Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw

3


projektowana regulacja zawiera również przepisy zmierzające do wyeliminowania
problemów i wątpliwości pojawiających się przy stosowaniu ustawy w
dotychczasowym kształcie.
Opracowanie projektu ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom
ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw
wiąże się także z koniecznością wprowadzenia stosownych zmian

w innych ustawach, regulujących różne sfery życia cudzoziemców, a odwołujących
się do instytucji określonych w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, bądź odsyłających
wprost do tej ustawy.

II. Dotychczasowe uregulowania dotyczące statusu uchodźcy
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w sposób kompleksowy określa zasady i
warunki udzielania cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej oraz tryb postępowania w tych sprawach. Z ustawy wynika, że ochrona
może być udzielona przez nadanie statusu uchodźcy, udzielenie azylu, ochrony
czasowej oraz zgody na pobyt tolerowany.
Zasadą jest, że nadanie statusu uchodźcy następuje zgodnie z treścią złożonego
wniosku, w przypadku spełnienia warunków przewidzianych w art. 1 ust. A
Konwencji Genewskiej. Jeżeli wniosek obejmuje dzieci i
współmałżonka
cudzoziemca również te osoby otrzymują status uchodźcy, gdyż ich sytuacja
prawna jest pochodna w stosunku do sytuacji prawnej cudzoziemca składającego
wniosek i prowadzone jest wobec nich jedno postępowanie, z wyjątkiem
cudzoziemca urodzonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej już po wszczęciu
postępowania wobec jego rodzica, gdy wszczynane jest odrębne postępowanie, ale
w praktyce wydaje się taką samą decyzję, jak w przypadku rodzica. Analogicznie
jest w
sytuacji, gdy cudzoziemiec składający wniosek otrzymuje decyzję
negatywną, obejmuje ona również członków rodziny objętych wnioskiem.
Wskazując okoliczności powodujące wydanie decyzji odmownej odwołano się
m.in. do koncepcji wniosków oczywiście bezzasadnych oraz do przesłanek


4


zawartych w Konwencji Genewskiej. W toku postępowania o nadanie statusu
uchodźcy bada się nie tylko spełnienie warunków do uznania za uchodźcę, ale
także – w razie stwierdzenia, że nie są one spełnione – inne okoliczności skutkujące
ochroną przed wydaleniem, w tym zwłaszcza adekwatne normy Konwencji o
ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Cudzoziemcowi, który nie
spełnia kryteriów uznania za uchodźcę, ale powinien być chroniony przed
wydaleniem, udziela się ochrony w postaci zgody na pobyt tolerowany. Zgoda na
pobyt tolerowany legalizuje pobyt cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej i umożliwia korzystanie z licznych ułatwień przewidzianych w ustawach
regulujących różne sfery życia. Z kolei uznanie, że wniosek cudzoziemca nie
zasługuje na uwzględnienie ani przez nadanie statusu uchodźcy, ani przez
udzielenie zgody na pobyt tolerowany, skutkuje – z wyjątkami określonymi w art.
16 ust. 3 ustawy – nakazaniem opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Rozstrzygnięcie o sytuacji prawnej cudzoziemca następuje w toku jednego
postępowania prowadzonego przez jeden organ administracyjny.
W dalszej części ustawa normuje kwestie proceduralne, tj. określa zasady
wszczęcia postępowania o nadanie statusu uchodźcy i jego prowadzenia. Wszczęcie
postępowania o nadanie statusu uchodźcy następuje na wniosek złożony osobiście
przez cudzoziemca. Wniosek z zasady obejmuje małoletnie dzieci towarzyszące
cudzoziemcowi i może dotyczyć także jego współmałżonka, ale pod warunkiem, że
wyrazi on na to pisemną zgodę.
W toku postępowania o nadanie statusu uchodźcy cudzoziemiec może kontaktować
się z przedstawicielem Urzędu Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do
Spraw Uchodźców i innymi organizacjami pozarządowymi. Uprawnienie to
przysługuje również osobie, która podczas trwania postępowania przebywa w
ośrodku strzeżonym lub areszcie w celu wydalenia, a także cudzoziemcowi, wobec
którego toczy się postępowanie o pozbawienie statusu uchodźcy.
Cudzoziemiec składa wniosek o nadanie statusu uchodźcy albo za pośrednictwem
komendanta oddziału Straży Granicznej obejmującego terytorialnym zasięgiem
działania m.st. Warszawę, albo komendanta placówki Straży Granicznej. Organ
przyjmujący wniosek sprawdza sposób wypełnienia wniosku o nadanie statusu
uchodźcy, w szczególności, czy cudzoziemiec podał imię i nazwisko, ustala jego


