Jednoosobowa działalność gospodarcza - jak ma wyglądać sukcesja?

Przeczytaj także: Fundacja prywatna lekiem na zarządzanie majątkiem i niższe podatki?

W polskim prawie od wielu lat istniał problem dziedziczenia jednoosobowych działalności gospodarczych, a zawiłości postępowań spadkowych oraz utrudnienia związane z podatkowym rozliczaniem działalności powodowały, że wielu przedsiębiorców decydowało się zawczasu przekształcić w spółki. Niedługo nie będzie takiej potrzeby – dzięki wprowadzeniu rządowego projektu ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej sukcesja jednoosobowej działalności gospodarczej będzie w końcu możliwa.

Powyższa ustawa ma być kolejnym aktem prawnym z cyklu pakietu „100 zmian dla przedsiębiorców”. Jej celem ma być usunięcie obecnie istniejących barier prawnych związanych z dziedziczeniem firm prowadzonych w ramach indywidualnej działalności gospodarczej (na podstawie wpisu w CEiDG). W obecnym stanie prawnym sprawne przejęcie firmy po śmierci przedsiębiorcy wymaga dochowania formalności związanych ze stwierdzeniem nabycia spadku i działem spadku – co może być niezwykle czasochłonne. Nadto śmierć przedsiębiorcy zamyka dostęp do rachunku bankowego firmy i prowadzi do wygaśnięcia większości umów. Wygasają również uprawnienia administracyjne (licencje) przysługujące zmarłemu biznesmenowi, nie wspominając o tym, że nie ma możliwości korzystania z jego NIP-u i REGON-u – co skutecznie utrudnia rozliczanie podatków i składek.

Propozycja ustawodawcza opiera się na powołaniu instytucji zarządcy sukcesyjnego, który będzie administrował firmą w okresie przejściowym od śmierci przedsiębiorcy do dnia zamknięcia formalności spadkowych. Z chwilą śmierci przedsiębiorcy majątek firmy otrzyma status „przedsiębiorstwa w spadku”. Zarządca sukcesyjny podlegać będzie ujawnieniu w CEiDG i będzie miał prawo oraz obowiązek dokonywać wszystkich czynności sądowych i pozasądowych związanych z przedsiębiorstwem w spadku. Ma on działać w imieniu własnym, jednakże na rachunek następców prawnych przedsiębiorcy – samemu nie ponosząc odpowiedzialności za zobowiązania firmy. Uzyskuje on status zbliżony do statusu prokurenta (którego, nawiasem mówiąc, ustawa pozwala ustanawiać także indywidualnym przedsiębiorcom, a nie tylko spółkom). Zarządcę powołuje przedsiębiorca jeszcze za swojego życia, a jeżeli o to nie zadba – wówczas zarządcę może ustanowić spadkobierca bądź małżonek, który zamierza docelowo przejąć firmę. Ciekawe jest to, że projekt zakłada stosowanie przepisów kodeksu cywilnego o zleceniu do wynagrodzenia zarządcy, które enigmatycznie wspominają jedynie o tym, że wynagrodzenie ma być odpowiednie do wykonanej pracy.

Po śmierci przedsiębiorcy przedsiębiorstwo w spadku pozostaje poniekąd niezależnym podmiotem praw i obowiązków, jakie związane były z firmą zmarłego przedsiębiorcy. Ustawa przewiduje nie tylko utrzymanie stosunków umownych (kontraktów) związanych z firmą, ale pozwala także na podtrzymanie obowiązywania decyzji administracyjnych, które nierzadko są kluczowe dla wielu działalności gospodarczych. Zarządca sukcesyjny, reprezentując przedsiębiorstwo w spadku, będzie wykorzystywał także NIP i REGON zmarłego przedsiębiorcy. Nietypowym rozwiązaniem jest nadanie podmiotowości prawnej przedsiębiorstwu w spadku z punktu widzenia ustaw podatkowych. Przedsiębiorstwo w spadku stanie się między innymi podatnikiem PIT, VAT i akcyzy.

Przychylne oko ustawodawcy zadbało o to, aby sukcesja przedsiębiorstwa nie skutkowała dodatkowym obciążeniem podatkowym. Wraz z ustawą nowelizacji podlegać będzie ustawa od spadków darowizn w ten sposób, że następcy prawni przedsiębiorstwa będą zwolnieni z opodatkowania, jeżeli zgłoszą ten fakt w ciągu 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia w sprawie stwierdzenia nabycia spadku lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia. Warunkiem zwolnienia będzie prowadzenie przedsiębiorstwa przez okres co najmniej 5 lat od dnia jego nabycia. Zwolnienie jest w praktyce bardzo zbliżone do zwolnienia przewidzianego dla najbliższej rodziny spadkodawcy, niemniej pozwala na uniknięcie zapłaty podatku nawet wtedy, gdyby firma przypadła dalszym członkom rodziny lub zupełnie obcym osobom (np. na mocy testamentu).

Patrząc na obecny kształt ustawy, wydaje się ona interesującym rozwiązaniem rzeczywistego problemu polskich przedsiębiorców. Autorzy projektu proponują wcielenie ustawy w życie już od początku 2018 r.