Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo bankowe, ustawy o Banku Gospodarstwa Krajowego oraz ustawy o funduszach inwestycyjnych

- 2 -

należności mają moc prawną dokumentów urzędowych w odniesieniu do praw i obowiązków
wynikających z czynności bankowych oraz ustanowionych na rzecz banku zabezpieczeń i
mogą stanowić podstawę do dokonania wpisów w księgach wieczystych.”
W odniesieniu do powyższych dokumentów bankowych zastosowanie znajdują więc
przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stanowiące, że: „Dokumenty urzędowe,
sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne
organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich
urzędowo zaświadczone (art. 244 § 1), a „Strona, która zaprzecza prawdziwości dokumentu
urzędowego albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenia organu, od którego dokument ten
pochodzi, są niezgodne z prawdą, powinna okoliczności te udowodnić” (art. 252). Oznaczało
to, że w sporze sądowym dokumenty sporządzone przez bank traktowane są jako dokumenty
urzędowe, i to strona przeciwna - klient banku, będąc tu stroną pozwaną, musi udowodnić, iż
powództwo jest nieuzasadnione. Odwraca to ważną regułę sporu cywilnego, stanowiącą, iż to
na powodzie spoczywa obowiązek udowodnienia pozwu.
Za wzorce konstytucyjne zostały uznane: art. 2 konstytucji - a w szczególności
statuowana w nim zasada sprawiedliwości społecznej, art. 32 ust. 1 wypowiadający zasadę
równości oraz art. 76 obligujący władze publiczne do chronienia konsumentów,
użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i
bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
TK wskazał na fakt, że w przeciwieństwie do okresu kiedy ta regulacja powstawała,
banki są obecnie prywatnymi podmiotami na wolnym rynku, nie są więc elementem systemu
organów władzy publicznej. Ponadto, zwrócił uwagę „na zmiany techniczne jakie dokonały
się w ostatnich latach w wykonywaniu operacji bankowych oraz ich konsekwencje.
Wprowadzony został na szeroką skalę obrót bezgotówkowy, nastąpiła informatyzacja
działalności banków, w tym ich systemów rachunkowych”. Przepisy dopuszczają
„prowadzenie ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera, uznając za równoważne z
księgami komputerowe zbiory danych rachunkowych. Oznacza to m.in., że księgi
rachunkowe przestają mieć tradycyjną formę papierową. Rozwój bankowości elektronicznej
powoduje, że zaksięgowanie operacji dokonywanych przez klientów banku odbywa się często
w dużej odległości od miejsca złożenia dyspozycji, w centrach rozliczeniowych, co
dodatkowo utrudnia możliwość osobistej interwencji albo kontroli poprawności zapisów w
księgach rachunkowych”.
Wedle przedstawicieli nauki prawa, choć „z prawnego punktu widzenia konsument
ma możliwość skorzystania ze wszelkich środków dowodowych [obalających prawdziwość

- 3 -

twierdzeń wywodzonych z dokumentu], to jednak w wypadku roszczeń finansowych (…)
ewentualne dodatkowe starania, by udowodnić swoje racje są z reguły iluzoryczne. (…)
[D]omniemanie zgodności z prawdą dokumentu urzędowego powoduje, że jest to najbardziej
wiarygodny środek dowodowy w postępowaniu cywilnym, najczęściej mający dla sądu
rozstrzygające znaczenie (…) [N]adanie mocy prawnej dokumentu urzędowego ma istotne
konsekwencje praktyczne, ponieważ jest on traktowany (…) jako tzw. dowód zupełny,
ograniczający lub nawet wyłączający stosowanie wobec niego zasady swobodnej oceny
dowodów”. TK zwrócił uwagę, że w analizowanym przypadku mamy do czynienia z
przywilejem przysługującym profesjonalnemu podmiotowi w stosunku do nieprofesjonalnego
klienta. W konsekwencji kwestionowany przepis zróżnicował w zakresie procesu cywilnego
sytuację podmiotów w nim uczestniczących. Biorąc pod uwagę cel tej regulacji, brak
dostatecznego uzasadnienie dla tego zróżnicowania (czynności bankowe nie stanowią
wykonywania zadań publicznych, a nadanie dokumentom bankowym mocy urzędowej służy
ochronie interesów samego banku). TK nie znalazł też innych wartości konstytucyjnych,
które uzasadniałyby to zróżnicowanie. To uprzywilejowanie, i tak silniejszej strony, jest też
sprzeczne z zasadą sprawiedliwości społecznej.
Jednocześnie należy zwrócić uwagę na art. 76 Konstytucji nakazujący władzy
publicznej, choćby poprzez uregulowania prawne, chronić konsumentów, jako słabszą stronę
stosunków prawnych. Tym bardziej zakazane jest wprowadzanie takich regulacji, które
sytuację strony słabszej jeszcze bardziej pogarszają.
2.3. Przedmiot i istota wyroku dotyczącego ustawy o funduszach inwestycyjnych
(P 1/10) jest w znacznej części zbieżna z wyrokiem dotyczącym ustawy - Prawo bankowe
(P 7/09).