5


tożsamość, fotografuje go i pobiera jego odciski linii papilarnych, a także uzyskuje
informacje niezbędne do ustalenia państwa odpowiedzialnego za rozpatrzenie
wniosku o nadanie statusu uchodźcy, zgodnie z przepisami prawa wspólnotowego.
Ustawa upoważnia organ przyjmujący wniosek o nadanie statusu uchodźcy do
przeszukania cudzoziemca i jego bagażu. W przypadku stwierdzenia braku
przesłanek uzasadniających pozostawienie wniosku bez rozpoznania, organ
przyjmujący wniosek jest obowiązany do ustalenia okoliczności związanych z
wjazdem i pobytem cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz czy
dana osoba dokonała czynów określonych w art. 1F Konwencji Genewskiej, jak
również do zapewnienia przeprowadzenia badań lekarskich i niezbędnych
zabiegów sanitarnych ciała i odzieży, a w razie zaistnienia podejrzenia choroby
zakaźnej, do zawiadomienia o tym właściwego inspektora sanitarnego, a następnie
do niezwłocznego przekazania wniosku wraz z odebranymi dokumentami podróży
Prezesowi Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, przed którym toczy się
dalsze postępowanie (zgodnie z projektem ustawy – Szefowi Urzędu do Spraw
Cudzoziemców).
Dalszym etapem postępowania o nadanie statusu uchodźcy jest przesłuchanie
cudzoziemca, który ma obowiązek stawić się na wezwanie w celu złożenia zeznań i
wyjaśnień, udostępnić wszystkie posiadane dowody na potwierdzenie okoliczności
uzasadniających nadanie statusu uchodźcy, zawiadomić o każdej zmianie miejsca
pobytu oraz przebywać na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej do dnia doręczenia
mu decyzji ostatecznej w sprawie o nadanie statusu uchodźcy.
Organ przyjmujący wniosek wydaje cudzoziemcowi tymczasowe zaświadczenie
tożsamości cudzoziemca, które jest ważne 30 dni. Zaświadczenie tożsamości
potwierdza tożsamość cudzoziemca i uprawnia go do pobytu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Kolejne zaświadczenie tożsamości, o okresie ważności
nieprzekraczającym 6 miesięcy, wydaje Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i
Cudzoziemców. Możliwe jest wydawanie następnych zaświadczeń tożsamości, aż
do czasu zakończenia postępowania. W przypadkach określonych w ustawie
następuje wymiana tych dokumentów.


