Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw

10
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Dla osób obecnie nie
pracujących w takich warunkach lub w takim charakterze datą graniczną będzie 31 grudnia
2008r. W przypadku rozwiązania umowy z OFE środki zgromadzone na rachunku członka
funduszu będą przekazywane w całości do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, stanowiąc
dochód tego Funduszu. Analogiczne rozwiązanie jest już zastosowane wobec „służb
mundurowych”. W momencie przyznania emerytury żołnierzowi zawodowemu, policjantowi
czy innemu funkcjonariuszowi służb „mundurowych”, na wniosek odpowiedniego organu
rentowego, całość środków zgromadzonych na koncie zainteresowanego jest przekazywana
do budżetu państwa (bo te emerytury są finansowane z budżetu).
Przewiduje się, że ustawa powinna wejść w życie w terminie 14 dni od daty
ogłoszenia, aby w systemie prawnym jak najszybciej zaczęły funkcjonować stabilne przepisy
emerytalne dla osób wykonujących pracę w warunkach szczególnych lub w szczególnym
charakterze. Wyjątkiem od tej zasady muszą być przepisy związane z tworzeniem rejestru
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zarówno Zakład
Ubezpieczeń Społecznych jak i administracja rządowa, pracodawcy oraz otwarte fundusze
emerytalne muszą przygotować się do realizacji tych przepisów. Z tego powodu proponuje
się, aby przepisy te wchodziły w życie 1 listopada 2006. Jest to bardzo długi okres czasu,
pozwalający nie tylko na spokojne przygotowania ale także zapewniający odpowiednią
rezerwę na wypadek niespodziewanego wydłużenia procesu legislacyjnego.

Przewidywane skutki projektowanych rozwiązań oraz sposoby finansowania
W latach 2002-2003 Centralny Instytut Ochrony Pracy dokonał szczegółowych
szacunków ilości osób, które przed 1 stycznia 1999r. pracowały w warunkach szczególnych
lub w szczególnym charakterze. Z dokonanych szacunków wynika, że z grona ok. 1,83 mln.
osób ok. 1/3, a więc ok. 590 tys., spełni warunki uprawniające do wcześniejszej emerytury
przed końcem 2006r. Pozostałej grupie, a więc ok. 1,25 mln. osób przepisy nie pozwalają na
skorzystanie z prawa do wcześniejszej emerytury.
Od czasu przeprowadzenia tych badań nastąpiły istotne zmiany w stanie prawnym.
Przesunięto datę graniczną, określającą konieczny termin spełnienia wymogów stażowych, z
dnia 31 grudnia 2006r. na dzień 31 grudnia 2007r. Ponadto dokonane zostały istotne zmiany
w systemie emerytalnym górników, w praktyce w pełni spełniając oczekiwania tego
środowiska. W efekcie można szacować, że projektowana ustawa jest rozwiązaniem
adresowanym do grupy ok. 775 tys. ubezpieczonych. Znaczącą część tej grupy (ok. 205 tys.)
stanowią nauczyciele, kolejarze (ok. 83 tys. osób) oraz pracownicy wymienieni w wykazie A,

11
stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (łącznie ok. 450 tys. osób, w tym pracownicy transportu ok. 85 tys,
hutnicy ok. 47 tys., pracownicy sektora energetycznego ok. 43 tys.). Nie oznacza to
oczywiście, że taka liczba osób skorzystałaby z możliwości wcześniejszej emerytury na
podstawie proponowanych rozwiązań. Liczba ta będzie mniejsza z następujących powodów:
•
część pracowników nigdy nie spełni wymagań odnośnie stażu w warunkach
szczególnych lub w szczególnym charakterze określonych w dotychczasowych przepisach
–z powodu zmiany rodzaju wykonywanej pracy, z powodu przejścia na renty czy też z
powodu przedwczesnych zgonów,
•
dla niektórych oferta przejścia na wcześniejszą emeryturę, w sytuacji gdy mają
zatrudnienie, nie będzie atrakcyjna, nawet jeśli spełnią warunki uprawniające do takiej
emerytury,
•
część pracowników świadomie zdecydowała się na członkostwo w otwartym funduszu
emerytalnym i mimo że projektowana ustawa stwarza im możliwość wycofania się z OFE
– pozostaną w OFE (np. ze względu na mechanizm „dziedziczenia” gromadzonych
środków), rezygnując tym samym z możliwości wcześniejszej emerytury.
W tej sytuacji można szacować, że najbardziej prawdopodobna liczba beneficjentów tej
ustawy to ok. 600-650 tys osób.
Tak więc projektowana ustawa rozwiąże bardzo poważny problem społeczny, jakim
jest dokończenie reformy systemu emerytalnego – reformy, która dotychczas pozostawiła bez
rozwiązania systemowego grupę ok. 600 tys. osób. Jej uchwalenie pozwoli uniknąć
konfliktów społecznych, zapewni stabilność systemu i poprawi autorytet władzy w oczach
społeczeństwa.
Wielką niewiadomą jest ilość osób, które w poszczególnych latach skorzystają z tych
uprawnień. Trzeba bowiem pamiętać, że spełnienie warunków nie oznacza, iż pracownik
będzie natychmiast zabiegał o emeryturę. Można jednak przewidywać, że największa liczba
osób przejdzie na emeryturę w latach 2018 i 2019, bowiem w tych latach, zgodnie z
prognozami, największa liczba nauczycieli oraz pracowników wymienionych w załączniku A
do w/w rozporządzenia spełni warunki uprawniające do wcześniejszej emerytury.

