Kodeks handlowy: skutki rozporządzenia akcją uprzywilejowaną

Przeczytaj także: Zbycie akcji imiennych a zgoda spółki

Zagadnieniem, które wciąż stwarza poważne dylematy interpretacyjne, jest ocena skutków rozporządzenia akcjami uprzywilejowanymi według zasad i pod rządami starego Kodeksu handlowego. Zgodnie bowiem z jego art. 358 zd. 3, jednej akcji nie można było przypisać więcej niż 5 głosów. Obecnie zaś obowiązujący Kodeks spółek handlowych (dalej: ksh) przewiduje, iż jednej akcji nie można przyznać więcej niż 2 głosy. Tą rozbieżność regulują przepisy przejściowe ksh, tj. artykuł 613 § 1, zgodnie z którym uprawnienia akcjonariuszy nabyte przed dniem wejścia w życie kodeksu spółek handlowych pozostają w mocy. Przepis ten należy odczytywać w ten sposób, że jeżeli dana akcja korzystała z uprzywilejowania w stosunku 1:5, to po wejściu w życie ksh wciąż pozostaje uprzywilejowana na tym poziomie, pomimo, że sam ksh przewiduje, że jednej akcji nie można przypisać więcej niż 2 głosy.

Sytuacja komplikuje się jednak, gdy daną akcję zamierzamy zbyć. Dylemat, jaki się tu pojawia, dotyczy tego, czy zbyta akcja nadal korzysta z uprzywilejowania w relacji 1:5, czy może pozostaje ograniczona do dopuszczalnego obecnie poziomu 1:2, czy może w końcu uprzywilejowanie to w ogóle wygasa? Artykuł 613 § 3 ksh wskazuje, że „Do zmiany treści i rozporządzeń uprawnieniami wspólników oraz akcjonariuszy dokonanych po wejściu w życie ustawy stosuje się jej przepisy.”. Istota problemu zasadza się wokół odpowiedzi na pytanie co kryje się pod określeniem „zmiana treści i rozporządzeń uprawnieniami”. Przepisy ksh nie zawierają dodatkowych wskazówek jak należałoby rozstrzygnąć tę wątpliwość. Jak zawsze w takich przypadkach, odwołujemy się więc do dorobku orzecznictwa i doktryny. Judykatura jednak milczy, nie zajmując się tym zagadnieniem, natomiast piśmiennictwo jest podzielone.

Profesor Sołtysiński, współautor Kodeksu spółek handlowych, w swoim Komentarzu uważa, że dokonanie rozporządzenia akcją nie wpłynie na jej uprzywilejowanie, dlatego akcje te nadal będą dawały prawo do 5 głosów na zgromadzeniu: „Prawa nabyte przed wejściem w życie KSH nie wygasają w przypadku, gdy są one przenoszone w drodze sukcesji singularnej lub uniwersalnej. Tak np. akcje, którym przysługują cztery głosy mogą być przeniesione na nabywcę bez utraty przywilejów głosowych. Również spadkobierca takich akcji nie utraci "starych" przywilejów, które nabył spadkodawca przed wejściem w życie KSH (art. 613 § 1 i 2 KSH).” (Kodeks spółek handlowych. Łączenie, podział i przekształcanie spółek. Przepisy karne. Komentarz do artykułów 491-633. Tom IV prof. dr hab. Stanisław Sołtysiński, prof. dr hab. Andrzej Szajkowski, prof. dr hab. Andrzej Szumański, prof. dr hab. Janusz Szwaja , dr Monika Tarska, prof. dr hab. Robert Zawłocki, Rok wydania: 2012, Wydawnictwo: C.H.Beck). Za tym rozwiązaniem opowiada się w swoim Komentarzu również inny autorytet, dr Mateusz Rodzynkiewicz (Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Lexis Nexis Warszawa 2011).

