Representations and warranties: czasowe ograniczenia odpowiedzialności

Przeczytaj także: Umowa sprzedaży udziałów: representations and warranties

Charakter prawny umownych ograniczeń odpowiedzialności w czasie

W przeciwieństwie do terminów przedawnienia, umowne terminy ograniczające odpowiedzialność sprzedającego z tytułu oświadczeń i zapewnień mają raczej charakter terminów zawitych, to jest terminów, których upływ całkowicie wyłącza odpowiedzialność sprzedającego i uniemożliwia powstanie roszczenia kupującego.

Umowny termin, po upływie którego sprzedający zwolniony jest z odpowiedzialności z tytułu oświadczeń i zapewnień jest przy tym jedynie jednym z elementów, które razem tworzą reżim odpowiedzialności ukształtowany umową sprzedaży udziałów.

Co istotne, reżim ten nie określa terminów przedawnienia roszczeń, której już powstały i są wymagalne, lecz ustala zasady, na jakich dochodzi do samego powstania roszczenia. Obrazowo rzecz ujmując, dotyczy on etapu wcześniejszego niż reżim określający zasady przedawnienia. Dopiero roszczenie, które powstało zgodnie z zasadami określonymi w umowie, może ulec przedawnieniu na zasadach określonych w kodeksie cywilnym.

Aby można było w ogóle mówić o powstaniu roszczenia z tytułu nieprawdziwości oświadczeń i zapewnień na gruncie standardowej umowy sprzedaży udziałów konieczne jest łączne spełnienie następujących warunków:

1. w okresie, do jakiego ograniczona jest odpowiedzialność sprzedającego, ujawnić musi się niezgodność któregokolwiek z oświadczeń i zapewnień z rzeczywistym stanem;
2. kupujący musi powiadomić sprzedającego o takiej niezgodności i o kwocie roszczenia, które w związku z tym zamierza podnosić, w terminie oraz trybie określonym w umowie, przy czym standardowo wymagane jest zgłoszenie roszczenia w terminie, o którym mowa w punkcie 1) powyżej, a jednocześnie w odrębnie określonym terminie liczonym od uzyskania przez kupującego wiedzy o nieprawdziwości oświadczenia;
3. roszczenie, które kupujący zamierza podnosić, musi spełniać kryteria kwotowe określone w umowie.

Niespełnienie któregokolwiek z powyższych warunków oznacza, że roszczenie kupującego z tytułu nieprawdziwości oświadczenia nie powstanie. Dopiero zgłoszenie naruszenia w przewidzianym umową terminie i trybie powoduje powstanie roszczenia, które może ulec przedawnieniu. Natomiast bezskuteczny upływ terminów określonych w umowie skutkuje całkowitą niemożliwością powstania roszczenia, nie zaś – tak jak w przypadku terminu przedawnienia- jedynie ułomnością istniejącego już roszczenia.

Tego rodzaju ukształtowanie reżimu odpowiedzialności możliwe jest dzięki czysto umownemu charakterowi instytucji oświadczeń i zapewnień. Jak już wspomniano, Kodeks nie określa skutków prawnych nieprawdziwości oświadczeń, dlatego odpowiedzialność sprzedawcy i zakres tej odpowiedzialności wynikać może wyłącznie z postanowień umowy.

Brak takich postanowień sprawia więc, że oświadczenia w zasadzie nie mają żadnego znaczenia prawnego. Fakt, że złożenie oświadczeń i ich nieprawdziwość może mieć wyłącznie skutki określone w umowie, jest decydujący również dla możliwości czasowego ograniczenia tej odpowiedzialności. Strony bowiem, działają w tym przypadku na zasadzie swobody umów i ustalając terminy zawite wygaśnięcia odpowiedzialności, nie naruszają jakichkolwiek bezwzględnie obowiązujących przepisów Kodeksu.

Sytuacja byłaby odmienna w przypadku, w którym strony umowy sprzedaży zmieniłyby termin wygaśnięcia ustawowych uprawnień kupującego z tytułu rękojmi za wady sprzedanej rzeczy. Termin ten, jako ustawowy termin zawity, podobnie jak termin przedawnienia nie może być modyfikowany umową stron.

Brak kolizji

Analiza charakteru obu rodzajów terminów pozwala stwierdzić, że terminy te są instytucjami od siebie niezależnymi, dotyczącymi niejako różnych etapów „życia” roszczenia. Termin ustalony w umowie sprzedaży udziałów określa czas, w którym roszczenie może powstać, natomiast termin przedawnienia określa czas, w którym roszczenia takiego można skutecznie dochodzić.

Powyższe rozróżnienie ujawnia się również w tych postanowieniach standardowej umowy sprzedaży udziałów, zgodnie z którymi roszczenie zgłoszone sprzedającemu przed upływem terminu określonego w umowie może być następnie dochodzone również po jego upływie. Termin taki nie ma więc dalszego znaczenia dla roszczenia zgłoszonego przed jego upływem, w tym przede wszystkim nie determinuje przedawnienia roszczenia. Po prawidłowym zgłoszeniu roszczenia - w którym to momencie roszczenie takie powstaje – będzie ono podlegało przedawnieniu zgodnie z terminem ustawowym.

Powyższa analiza wskazuje na całkowitą odrębność oraz niezależny charakter obu instytucji. Skąd zatem częste wątpliwości dotyczące dopuszczalności umownego ograniczenia w czasie odpowiedzialności sprzedającego? Wydaje się, że główną ich przyczyną jest często spotykane, mylne przeświadczenie, że roszczenie z tytułu nieprawdziwości oświadczeń i zapewnień powstaje już w momencie, w którym taka nieprawdziwość się ujawni. Z tym z kolei związane jest przekonanie, że zgłoszenie roszczenia w terminie i w trybie określonym umową stanowi jedynie formalność, od której uzależniona jest jedynie wymagalność roszczenia.

Tymczasem, w rzeczywistości roszczenie powstaje dopiero w momencie jego prawidłowego zgłoszenia zgodnie z terminami oraz procedurą określoną w umowie. Niezgłoszenie roszczenia w uzgodnionym terminie skutkuje jego nieistnieniem, pomimo że do niezgodności oświadczenia z prawdą rzeczywiście doszło.