Nowelizacja ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli

Przeczytaj także: Kontrola łamiąca prawa przedsiębiorcy - sprzeciw

Nowelizacja wprowadza bardziej szczegółowe przepisy dotyczące procedury przeprowadzania kontroli, co wynikło z konieczności dostosowania regulacji dotyczących postępowania kontrolnego do systemu źródeł prawa ustanowionego w konstytucji. Zgodnie z konstytucją, normy wpływające na sferę praw i obowiązków obywateli powinny być zawarte w aktach prawa powszechnie obowiązującego. Natomiast w dotychczasowym stanie prawnym, szczegółowe regulacje dotyczące postępowania kontrolnego były zawarte w istotnej części w zarządzeniu Prezesa NIK. Nowelizacja zmierza zatem w tym zakresie do dostosowania przepisów do standardów konstytucyjnych.

W nowelizacji zrezygnowano z dotychczasowego rozwiązania polegającego na wytwarzaniu dwóch dokumentów pokontrolnych, tzn. protokołu kontroli i wystąpienia pokontrolnego.

Obecnie, ustalenia kontrolne, w tym oceny, uwagi i wnioski będą ujmowane w jednym dokumencie, tzn. wystąpieniu pokontrolnym. Powinno ono zawierać m. in. zwięzły opis ustaleń kontrolnych, jak również ocenę kontrolowanej działalności oraz uwagi i wnioski dotyczące usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości.

Ponadto, zgodnie z nowelizacją, tryb kwestionowania wyników kontroli ograniczony będzie tylko do zastrzeżeń składanych do wystąpienia pokontrolnego. Zastrzeżenia do wystąpienia pokontrolnego może zgłosić kierownik jednostki kontrolowanej. Należy zaznaczyć, że w dotychczasowym stanie prawnym uprawnienie to przysługiwało także organom państwowym lub samorządowym, którym przekazano wystąpienie.

Oprócz powyższego, do 21 dni został wydłużony termin na zgłoszenie zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego. Wprowadzona zmiana ma na celu umożliwienie kierownikowi jednostki kontrolowanej dokładniejszego zapoznania się z wynikami kontroli przed złożeniem zastrzeżeń.
Istotne jest, że ustawa o NIK, również po nowelizacji, nie przewiduje dalszego trybu odwoławczego, po rozpatrzeniu zastrzeżeń. W dotychczasowym stanie prawnym, sądy administracyjne zasadniczo wypowiadały się przeciwko możliwości kwestionowania działań NIK w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Ma to związek między innymi z tym, że wystąpienia pokontrolne, również po nowelizacji, przynajmniej z założenia, nie mają charakteru władczego rozstrzygnięcia, lecz jedynie stwierdzają określony stan rzeczy.

Na prawa podmiotów kontrolowanych (zwłaszcza podmiotów prywatnych), może wpływać jednak również sam sposób przeprowadzania czynności kontrolnych. Uprawnienia kontrolerów NIK są bowiem bardzo szerokie – mają oni m. in. prawo do swobodnego wstępu do obiektów kontrolowanych, przeprowadzania oględzin obiektów, wzywania i przesłuchiwania świadków, zwoływania narad w związku z przeprowadzaną kontrolą czy zasięgania w zakresie przeprowadzanej kontroli informacji i żądania dokumentów.

Na uwagę zasługują zatem przepisy nowelizacji, które poszerzają możliwość kwestionowania niektórych czynności podejmowanych w toku kontroli. Szczególnie uciążliwe i utrudniające prowadzenie działalności kontrolowanego, może być np. zabezpieczenie materiałów przez kontrolera. Obecnie, na odmowę zwolnienia materiałów spod zabezpieczenia, będzie przysługiwało zażalenie. Zażalenie będzie przysługiwało także na postanowienie o nałożeniu kary pieniężnej na świadka, który nie stawił się na wezwanie, oraz na postanowienie o odmowie przyjęcia zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego. Przepisy ustawy o NIK, również po nowelizacji nie przewidują jednak dalszego trybu odwoławczego po rozpatrzeniu zażalenia.

Nie można natomiast wykluczyć, że na gruncie nowych przepisów, w praktyce zostanie jednak dopuszczona w pewnym zakresie kontrola sądowoadministracyjna działań NIK, bezpośrednio oddziałujących na prawa i obowiązki podmiotów prywatnych. Sposobem na poszukiwanie prawnych możliwości ochrony interesów podmiotu kontrolowanego przez NIK, będącego przedsiębiorcą, może być także odwoływanie się do przepisów o kontroli zawartych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.). Zgodnie bowiem z art. 77 ust. 2 tej ustawy, jej przepisy dotyczące kontroli powinny mieć pierwszeństwo przed ustawami szczególnymi. Jest to istotne, ponieważ powyższe przepisy przewidują pewne gwarancje dla przedsiębiorców, dotyczące np. czasu trwania kontroli, trybu jej przeprowadzania itp., mogące potencjalnie służyć łagodzeniu rygorów wynikających z ustawy o NIK.

Podsumowując, nowelizacja wprowadza istotne zmiany w dotychczasowym stanie prawnym w zakresie postępowania kontrolnego przeprowadzanego przez NIK. Najważniejsze zmiany wprowadzone nowelizacją dotyczą rezygnacji z wytwarzania dwóch dokumentów pokontrolnych na rzecz jednego wystąpienia pokontrolnego, zmiany trybu i sposobu wnoszenia zastrzeżeń do treści wystąpienia pokontrolnego oraz możliwości kwestionowania w drodze zażalenia niektórych czynności w postępowaniu kontrolnym.