Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw

5


Tymczasem autorzy projektu zmierzają do tego, aby przepisy ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004
r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.) określające warunki nabywania prawa do emerytury z tytułu
pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze straciły w dużym stopniu
swój przejściowy charakter.
Proponowany kierunek zmian jest sprzeczny z konstytucyjnym nakazem przestrzegania przy
tworzeniu nowych regulacji prawnych zasady sprawiedliwości społecznej oraz dbałości o to,
aby wszyscy byli równo traktowani przez władze publiczne.

Należy także zważyć, że zmiany systemu emerytalnego wprowadzone od 1999 r. były
konieczne przede wszystkim ze względu na zmieniające się warunki demograficzne.
Od siedmiu lat w Polsce występuje ubytek rzeczywisty ludności. Wskutek niskiego
przyrostu naturalnego oraz ujemnego salda migracji zagranicznych liczba ludności Polski
zmniejsza się. Zjawisku temu towarzyszy niekorzystna zmiana struktury demograficznej
naszego społeczeństwa. Trwającemu od kilkunastu lat spadkowi dzietności towarzyszy
wydłużanie się trwania życia Polaków. Malejąca dzietność i wzrastająca długość życia
powodują starzenie się naszej ludności. Następuje pogorszenie się relacji pomiędzy liczbą
osób w wieku poprodukcyjnym i liczbą osób w wieku produkcyjnym. Wskaźnik ten, zwany
współczynnikiem obciążenia demograficznego, wzrośnie z 24 osób w wieku poprodukcyjnym
przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2004r. do 51 osób w 2050r. W
konsekwencji analogiczne zmiany zachodzą w systemie ubezpieczenia społecznego.
Zmniejsza się relacja liczby osób opłacających składki do liczby pobierających emerytury i
renty.
W tej sytuacji stała się konieczna stopniowa likwidacja możliwości wcześniejszego
przejścia na emeryturę.

III.
Skutki finansowe projektowanych zmian zgodnie ze stanowiskiem
Rządu

Koszty wprowadzenia proponowanych rozwiązań w latach 2009 – 2040 zostały
oszacowane w stanowisku Rządu dla populacji osób zatrudnionych w szczególnych
warunkach, wg liczebności z badania, przeprowadzonego w 2002 roku przez Centralny

6
Instytut Ochrony Pracy, na podstawie danych o osobach zgłoszonych do ZUS, jako pracujące
przed 1.01.1999 r. w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.
Szacując obecnie dla stanowiska Rządu skutki finansowe projektowanej ustawy, założono z
oczywistych względów, że przepisy art. 1 pkt 2 i art. 3 ustawy wejdą w życie z dniem 1
stycznia 2009 r. W opracowanym w 2006 r. projekcie obywatelskim założono, że przepisy te
miały obowiązywać od 1 listopada 2006 r.
Przy szacowaniu wypłaty emerytury z otwartego funduszu emerytalnego (OFE), czyli

z tzw. II filaru, przyjęto dla uproszczenia, że stopa zwrotu oraz zasady ustalania prawa do
świadczeń (w szczególności stosowanie tych samych tablic trwania życia dla kobiet i
mężczyzn) są takie same, jak w tzw. I filarze (w ZUS).

Dla lat 1999-2007 wykorzystano faktyczne dane dla polskiej gospodarki i wskaźniki
waloryzacji z ZUS.
W szacunkach brano pod uwagę osoby urodzone od 1949 do 1968 roku, które nie będą
mogły przejść na wcześniejszą emeryturę do końca 2008 roku. Pominięto górników, którzy –
według rozwiązań wprowadzonych w 2005 r. – mają prawo do emerytury według starych
zasad.
Projekt ustawy przewiduje, że osoby, które będą chciały skorzystać
z wcześniejszej emerytury, będą mogły zrezygnować z uczestnictwa w OFE. Ponieważ nie
wiadomo, jaka część badanej grupy należy do OFE, a tym trudniej ocenić, ile osób podjęłoby
decyzję o wystąpieniu, założono, że wszyscy, którzy mieliby możliwość przejścia na
wcześniejszą emeryturę, zrezygnują z tego członkostwa.
Podsumowując, koszty zostały policzone dla populacji około 790 tys. osób, które:
• urodziły się między 1949 a 1968 rokiem,
• były zarejestrowane w ZUS, jako wykonujące pracę w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r.,
• nie pracowały w zawodach, dających prawo do emerytury górniczej,
• nie przejdą na wcześniejszą emeryturę do końca 2008 r.
Liczebność populacji jest zatem wyższa, niż w przypadku szacunków
przedstawionych w uzasadnieniu do ustawy z powodu założenia, że wszyscy potencjalni
beneficjenci wcześniejszych emerytur zrezygnują z członkostwa w OFE.