6


Ustawa określa także przesłanki pozbawienia cudzoziemca statusu uchodźcy,
odsyłając w tym zakresie do okoliczności określonych w art. 1 ust. C Konwencji
Genewskiej.
Zgodnie z ustawą, wobec cudzoziemca, który składając wniosek o nadanie statusu
uchodźcy nie miał prawa wjazdu lub przebywał na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej nielegalnie bądź przed złożeniem wniosku nielegalnie przekroczył lub
usiłował przekroczyć granicę, otrzymał decyzję o wydaleniu lub o zobowiązaniu do
opuszczenia terytorium naszego kraju albo po złożeniu wniosku o nadanie statusu
uchodźcy okaże się, że zachodzą okoliczności uzasadniające wydalenie
cudzoziemca, zgodnie z art. 88 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach,
można zastosować szczególny środek zapobiegawczy w postaci umieszczenia
cudzoziemca w strzeżonym ośrodku lub, jeśli jest to niezbędne ze względu na
obronność lub bezpieczeństwo państwa albo bezpieczeństwo i porządek publiczny,
przez zastosowanie aresztu w celu wydalenia do momentu zakończenia
postępowania o nadanie statusu uchodźcy. O umieszczeniu cudzoziemca w
strzeżonym ośrodku lub o zastosowaniu wobec niego aresztu w celu wydalenia, a
także o przedłużeniu jego pobytu w tym miejscu, postanawia sąd.
W związku z występowaniem w procedurze uchodźczej osób, które wymagają
szczególnego traktowania, tj. małoletnich pozbawionych opieki oraz innych osób,
w szczególności niepełnosprawnych czy torturowanych, przewidziano odrębne
unormowania dotyczące trybu postępowania w takich przypadkach.
Zgodnie z ustawą cudzoziemcom, w sprawie których wszczęto postępowanie o
nadanie statusu uchodźcy, w drodze decyzji, przyznaje się pomoc, gdy
cudzoziemiec nie ma wystarczających środków na pokrycie we własnym zakresie
kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych możliwości
zapewnienia sobie mieszkania i utrzymania. Podstawową formą pomocy jest
umieszczenie cudzoziemca w ośrodku dla cudzoziemców ubiegających się o
nadanie statusu uchodźcy. W przypadkach określonych w ustawie cudzoziemcowi
udziela się pomocy poza ośrodkiem w postaci świadczenia pieniężnego. W ramach
pomocy ustawa przewiduje także udzielenie opieki medycznej oraz, w przypadku
gdy cudzoziemiec cofnął wniosek o nadanie statusu uchodźcy, możliwość pomocy
w dobrowolnym wyjeździe z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.


7


W dalszej części ustawa reguluje prawa i obowiązki cudzoziemców, którym nadano
status uchodźcy. Przewidziano, że cudzoziemiec, któremu nadano status uchodźcy,
korzysta z ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, polegającej na tym, że
nie może on zostać zobowiązany do opuszczenia terytorium naszego kraju ani
wydalony, bez pozbawienia go tego statusu, z wyjątkiem sytuacji określonej w art.
32 i 33 Konwencji Genewskiej. Ale nawet wówczas ustawa przewiduje pewne
ograniczenie, gdyż decyzji takiej nie można nadać rygoru natychmiastowej
wykonalności. Cudzoziemiec posiadający status uchodźcy ma prawo otrzymania
pomocy w celu integracji ze społeczeństwem polskim, otrzymania dokumentu
podróży przewidzianego w Konwencji Genewskiej, a także karty pobytu.

III.

Charakterystyka projektu ustawy – różnice między dotychczasowym
a projektowanym stanem prawnym
Najistotniejszą zmianą wprowadzaną przez projekt ustawy o zmianie ustawy o
udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz
niektórych innych ustaw, w stosunku do obowiązujących obecnie uregulowań z
tego zakresu, jest uzupełnienie, przewidzianych w ustawie z dnia 13 czerwca 2003
r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
form ochrony udzielanej cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
W projekcie ustawy wprowadzono nowy rodzaj ochrony cudzoziemców, tj.
ochronę uzupełniającą.
W przepisach ogólnych zmieniono przepis zawierający definicje ustawowe.
Zmiany te mają charakter porządkujący i wynikają z konieczności dostosowania
regulacji do rozwiązań przyjętych w przepisach prawa materialnego i formalnego,
dotyczących statusu uchodźcy. Uzupełniono katalog form ochrony przewidzianych
w ustawie, o ochronę uzupełniającą. Przyjęto koncepcję, że status uchodźcy jest
podstawową formą ochrony, stąd każdy wniosek o udzielenie ochrony organ
traktuje jak wniosek o nadanie statusu uchodźcy, czyli o udzielenie ochrony
przewidzianej w przepisach prawa międzynarodowego, tj. Konwencji dotyczącej
statusu uchodźcy, sporządzonej w Genewie dnia 28 lipca 1951 r., o najszerszym
zakresie, z którą wiążą się największe uprawnienia. Jeżeli w toku postępowania
okaże się, że cudzoziemiec nie spełnia przesłanek do nadania mu statusu uchodźcy,