Kiedy i dla kogo prawo do zachowku?

Przeczytaj także: Prawo do zachowku: kiedy jest uzasadnione?

Polega on na tym, że prawo gwarantuje określonym osobom zaliczanym do kręgu spadkobierców ustawowych korzyść pieniężną, będąca równowartością ułamka części, w jakiej każda z tych osób byłaby powołana do spadku, gdyby dziedziczyła na podstawie ustawy. Zatem, jeśli osoba uprawniona do zachowku nie jest powołana do dziedziczenia, ponieważ spadkodawca ustanowił innych spadkobierców, ma ona jedynie roszczenie względem tych spadkobierców o zapłatę odpowiedniej kwoty, natomiast nie staje się przez to spadkobiercą, gdyż byłoby to wbrew woli spadkodawcy.

Kiedy i kto może korzystać z prawa do zachowku

W myśl art. 991 par. 1 k.c. do zachowku uprawnieni są: zstępni, małżonek i rodzice spadkodawcy. O tym, kto w danym wypadku jest uprawniony do zachowku, decyduje kolejność powołania określona w przepisach dotyczących dziedziczenia ustawowego. Zatem, uprawnienie do zachowku przysługuje przede wszystkim dzieciom (czyli zstępnym) i małżonkowi spadkodawcy. Natomiast, jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyłoby otwarcia spadku, do zachowku byłyby uprawnione jego dzieci, czyli wnuki spadkodawcy. Na równi ze zstępnymi spadkodawcy traktowani są przysposobieni przez niego oraz zstępni tych przysposobionych. Jeśli chodzi o rodziców spadkodawcy, mogą być uprawnieni do zachowku jedynie w braku zstępnych. Dzieje się tak ponieważ tylko w tym przypadku wchodzi w grę ich powołanie do spadku z ustawy.

Uprawnienie do zachowku nie przysługuje:

• Osobom, które na podstawie przepisów traktowane są tak jakby w ogóle nie dożyły otwarcia spadku. Są to osoby, które zrzekły się dziedziczenia, zostały uznane za niegodne albo ci, którzy odrzucili spadek przypadający im z ustawy. Należy jednak pamiętać, że odrzucenie spadku przypadającego z testamentu nie niesie ze sobą pozbawienia prawa do zachowku, ponieważ taki spadkobierca pozostaje w dalszym ciągu uprawnionym do dziedziczenia z ustawy
• Osobom, które zostały w testamencie pozbawione zachowku w drodze wydziedziczenia
• Małżonkowi, który został wyłączony od dziedziczenia na podstawie odpowiednich przepisów k.c.

Jeśli zstępny spadkodawcy jest pozbawiony prawa do zachowku z którejkolwiek z ww. przyczyn, uprawnienie do zachowku w dalszym ciągu przysługuje jego zstępnym czyli wnukom spadkodawcy. Jedyny wyjątek ma miejsce w przypadku, gdy nastąpiło zrzeczenie się dziedziczenia obejmujące zstępnych zrzekającego się. Jeżeli natomiast nie ma zstępnych spadkodawcy poza tymi, którym uprawnienie do zachowku nie przysługuje, uprawnieni będą rodzice spadkodawcy.

Osoby wymienione w ustawie jako spadkobiercy ustawowi ale pominięte w grupie uprawnionych do zachowku, czyli rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadkodawcy, nie mają prawa do zachowku.