła jest, że społeczność
lokalna, w której populacja osób „poszkodowanych” jest znaczna, rozwija się wolniej.
Rozwój społeczności lokalnych zależy bowiem od aktywności jej członków. Osoby z traumą
po doznanym przestępstwie, które jednocześnie nie uzyskały wsparcia w instytucjach
państwowych, przejawiają w ograniczonym zakresie aktywność na polu gospodarczym,
kulturalnym i politycznym. Stąd uznać należy, że pomoc państwa udzielana w formie
kompensaty będzie skutecznie zapobiegać zjawisku tzw. „wtórnej wiktymizacji” osób
pokrzywdzonych z aktywności zawodowej i społecznej.


8
5. Skutki społeczno-gospodarcze oraz finansowe ustawy
Wejście w życie projektowanej ustawy wywoła niewątpliwie skutki finansowe dla
budżetu państwa. Należy jednak podkreślić, że precyzyjne obliczenie tych skutków nie jest
możliwe, gdyż nieznana jest liczba pokrzywdzonych, którzy złożą wnioski o kompensatę.
Wskazać przy tym należy, że w obecnym stanie prawnym zasądzona w 2006 r. kwota tytułem
kompensaty nie przekroczyła 72 000 zł, zaś w 2007 r. – 155 000 zł. Wejście w życie
projektowanej ustawy o znacznie rozszerzonym podmiotowo i przedmiotowo zakresie,
spowoduje niewątpliwie wzrost kwoty z tytułu zasądzonych kompensat. Tym niemniej należy
podkreślić, że po wejściu w życie projektowanej ustawy kompensata będzie miała w dalszym
ciągu charakter subsydiarny i zgodnie z art. 5 ustawy przyznawana będzie jedynie wówczas
i w takiej wysokości, w jakiej osoba uprawniona nie może uzyskać pokrycia utraconych
zarobków, innych środków utrzymania lub kosztów leczenia i pogrzebu od sprawcy
przestępstwa, z tytułu ubezpieczenia, ze środków pomocy społecznej lub innego źródła
i tytułu.
Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 2 pkt 1 osobą uprawnioną do uzyskania
kompensaty będzie ofiara przestępstwa, w wyniku którego doznała ona naruszenia czynności
narządów ciała lub rozstroju zdrowia określonych w art. 156 § 1 i art. 157 § 1 Kodeksu
karnego oraz osoby najbliższe dla ofiary, która w wyniku przestępstwa poniosła śmierć.
Ze statystyk prowadzonych przez Policję wynika, że ogółem w 2007 r. osób pokrzywdzonych
przestępstwami było 823.311. Szczegółowe dane statystyczne z podziałem na kategorie
w latach 2006 i 2007 obrazuje poniższa tabela (źródło – Policyjny System Statystyki
Przestępczości TEMIDA).

Osoby pokrzywdzone w przestępstwach stwierdzonych
2006 2007
Kategoria
w tym
w tym
Ogółem
Cudzoziemcy Małoletni
Ogółem
Cudzoziemcy Małoletni
Ogółem, 921920
2936
43083
823311
2161
46597
w tym:
przestępstwa
kryminalne 783154
2804
42082
695920
2041
45509
zabójstwo
780 2
30
773
4
37
zgwałcenie
1804 3
391
1635
1
363
bójka lub pobicie
15436 11
2183
15291
14
2413
uszczerbek na
zdrowiu 13186
15
2448
21663
9
2742
znęcanie się nad
rodziną 35283
4
5530
31980
2
5210

9
kradzież cudzej
rzeczy
269117 1822
2047
229488
1354
1659
w tym kradzież
samochodu 30181
515

20897
325

kradzież z
włamaniem 177662 585

144026
369

rozbój, kradzież,
wymuszenie,
34496 141
7528
26760
160
6309
wymuszenie
rozbójnicze
uszkodzenie
rzeczy 60099
80

