Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty

Jak słusznie wskazał Rzecznik Praw Obywatelskich, problemów z organizowaniem
lekcji etyki nie mo na tłumaczyć wyłącznie brakiem odpowiedniej liczby chętnych,
określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w
sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i
szkołach. Zdaniem Rzecznika, brak zainteresowania nauką etyki mo e właśnie wynikać z
faktu nieorganizowania tych lekcji, z braku realnej oferty przedstawionej uczniom, i jeśli
chcą takie lekcje zostaną rzeczywiście zorganizowane.
W opinii wnioskodawców, scharakteryzowane wy ej problemy związane z faktyczną
niedostępnością lekcji etyki w polskich szkołach wynikają z obowiązującego stanu
prawnego. W szczególności, wnioskodawcy stoją na stanowisku, e umo liwia on pośrednią
dyskryminację osób zainteresowanych udziałem w lekcjach etyki oraz uczniów
nieuczestniczących ani w zajęciach z etyki, ani z religii. Wydaje się bowiem, e obowiązujące
przepisy w istocie prowadzą do sytuacji, w której faktyczna mo liwość uczęszczania na
lekcje etyki zale y od determinacji rodziców i dobrej woli dyrektorów szkół. Brakuje
rozwiązań prawnych, które zapewniałyby mo ność uczestniczenia w lekcjach etyki
ka demu zainteresowanemu. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w szkołach
podstawowych, w których zajęcia z etyki organizowane są sporadycznie. Obecna regulacja
jest lakoniczna i – jak pokazuje doświadczenie – wywołuje sprzeczne interpretacje.
Projekt ustawy wychodzi z zało enia, e ze względu na konieczność ochrony wolności
sumienia i wyznania oraz prawa rodziców do zapewnienia dzieciom wychowania i
nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami, a zatem wartości
konstytucyjnych – nale y zrównać status lekcji religii i etyki. Zdaniem wnioskodawców,
oznacza to w szczególności konieczność podniesienia do rangi ustawowej le ącego po
stronie szkół publicznych obowiązku organizowania lekcji etyki, jak równie uregulowania
warunków i sposobu ich przeprowadzania w odrębnym od przepisów poświęconych
zajęciom z religii rozporządzeniu. W opinii wnioskodawców, te same względy przemawiają
za wprowadzeniem do ustawy klauzuli o zakazie dyskryminacji ze względu na udział w
lekcjach religii, etyki lub nieuczestniczenie zajęciach z obu przedmiotów oraz
dopuszczeniem organizowania lekcji etyki w przedszkolach.
W opinii wnioskodawców, kluczowym problemem prawnym, tworzącym w praktyce
istotne bariery w swobodnym dostępie do lekcji etyki, jest tryb wyra ania woli
                                                           