Z tego też powodu bardzo trudne jest dokonanie długookresowej prognozy, dotyczącej
sytuacji na rynku pracy. Niewątpliwie przechodzenie na emeryturę starszego pokolenia
uwolni znaczącą liczbę miejsc pracy, wspierając w pewnym sensie poczynania kolejnych
rządów, działających na rzecz zmniejszenia bezrobocia. Aktywizacja zawodowa młodego

12
pokolenia jest obecnie w Polsce nie tylko problemem ekonomicznym ale także społecznym.
Brak pracy jest dla wielu młodych ludzi przyczyną problemów osobistych a dla znaczącej
części młodych małżeństw także istotnym hamulcem przy podejmowaniu decyzji o liczbie
potomstwa. Ten swoisty proces przyśpieszonej „wymiany pokoleniowej” na rynku pracy, jaki
może spowodować projektowana ustawa, szczególnie w drugiej dekadzie XXI wieku,
powinien być więc źródłem wielu pozytywnych zjawisk społecznych. Projektowane
rozwiązanie należy traktować jako incydentalne, pozwalające na rozwiązanie problemu. Jest
oczywiste że docelowo, także z uwagi na sytuację demograficzną, stabilność systemu
emerytalnego może zostać zapewniona jedynie poprzez znaczące podwyższenie efektywnego
wieku emerytalnego.

Ocena skutków finansowych projektowanych rozwiązań jest bardzo trudna ze względu
na możliwość przyjęcia bardzo różnych punktów odniesienia, okresu czasu który obejmuje
analiza skutków finansowych a także nakładanie się bardzo różnorodnych czynników,
mających wpływ na ostateczne skutki finansowe dla budżetu. W tej sytuacji celem poniższej
analizy nie jest przestawianie jedynego, właściwego scenariusza – bo taki nie istnieje, lecz
pokazanie palety zjawisk towarzyszących wdrażaniu projektowanej ustawy.
Teoretycznie
można rozważać trzy podstawowe punkty odniesienia dla analizy
kosztów:
1) sytuację, w której punktem wyjścia jest model z wiekiem emerytalnym 60 lat dla
kobiet i 65 lat dla mężczyzn i w konsekwencji przyjęcie, że każda wcześniejsza emerytura
to dodatkowy koszt dla finansów publicznych – oczywiście jest to założenie błędne, nie
znajdujące oparcia w przepisach prawa i normach konstytucyjnych,
2) sytuację, w której kosztem jest jedynie wartość emerytur wypłaconych
zainteresowanym do momentu osiągnięcia przez nich ustawowego wieku emerytalnego
oraz ewentualna nadwyżka wartości tej emerytury w stosunku do emerytury, jaka by
została wypłacona z systemu emerytalnego według „nowych” zasad,
3) koszt
wynikający z pkt 2 ale pomniejszony o wartość emerytur pomostowych i
rekompensat, jakie zgodnie z deklaracją rządu budżet jest gotów pokryć w ramach
realizacji przyjętych zobowiązań.
Jest oczywiste, że z punktu widzenia uczciwości i sprawiedliwości społecznej właściwym
podejściem jest scenariusz nr 3. Pomimo tego poniższe szacunki są bardzo ostrożne z punktu
widzenia budżetu i dlatego zostały oparte na scenariuszu nr 2.

adna z instytucji publicznych i prywatnych nie dysponuje danymi, odpowiadającymi
na pytanie ile osób, spośród tych ok. 600 tys. których dotyczy ustawa, jest członkami OFE.