64861
43

pozostałe, w tym:
138766
132
1001
127391
120
1088
pożar 1884
1

1835


drogowe 16203
60
125
17408
66
121

Z powyższych danych statystycznych wynika, że liczba osób pokrzydzonych
przestępstwami, w wyniku których mogło dojść do śmierci lub naruszenia czynności
narządów ciała lub rozstroju zdrowia określonych w art. 156 § 1 i art. 157 § 1 K.k. wyniosła
w 2006 r. – 81.905, zaś w 2007 r. – 83.530. Spośród tej liczby osób pokrzywdzonych,
w 2006 r. obrażenia, o których mowa w art. 156 Kodeksu karnego, poniosło łącznie 667 osób,
zaś w art. 157 § 1 – 4.982. Uwzględniając zatem powyższe dane statystyczne, w tym liczbę
ofiar zabójstwa oraz pokrzywdzonych w wypadkach komunikacyjnych o skutkach
określonych w art. 177 § 1 i 2 Kodeksu karnego, należy określić grupę docelową w liczbie
6.500 osób rocznie. Hipotetycznie należy założyć, że połowa z tych osób będzie ubiegać się
o kompensatę. Jednocześnie z danych statystycznych Ministerstwa Pracy i Polityki
Społecznej wynika, że w 2006 r. liczba osób niemających dochodu i możliwości uzyskania
świadczenia na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu
Zdrowia wynosiła w 2006 r. – 3.500 osób, zaś w 2007 r. już tylko 2.000 osób. Statystyka ta
dotyczy osób, którym przyznany został zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia
zdrowotne. Wobec marginalnej ilości osób, które nie podlegają ubezpieczeniu, uznać należy,
że spośród 3.250 ewentualnych wniosków o przyznanie kompensaty, hipotetycznie około
25 % będzie zasadna. W tych okolicznościach można orientacyjnie oszacować skutki
finansowe wejścia w życie projektowanej ustawy na maksymalną kwotę 4 872 000,00 zł,
stosując następujące równanie:
813 x 6 000,00 zł = 4 872 000,00 zł, zgodnie z którym liczba 813 oznacza ilość wniosków
zasadnych, zaś 6 000,00 zł – średnią kwotę zasądzonej kompensaty.

10
Powyższe skutki finansowe wejścia w życie projektowanej ustawy będą mogły zostać
uwzględnione w ramach zaplanowanych w budżecie państwa w części 15 – Sądy powszechne
na 2009 r. wydatków na odszkodowania w wysokości 46,6 mln zł.
Wejście w życie projektowanej ustawy nie spowoduje konieczności doetatyzowania
sądów powszechnych, zarówno w zakresie etatów orzeczniczych jak i urzędniczych. Wpływ
wniosków o kompensatę w szacunkowym wymiarze 3.250 spraw rocznie, spowoduje, co
najwyżej, średni wzrost liczby spraw w repertorium Ns o około 2 sprawy rocznie w referacie
sędziego lub referendarza sądowego orzekających w wydziale cywilnym sądu rejonowego,
zgodnie z równaniem: 3.250 (spraw) : 1.917 (liczba etatów orzeczniczych w wydziałach
cywilnych sądów rejonowych) równa się około 2 sprawy dodatkowe w referacie. Ewentualna
konieczność doetatyzowania sądów powszechnych, ze względu na potencjalny, zwiększony
wpływ wniosków o przyznanie kompensaty, powinna zostać rozważona po upływie roku od
wejścia w życie projektu ustawy o zmianie ustawy o państwowej kompensacie przysługującej
ofiarom niektórych przestępstw umyślnych, po uprzednim przeprowadzeniu stosownej
analizy statystycznej wpływu.
6. Konsultacje społeczne
Projekt został przekazany w ramach konsultacji społecznych do zaopiniowania
organizacjom pozarządowym, których działalność związana jest ze świadczeniem pomocy
osobom pokrzywdzonym przestępstwem. Ponadto został także przesłany do Pierwszego
Prezesa Sądu Najwyższego, Krajowej Rady Sądownictwa, wszystkich sądów apelacyjnych,
Krajowej Izby Radców Prawnych, Naczelnej Rady Adwokackiej oraz Rzecznika Praw
Obywatelskich.
Spośród organizacji pozarządowych, które otrzymały projekt do zaopiniowana, opinie
nadesłały trzy organizacje, tj. Fundacja Dzieci Niczyje, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej
oraz Fundacja Pomocy Ofiarom Przestępstw. Organizacje te bardzo pozytywnie oceniły
przedstawiony projekt, wskazując, że wychodzi on naprzeciw podnoszonym przez nie
postulatom. W szczególności podkreślano słuszność rozszerzenia zakresu podmiotowego
obowiązywania ustawy o pokrzywdzonych przestępstwami nieumyślnymi, likwidacji
dotychczasowych wątpliwości interpretacyjnych w zakresie kosztów leczenia i rehabilitacji,
zmiany właściwości sądu rozpoznającego sprawy kompensacyjne. Ponadto Fundacja Dzieci
Niczyje podniosła, że uprawnienie prokuratora do złożenia wniosku o przyznanie kompensaty
spowoduje zmniejszenie ilości niezasadnie składanych wniosków i spowoduje zmniejszenie
ilości wniosków zwracanych przez sądy ze względu na braki formalne. Jednocześnie w ocenie
Fundacji – „ustawa o kompensacie, po wprowadzeniu proponowanych w projekcie zmian

11