2 Zob. wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 lipca 2010 r., sygn.
RPO - 601727 - I/10/KJ.
uczestniczenia w zajęciach z tego przedmiotu. W obecnym stanie prawnym – stosownie do
przepisów rozporządzenia – jest to oświadczenie zło one w najprostszej formie. Taka
formuła prowadzi w praktyce – o czym wspomniano wy ej – do stosowania domniemania
uczestnictwa w lekcjach religii. Zdaniem wnioskodawców, problem ten mo e rozwiązać
wprowadzenie ujednoliconej procedury wyra ania woli uczęszczania na lekcje religii i etyki,
takiej samej dla obu przedmiotów. Wnioskodawcy proponują, aby ustanowić obowiązek
doręczenia ka demu rodzicowi (uczniowi) z początkiem roku szkolnego deklaracji, której
wzór zostanie określony w rozporządzeniu. W jej treści zostanie wyra nie wskazana
mo liwość wyboru między religią, etyką a nieuczestniczeniem w zajęciach z adnego z tych
przedmiotów, a ponadto informacje, które mają zapobiec dyskryminacyjnemu traktowaniu
uczniów lub ich rodziców z powodu wyboru dokonanego w deklaracji. Zdaniem
wnioskodawców, temu samemu celowi w sferze faktycznej będzie słu yć wprowadzenie
zasady, e lekcje religii i etyki są organizowane wyłącznie na pierwszej lub ostatniej godzinie
lekcyjnej. W ten sposób osoby nieuczęszczające na lekcje religii lub etyki nie będą czuły się
traktowane gorzej od swoich rówieśników, zmuszone – jak wielokrotnie donosiły media –
do spędzania czasu na korytarzu lub w bibliotece szkolnej.
Wnioskodawcy uwa ają równie , e dotychczasowy sposób organizowania lekcji religii
i etyki w szkołach ponadgimnazjalnych nie realizował w pełni dyrektyw płynących z art. 53
ust. 3 w zw. z art. 48 ust. 1 Konstytucji, tj. nie zapewniał nale ytej ochrony wolności
sumienia i wyznania młodego człowieka. Trzeba bowiem uznać, e współcześnie osoba
szesnastoletnia, rozpoczynająca naukę w szkole ponadgimnazjalnej, dysponuje – stosownie
do treści art. 48 ust. 1 ustawy zasadniczej – odpowiednim stopniem dojrzałości, który
umo liwia jej podjęcie w pełni świadomej, stosownie do jej własnych przekonań religijnych i
światopoglądowych, decyzji o udziale w lekcjach religii lub etyki. W tym kontekście wydaje
się,
e na ponadgimnazjalnym etapie, prawo rodziców do zapewnienia dzieciom
wychowania i nauczania moralnego i religijnego kształcenia musi ustąpić przed wolnością
sumienia i wyznania uczniów (art. 53 ust. 1, art. 53 ust. 3 w zw. z art. 48 ust. 1 Konstytucji).
Prawo rodziców w tym wieku powinno ju być realizowane przede wszystkim w toku
codziennego procesu wychowawczego, w ramach stosunków rodzinnych, nie zaś zajęć
szkolnych.
Wnioskodawcy stoją równie na stanowisku, e wyra nego sformułowania w ustawie
wymaga przyjęta w orzecznictwie sądowym teza, i le ący po stronie szkoły obowiązek
organizowania lekcji religii i etyki nie rodzi po stronie ucznia obowiązku uczestniczenia w
zajęciach z co najmniej jednego z wymienionych przedmiotów. Zdaniem wnioskodawców,
ka dy uczeń (jego rodzice) powinien mieć prawnie zagwarantowaną mo liwość wyboru
pomiędzy udziałem w lekcjach religii lub etyki albo nieuczestniczeniem w zajęciach z religii i
etyki.
Zdaniem wnioskodawców, obecny stan prawny, w którym umieszcza się na
świadectwach szkolnych ocenę z religii lub etyki jest nie do pogodzenia z normatywną
treścią art. 53 ust. 7 Konstytucji, zgodnie z którym nikt nie mo e być obowiązany przez
organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub
wyznania. A przecie - choćby w odbiorze społecznym - zamieszczenie oceny z religii na
świadectwie szkolnym traktowane jest co najmniej jako deklaracja światopoglądu
teistycznego. Podobnie uczestniczenie w zajęciach etyki mo e być rozumiane jako deklaracja
bezwyznaniowości.
W opinii wnioskodawców, lekcje religii i etyki w swoim zało eniu oraz specyfice
przekazywanych treści ró nią się zasadniczo od pozostałych przedmiotów szkolnych. W
przypadku lekcji religii ten szczególny charakter jest bardzo czytelny – zarówno program
nauczania, podręczniki, kwalifikacje i tryb zatrudniania nauczycieli oraz sposób
sprawowania nadzoru odró nia te zajęcia od innych przedmiotów szkolnych. Co wa ne,
ocena z religii jest integralnym elementem wychowania religijnego i jako taka stanowi w
istocie wewnętrzną sprawę związków wyznaniowych. Natomiast w przypadku lekcji etyki
wspomniana specyfika wynika przede wszystkim z programu i celów stawianych przed
tymi zajęciami. Nie słu ą one bowiem wyłącznie przekazaniu określonej partii wiedzy, ale
przede wszystkim rozbudzeniu wra liwości moralnej uczniów, udzieleniu im pomocy w
rozwiązywaniu podstawowych dylematów etycznych bez odwoływania się do zało eń
światopoglądu teistycznego. Z tych względów, zdaniem wnioskodawców uzasadnione jest
przyjęcie rozwiązania, e ocen z religii i etyki nie wlicza się do średniej ocen uzyskanej przez
ucznia w wyniku rocznej klasyfikacji, a uzyskania ocena nie ma wpływu na promocję ucznia
do klasy programowo wy szej.
Wnioskodawcy proponują tak e, eby usunąć z art. 12 nowelizowanej ustawy usterki
legislacyjne, które wywoływały wątpliwości interpretacyjne i krytyczne uwagi w literaturze
prawniczej. Dotyczy to w szczególności braku wytycznych w przepisie konstruującym
delegację do wydania rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw oświaty i
wychowania oraz zastosowania przez ustawodawcę niewłaściwych spójników.
Projektowana ustawa nie spowoduje obcią enia bud etu państwa ani bud etów
jednostek samorządu terytorialnego. Jej przedmiotem jest zmiana trybu organizacji zajęć z
etyki. Stanowi ono równie w obecnym stanie prawnym obowiązek po stronie szkół, a zatem
– stosowne środki są ju zabezpieczone w bud ecie państwa oraz bud etach jednostek
samorządu terytorialnego.
Projekt nie podlega notyfikacji zgodnie z trybem przewidzianym w przepisach
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu
funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz.
2039, pó n. zm.).
Projekt nie wymaga przedło enia właściwym instytucjom i organom Unii Europejskiej
lub Europejskiemu Bankowi Centralnemu w celu uzyskania opinii, dokonania konsultacji
albo uzgodnienia.
Projekt nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.

 

Warszawa, 14 czerwca 2012 r.

BAS-WAPEiM-1392/12




Pani Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej


Opinia prawna w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej
poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty
(przedstawiciel wnioskodawców: poseł Ryszard Kalisz)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Monitor Polski z 2012 r.
poz. 32) sporządza się następującą opinię:

1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt przewiduje zmianę art. 12 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o
systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zmianami). Zmiana
polega na ustanowieniu nowych zasad organizowania lekcji religii oraz etyki
przez publiczne przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły
ponadgimnazjalne. Zgodnie z założeniami projektu obowiązek zorganizowania
takich lekcji byłby uzależniony od stosowanego życzenia rodziców albo – na
etapie ponadgimnazjalnym – uczniów. Oceny z religii i etyki nie umieszczano
by na świadectwach państwowych, nie miałyby one wpływu na wysokość
średniej ocen ani promocję ucznia. Projekt wprowadzałby także do ustawy
wyraźny zakaz dyskryminacji ucznia ze względu na uczestniczenie albo
nieuczestniczenie w lekcjach religii albo etyki.
Zgodnie z art. 2 projektu, ustawa miałaby wejść w życie po upływie 14
dni od dnia ogłoszenia.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem ustawy
Prawo Unii Europejskiej nie obejmuje przedmiotu projektu ustawy.

3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Przedmiot projektu ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.