Naruszenie wizerunku: jakie roszczenia przysługują?

Przeczytaj także: Satyra zjawiska a naruszenie dóbr osobistych konkretnej osoby

Niezależnie od powyższych roszczeń wymienionych przez prawo autorskie osoba, której wizerunek został naruszony może dochodzić odszkodowania od sprawcy szkody również w oparciu o przepisy prawa cywilnego. Jest to możliwe ponieważ wizerunek jest dobrem osobistym chronionym na gruncie przepisów ogólnych prawa cywilnego przez art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. W takich przypadkach zgodnie z art. 24 § 1 k.c. poszkodowany może żądać zaniechania korzystania z jego wizerunku. Ponadto może on żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Widać więc, że katalog uprawnień przysługujących osobie, której wizerunek został bezprawnie wykorzystany, na gruncie prawa cywilnego jest tożsamy z katalogiem roszczeń odszkodowawczych na gruncie prawa autorskiego.

W tym miejscu warto jednak zwrócić uwagę na dodatkowe uprawnienia jakie daje kodeks cywilny, a których nie daje prawo autorskie. Chodzi tutaj o uprawnienie przewidziane przez art. 24 § 2 k.c., który stanowi, że jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. W takim wypadku kodeks cywilny pozwala w oparciu o art. 24 § 2 k.c. w związku z art. 415 k.c. (podstawa ogólna roszczeń odszkodowawczych za czyny niedozwolone), dochodzić naprawienia szkody majątkowej doznanej przez osobę, której wizerunek został bezprawnie i w sposób zawiniony rozpowszechniony przez sprawcę.

W związku z komercjalizacją wizerunku w ostatnich czasach przepis ten ma coraz większe znaczenie. Pozwala on bowiem skuteczniej dochodzić praw majątkowych, niż na podstawie roszczenia o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Pokusa wykorzystania wizerunku osoby sławnej dla celów promocji i reklamy własnej działalności jest silna, dlatego naruszenie na tym polu zdarzają się wcale nie tak rzadko zdarza się w praktyce. Gwiazdy kina, sportu, czy muzyki dostają wysokie honoraria za udostępnienie swojego wizerunku w reklamie. Wizerunek takich osób ma więc określoną wartość majątkową. W takim wypadku roszczenie majątkowe (utrata korzyści które dana osoba mogłaby otrzymać za udostępnienie swojego wizerunku) przybiera realny i wymierny charakter. W takiej sytuacji na drugi plan może schodzić próba udowodnienia krzywdy moralnej doznanej na skutek rozpowszechnienia wizerunku, bo w przypadku osób sławnych, ich wizerunki prezentowane są zazwyczaj w sposób atrakcyjny i w pozytywnym kontekście. Oczywiście roszczenie z tytułu poniesionej szkody (art. 24 § 2 k.c.) może być dochodzone równocześnie z roszczeniem z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę ( art. 24 § 1 k.c. oraz art. 78 p.a.).

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 stycznia 1979 r. (I CR 393/78), wskazał, że odpowiedzialność z tytułu naruszenia autorskich dóbr osobistych jest odpowiedzialnością obiektywną, niezależną od winy i dobrej lub złej wiary osoby, która się naruszenia dopuściła. Niezależnie zatem od przyczyn naruszenia, w każdym przypadku, uprawniony ma roszczenie do sprawcy naruszenia o zaprzestanie naruszeń na przyszłość, o przeproszenie i usunięcie skutków naruszenia. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2004 r. (II CK 330/03) ciężar dowodu, że rozpowszechnianie wizerunku nie wykroczyło poza uzyskany zakres zezwolenia i określony cel spoczywa na rozpowszechniającym ten wizerunek. Natomiast w przypadku dochodzenia przez uprawnionego roszczeń o charakterze majątkowym samo wskazanie, że naruszenie jest bezprawnie nie wystarczy. Chcąc dochodzić roszczeń pieniężnych (za szkodę majątkową lub krzywdę osobistą) konieczne będzie wskazanie, że naruszenie było nie tylko bezprawne ale i zawinione i wyrządziło uprawnionemu szkodę majątkową lub wzbudziło w nim poczucie obiektywnie uzasadnionej krzywdy. Innymi słowy obok ustalenia, że doszło do naruszenia trzeba jeszcze ustalić, że sprawca zawinił – tj. rozpowszechnił wizerunek celowo albo wprawdzie niecelowo, a jednak działając w sposób nieostrożny, lekkomyślny czy niedbały. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2008 r. (I CSK 540/07), ciężar wykazania winy spoczywa na twórcy. Zasadę tę można analogicznie zastosować do właściciela wizerunku. Na uprawnionym będzie spoczywał również ciężar wykazania okoliczności uzasadniających wysokość dochodzonego roszczenia majątkowego.