13
Na podstawie wielu bardzo różnorodnych danych można szacować, że jest ich ok. 150-200
tys. Gdyby więc większość z nich (ok. 150 tys.) zdecydowała się rozwiązać umowę z OFE to
w 2008r. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych otrzymałby jednorazowo ok. 2 mld. zł a w
kolejnych latach dodatkowe dochody ze składek wyniosłyby ok. 200 mln. zł (sukcesywnie
malejąc).
Opisana powyżej swoista „wymiana pokoleniowa” na rynku pracy prowadzić będzie
do poprawy sytuacji bytowej młodego pokolenia, w tym zwłaszcza rodzin z dziećmi. Takie
zjawisko spowoduje niewątpliwie zmniejszenie liczby osób otrzymujących świadczenia
rodzinne i wsparcie z pomocy społecznej. Jeśli to zmniejszenie wyniesie tylko ok. 15%, to
wydatki budżetu państwa na te cele zmaleją o ok. 1,2-1,5 mld. zł.
Dokonując oceny skutków finansowych projektowanych rozwiązań należy brać także
pod uwagę fakt, że większość osób uzyskujących emerytury na podstawie projektowanych
przepisów i tak uzyskałaby świadczenia finansowane z budżetu jakimi są świadczenia
przedemerytalne. Tak więc w praktyce koszt tych emerytur to jedynie różnica pomiędzy ich
wysokością i wysokością świadczeń przedemerytalnych.
Ocena skutków finansowych projektowanej regulacji musi także uwzględniać fakt, że
część wypłaconych kwot wraca do budżetu w postaci podatku dochodowego od osób
fizycznych, VAT i akcyzy. Zachowując daleko idącą ostrożność można szacować, że kwoty
tych podatków wyniosą co najmniej 25% wartości wypłaconych emerytur.
Biorąc pod uwagę powyższe czynniki można uznać, iż maksymalny roczny koszt
realizacji tej ustawy, jaki powinien wystąpić w końcu trzeciej dekady XXI w (szczególnie lata
2028-2030) nie przekroczy 0,15 PKB, co w obecnych realiach oznacza kwotę ok. 1,5 mld. zł.
W pierwszych latach koszt będzie bardzo niewielki i dopiero po ok. 10 latach osiągnie
0,08%PKB, czyli kwotę ok. 800 mln. zł.
Tego typu wydatki mogą zostać pokryte z efektów wzrostu gospodarczego, jaki
niewątpliwie czeka Polskę w najbliższych dekadach i który zostanie wsparty pozytywnymi
efektami „wymiany pokoleniowej” na rynku pracy.


Akty wykonawcze związane z projektowaną ustawą
W projektowanym art. 111b ust. 3 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych przewiduje się że minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego
określi w drodze rozporządzenia wzór wniosku o rozwiązanie umowy i wykaz załączników
składanych przez członków otwartych funduszy emerytalnych, szczegółowy tryb

14
rozpatrywania wniosku przez fundusz, zasady, tryb i terminy przekazywania Funduszowi
Ubezpieczeń Społecznych środków zgromadzonych na rachunku członka funduszu. Jest to
rozporządzenie o czysto „technicznym” charakterze, którego treść powinna zostać
uzgodniona z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych oraz ze środowiskiem funduszy
emerytalnych, tak aby rzeczywiście została zrealizowana projektowana, kierunkowa
dyspozycja ustawowa, jaką jest „sprawność procesu rozwiązywania umowy członkowskiej z
funduszem”.

Utworzenie rejestru zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze będzie wymagało także:
•
drobnych zmian w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 marca
1999 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych zawartych w centralnych rejestrach
prowadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 30, poz. 293),
wydanym na podstawie art. 33 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - tak
aby jego przepisy zostały dostosowane do nałożonego na ZUS obowiązku prowadzenia
rejestru zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
•
korekty w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 4 grudnia 1998 r.
w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia
zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych
korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych
korygujących oraz innych dokumentów (Dz. U. Nr 149, poz. 982, z późn. zm.), wydanym
na podstawie art. 49 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - w związku ze
proponowaną zmianą delegacji ustawowej.
Zmiany te mają charakter „techniczny” a ich opracowanie wymaga wcześniejszych
konsultacji z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodność projektowanej regulacji z prawem Unii Europejskiej.
Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.

Informacja o wynikach przeprowadzonych konsultacji.
Przedkładany projekt ustawy został skierowany, z prośbą o opinię, do wszystkich
organizacji będących stronami Komisji Trójstronnej ds. Społeczno-Gospodarczych (tj. do
Konfederacji Pracodawców Polskich, Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych
„Lewiatan”, Business Centre Club, Związku Rzemiosła Polskiego, NSZZ „Solidarność”,