Zawieranie umów - jakie pułapki?

Przeczytaj także: Zawarcie umowy - złożenie i przyjęcie oferty

W kwestii odpowiedzialności

W umowach zawarte są często postanowienia dotyczące odpowiedzialności stron za niewykonanie lub nienależyte wykonanie przyjętych na siebie zobowiązań. Na tym polu chyba najłatwiej dać się zwieść z pozoru wręcz atrakcyjnym, lecz bardzo niekorzystnym (dla Y) zastrzeżeniom o następującej (lub podobnej) treści:

"W przypadku zwłoki w dostarczeniu towaru, X będzie odpowiedzialny za straty Y stąd wynikłe",
"W razie umyślnego wyrządzenia szkody, X będzie zobowiązany naprawić szkodę poniesioną przez Y".

W pierwszym przypadku odpowiedzialność odszkodowawcza X została ograniczona tylko i wyłącznie do strat, z wyłączeniem utraconych korzyści, które normalnie również wchodzą w skład szkody. Wobec tego dla Y lepiej byłoby, gdyby umowa w ogóle nie regulowała odpowiedzialności X. W braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje bowiem straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (art. 361 § 2 K.c.).

Druga z przykładowo podanych klauzul umownych wyraźnie zmierza do wyłączenia odpowiedzialności dłużnika (X) za niezachowanie należytej staranności. Tymczasem do umyślnego wyrządzenia szkody dochodzi stosunkowo rzadko. Znacznie częściej niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (np. zbyt późne dostarczenie towaru) wynika stąd, iż dłużnik nie miał wystarczających mocy przerobowych, nie otrzymał zapłaty od innego kontrahenta, nie dostarczono mu na czas surowca lub dokumentacji i tym podobnych przyczyn. Nie sposób podciągnąć ich pod umyślne działania lub zaniechania dłużnika, a z reguły wystarczają one do tego, by stwierdzić, iż dłużnik nie dochował należytej staranności.

Tak więc również i w tym przypadku korzystniejszy dla wierzyciela (Y) byłby brak jakiejkolwiek regulacji umownej na ten temat, dzięki czemu zastosowanie miałyby ogólne zasady dotyczące skutków niewykonania zobowiązań (tj. art. 471 i nast. K.c.).

Jednostronne zakończenie umowy

W umowie można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od niej (art. 395 § 1 K.c.). Jest to dość wygodne dla stron zastrzeżenie, choć znacznie osłabia kontrakt. Przedsiębiorcy nierzadko jednak zapominają lub nie zdają sobie sprawy z dodatkowego wymogu, jaki ustawodawca stawia dla ważności umownego prawa odstąpienia. Chodzi o jego
ograniczenie terminem, w ciągu którego może być ono wykonane. Uchybienie temu w postaci nieograniczenia umownego prawa odstąpienia terminem na jego wykonanie spowoduje nieważność danego zastrzeżenia.

Ponadto dość częstym błędem jest zamieszczanie w umowach ze świadczeniem ciągłym (np. umowie najmu, dzierżawy) zawartych na czas oznaczony klauzuli zezwalającej na swobodne wypowiedzenie kontraktu. Tymczasem poza wyjątkami, gdy ustawodawca wyraźnie na to zezwala, wypowiedzenie nie służy do zakończenia umów zawartych na czas oznaczony. Istnieje zatem spore ryzyko, że ewentualne postanowienie umowne przewidujące taką możliwość będzie nieważne.

Podstawa prawna
Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)


Wydawnictwo Podatkowe GOFIN – wydawca czasopism, Gazety Podatkowej i serwisów internetowych dostarczających specjalistycznej wiedzy z zakresu podatków, rachunkowości, ubezpieczeń i prawa pracy.