Pojawiają się jednak głosy przeciwne, stojące na stanowisku, że dokonanie rozporządzenia akcją spowoduje ograniczenie uprzywilejowania do dopuszczalnych przez kodeks spółek handlowych granic, tj. jedna akcja będzie dawała prawo do 2 głosów na zgromadzeniu. Pogląd ten reprezentuje w komentarzu pod redakcją Zbigniewa Jary „Kodeks spółek handlowych” radca prawny Robert Pabis oraz dr Michał Bieniak w dziele „Kodeks spółek handlowych. Komentarz”. W opinii tego pierwszego „W myśl art. 613 § 1 KSH, uprawnienia akcjonariuszy nabyte przed wejściem w życie KSH pozostają w mocy, a ich treść - stosownie do art. 613 § 2 KSH - podlega przepisom dotychczasowym. (…) Do zmiany treści uprawnień i rozporządzenia uprawnieniami dokonanymi po wejściu w życie KSH, stosuje się natomiast jego przepisy (art. 613 § 3 KSH), co oznacza m.in., iż przeniesienie akcji spowoduje odpowiednią zmianę przywileju z nią związanego; przykładowo zbycie akcji uprzywilejowanej w zakresie prawa głosu w ten sposób, że na akcję przypada 5 głosów prowadzi - jak należy uznać - do ograniczenia zakresu tego przywileju do dopuszczalnego pułapu określonego art. 351 zd. 1 KSH.” (Kodeks spółek handlowych, red. Zbigniew Jara, Rok wydania: 2014, Wydawnictwo: C.H.Beck, Wyd. 6, komentarz do artykułu 351 KSH).

W tym tonie wypowiada się również wspomniany dr Michał Bieniak, twierdząc, iż „Problemem, który może się pojawiać, jest kwestia zbywania akcji uprzywilejowanych, gdy uprzywilejowanie powstało na zasadach wynikających jeszcze z przepisów KH. Jest on doskonale widoczny na przykładzie zbycia akcji uprzywilejowanej w zakresie prawa głosu, przyznającej prawo do pięciu głosów na walnym zgromadzeniu spółki. W takim przypadku należałoby przyjąć za słuszne twierdzenie, że zbycie akcji, których uprzywilejowanie zostało ustanowione jeszcze pod rządami KH, powoduje, iż przywileje te wygasają, a w ich miejsce należy stosować ograniczenia określone w przepisach KSH (podobnie A. Kidyba, Kodeks, s. 1204). Tym samym akcja uprzywilejowana do pięciu głosów po jej zbyciu przyznawałaby uprzywilejowanie ograniczone wyłącznie do dwóch głosów na walnym zgromadzeniu (art. 613 § 3 w zw. z art. 352 KSH).”(Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Jacek Bieniak, dr Michał Bieniak, dr Grzegorz Nita-Jagielski, dr Krzysztof Oplustil, Robert Pabis, dr Anna Rachwał, dr Marcin Spyra, dr Grzegorz Suliński, dr Marcin Tofel, dr hab. Robert Zawłocki, Rok wydania: 2012, Wydawnictwo: C.H.Beck, Wyd. 2).

Wydaje się, że przyjąć należałoby, że bardziej uzasadnionym jest pogląd profesora Sołtysińskiego. Przemawia za tym nie tylko autorytet współtwórcy ksh, ale również postulat ochrony praw nabytych, mający swoje zakorzenienie w art. 2 Konstytucji. Wydaje się, iż art. 613 § 3 ksh w brzmieniu: „Do zmiany treści uprawnień i rozporządzeń uprawnieniami wspólników oraz akcjonariuszy dokonanych po wejściu w życie ustawy stosuje się jej przepisy” odnosi się jedynie do trybu rozporządzania uprawnieniami, który regulują przepisy ksh. Przykładowo, gdy akcjonariusz przenosi dziś pakiet akcji imiennych objętych przed i po 1 stycznia 2001 roku, do czynności tej znajdą zastosowanie przepisy obecnej ustawy, tj. art. 339 ksh, który nie wymaga przeniesienia posiadania w drodze wręczenia akcji – odmiennie niż przepis art. 350 kodeksu handlowego. Stąd pomimo tego swoistego dwugłosu w doktrynie i wynikających stąd wątpliwości w obliczu braku jasnych rozstrzygnięć na gruncie przepisów ksh, wydaje się, iż w sytuacji, gdy następuje zbycie akcji, akcja ta zachowuje swoje dotychczasowe uprzywilejowanie, przyznające prawo do pięciu głosów na walnym zgromadzeniu.