Ochrona majątku przed wierzycielami na granicy prawa

Przeczytaj także: Jak odzyskać należność po wykreśleniu spółki z rejestru?

W pierwszej kolejności przytoczone zostaną kluczowe przepisy, a w następnych śródtytułach – poddamy je skrótowej analizie.

Podstawowe wyjaśnienia

Zgodnie z art. 300 § 1 k.k., kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 (jeżeli czyn określony powyżej wyrządził szkodę wielu wierzycielom, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8). Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa określonego powyżej następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Zgodnie z art. 300 § 2 k.k. kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Zgodnie z 301 § 1 k.k., kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli udaremnia lub ogranicza zaspokojenie ich należności przez to, że tworzy w oparciu o przepisy prawa nową jednostkę gospodarczą i przenosi na nią składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Tej samej karze podlega, kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności.

Zgodnie z 301 § 3 k.k., kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli w sposób lekkomyślny doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku, zaciąganie zobowiązań lub zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia roszczeń wierzycieli (art. 300 § 1 k.k.)

Strona przedmiotowa czynu zabronionego z art. 300 § 1 k.k. składa się z następujących nierozłącznych elementów:

1. czynności sprawczych w postaci: usuwania, ukrywania, zbywania, darowania, niszczenia, obciążania i uszkadzania;
2. okoliczności towarzyszącej realizacji czynności sprawczych w postaci: grożącej niewypłacalności lub upadłości sprawcy czynności karalnych;
3. skutku w postaci: udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia swojego wierzyciela przez sprawcę czynności karalnych.

Niedostępność składników majątkowych dla wierzyciela może być spowodowana przez ich:

1. usunięcie – termin ten jest kategorią mowy potocznej, biorąc pod uwagę kontekst omawianego przepisu oznaczać ono będzie czynność „pozbycia się składników majątku” polegające na zmianie położenia rzeczy np. na skutek przekazania ich na przechowanie innym osobom, jak elektroniczne transakcje finansowe, na skutek przelewu wierzytelności,
2. ukrywanie - oznacza uczynienie ich niedostępnymi dla osób zainteresowanych poprzez fizyczne ukrycie rzeczy oraz praw majątkowych, poprzez zatajenie istnienia roszczeń wobec osób trzecich np. wierzytelności, depozytu, itp. [J. Makarewicz, Komentarz do Kodeksu karnego s. 633]. Znamię to zawsze będzie oznaczać zachowanie , w wyniku którego dłużnik nie traci składników majątku i posiada nad nimi władztwo wystarczające do skutecznego nimi rozporządzania [M.Dąbrowska-Kardas, P.Kardas, Przestępstwa przeciwko mieniu, Kraków 1999, s. 37],
3. zbywanie – będzie zawsze związane z trwałym odłączeniem składników majątku (rzeczy, prawa majątkowe) z jego masy, np. poprzez zawarcie umowy cywilnej mającej charakter rozporządzający np. sprzedaż rzeczy,
4. darowanie – jest pojęciem prawnym związanym z „darowizną” jako instytucją uregulowaną w art. 888-903 k.c.; przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Darowanie to nie tylko podarowanie innej osobie rzeczy, ale również zrezygnowanie z odebrania od innej osoby składników majątkowych,
5. niszczenie – sprowadza się do unicestwienia rzeczy lub do istotnego naruszenia jej substancji, które uniemożliwia wykorzystanie jej zgodnie z posiadanymi pierwotnie właściwościami i przeznaczeniem [L.Peiper, Kodeks karny z komentarzem, Kraków 1935, s.768],
6. obciążanie – polegać będzie na działaniu dłużnika prowadzącym do obniżenia wartości ekonomicznej majątku np. kredyt, hipoteka, zastaw, poręczenie z weksla, ustanowienie renty, alimentów, świadczeń w ramach umowy dożywocia,
7. uszkadzanie – należy uznać taką zmianę materii składnika, po której nie można go wykorzystywać zgodnie z przeznaczeniem.