7
Nie uwzględniono około 200 tys. osób urodzonych po 1968 r., które również były
zarejestrowane w bazie ZUS jako wykonujące przed 1999 r. prace w szczególnych warunkach
lub szczególnym charakterze, jednak projekt ustawy nie proponuje wprowadzenia dla nich
żadnych rozwiązań.
Przyjęto obowiązujące w dotychczasowych przepisach emerytalnych zasady ustalania
świadczeń i wieku emerytalnego. Dla nauczycieli emerytura przyznawana jest w wieku 55 lat
- kobiety i 60 lat - mężczyźni, zaś prawo do emerytury bez względu na wiek przysługuje
nauczycielom mającym trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy
w szczególnym charakterze, zaś nauczycielom szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz
zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia,
w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym,
którzy mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę, jeżeli
powyższe warunki, z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy, spełnią do dnia 31
grudnia 2008 r.
Założono również, że wszystkie osoby, jeśli nie przejdą na rentę z tytułu niezdolności
do pracy ani nie umrą, osiągną wymagany do wcześniejszej emerytury staż w warunkach
szczególnych lub szczególnym charakterze (czyli 15 lub 10 lat, w zależności od wykonywanej
pracy lub zawodu), oraz, że przejdą na emeryturę w najniższym uprawniającym je do tego
wieku.
W szacunku wydatków uwzględniono coroczną waloryzację świadczeń wg reguł
wprowadzonych przepisami ustawy z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 191, poz. 1368),
która weszła w życie 1 stycznia 2008 r.

Koszt proponowanych rozwiązań został obliczony dla lat 2009-2040 jako różnica dwóch
wielkości:
• wartości wypłat emerytur liczonych według starych zasad i wypłacanych od niższego
wieku emerytalnego (co daje wyższe roczne koszty, które także pojawiają się wcześniej,
już od 2009 roku),
• wartości wypłat emerytur liczonych według nowych zasad ustalania emerytury
i otrzymywanych od wieku 60/65 lat (tu koszty roczne są niższe z powodu przesunięcia
momentu wypłaty pierwszej emerytury na wyższy wiek i innej formuły ustalania
emerytury).

8

Przyjmując 2007 rok jako rok odniesienia i licząc koszty w wartościach realnych na ten
rok, dostajemy poniżej zaprezentowany rozkład kosztów obu wariantów wypłat emerytur.

Wydatki na emerytury wg starych i nowych zasad
w wartościach realnych z 2007 r., populacja 1949-1968 bez górników
16000
12000
N
L
P
8000
mln
4000
0
09
15
21
23
29
35
37
20
2011
2013
20
2017
2019
20
20
2025
2027
20
2031
2033
20
20
2039
emerytury wg nowych zasad
emerytury wg starych zasad

Różnica między tymi wydatkami to koszt wprowadzonych rozwiązań wynikający
tylko ze zmiany wysokości świadczeń i wieku emerytalnego i ich wpływu na wysokość
przyszłych emerytur.
Koszt realny w pieniądzu z 2007 r.
10000
8000
N
L
6000
P
4000
mln
2000
0
11
15
17
21
29
31
35
2009
20
2013
20
20
2019
20
2023
2025
2027
20
20
2033
20
2037
2039


Roczne koszty rosną od niewielkich kwot w pierwszych latach do ponad 8 mld rocznie
w roku 2030. Największe wydatki związane z projektowanymi zmianami będą miały miejsce
między 2022 a 2030 rokiem.

9
Przy przyjętych założeniach dotyczących wzrostu produktu krajowego brutto,
największe wydatki w relacji do PKB będą ponoszone między 2018 a 2028 rokiem, sięgając
maksymalnie rocznie 0,4% PKB.
Koszt jako procent rocznego PKB nominalnie
0,40%
0,30%
0,20%
0,10%
0,00%
2009 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 2031 2033 2035 2037 2039


Liczbowo koszty projektu obywatelskiego przedstawiają się następująco:

Rok
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Wydatki
netto
372 745 1178 1759 2328 3178 3904 4846 5505 6517 6886 7687
(realnie w
mln zł*)
Wydatki w 0,03% 0,05% 0,08% 0,12%0,15%0,19%0,23%0,27%0,30% 0,34% 0,35% 0,38%
% PKB
* liczone w wartości pieniądza z 2007 r.

IV. Stanowisko
Rządu

Osoby, pracujące w zawodach, branżach lub na stanowiskach, które w starym systemie
uprawniały do wcześniejszej emerytury powinny zostać objęte rozwiązaniami projektowanej
ustawy o emeryturach pomostowych (ustawa o emeryturach dla niektórych ubezpieczonych
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze) Projektowana
.
ustawa stanowi realizację zapowiedzi uczynionej w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o