3. Cele i zakres projektowanej ustawy

TK zaznaczył, że „uznał za niezgodną ze wskazanymi wzorcami tylko część normy
prawnej nadającej moc prawną dokumentów urzędowych księgom rachunkowym banków
oraz wyciągom sporządzonym na podstawie tych ksiąg w postępowaniu dowodowym w
sprawach cywilnych, prowadzonych wobec konsumenta, gdy znajdują do nich zastosowanie
art. 244 § 1 i art. 252 k.p.c. Wynika to z charakteru kontroli inicjowanej w trybie
pytania prawnego i w konsekwencji ograniczonego zakresu orzekania. Art. 95
ust. 1 prawa bankowego zawiera szerszą treść normatywną niż objęta wątpliwościami

- 4 -

konstytucyjnymi sądu pytającego. Ze względu na związanie granicami pytania
prawnego Trybunał orzekł o częściowej niekonstytucyjności art. 95 ust. 1
prawa bankowego. To znaczy, że wskazane w tym przepisie inne rodzaje oświadczeń i
pokwitowań wystawianych przez banki w zakresie praw i obowiązków wynikających z
czynności bankowych oraz ustanowionych na rzecz banku zabezpieczeń nie tracą mocy
prawnej dokumentów urzędowych i znaczenia, jakie nadaje takim dokumentom ustawodawca
w poszczególnych dziedzinach prawa (np. cywilnym, administracyjnym czy karnym)”. (To
samo dotyczy wyroku w sprawie funduszy sekurytyzacyjnych).
W związku z powyższym wydaje się, że należy w ogóle pozbawić dokumenty
bankowe i dokumenty funduszy sekurytyzacyjnych statusu dokumentów urzędowych, a więc
nie tylko w odniesieniu do konsumentów, lecz także innych podmiotów, w tym
przedsiębiorców. Zgodnie bowiem z kierunkiem orzeczeń zaprezentowanym w kilku
niedawnych wyrokach TK (m.in. P 39/06, SK 20/07), przedsiębiorca jest profesjonalistą tylko
w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Poza zakresem obejmującym
rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej nie jest on profesjonalistą. Profesjonalistą jest
wtedy kiedy prowadzi działalność gospodarczą, a nie kiedy występuje przed sądem. Nie
można od niego wymagać innej staranności, niż od zwykłego konsumenta. Przedsiębiorcy w
większości to drobni handlowcy, przewoźnicy, usługodawcy. Trudno różnicować sytuację
przed sądem cywilnym osoby fizycznej mającej osobisty rachunek w banku, od sytuacji tej
samej osoby, w przypadku gdy założyła rachunek na potrzeby swego niewielkiego,
jednoosobowego przedsiębiorstwa. Ponadto w uzasadnieniu wyroku TK generalnie podważał
sensowność nadawania dokumentom bankowym statusu dokumentu urzędowego. Należy
podkreślić, że dokumenty wydawane przez wiele innych tego „formatu” instytucji nie mają
statusu dokumentów urzędowych i nie stanowi to utrudnienia w ich działalności, ani ich
klientów (szkoły wyższe, firmy ubezpieczeniowe). Ponadto trudna do wytłumaczenia byłaby
sytuacja, w której ten sam dokument w odniesieniu do jednego podmiotu ma status
dokumentu urzędowego, a w stosunku do innego nie. Należy podkreślić, że banki nadal mogą
korzystać - na ogólnych zasadach - z przewidzianych w k.p.c. instrumentów służących
dowodzeniu swoich twierdzeń i dowodzeniu prawdziwości informacji zawartych w
dokumentach bankowych. Dokumenty bankowe nadal będą mogły być dowodem w sprawie.
Konsekwencją legislacyjną zmiany art. 95 ust. 1 Prawa bankowego jest zmiana art. 5
ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o Banku Gospodarstwa Krajowego, w którym
usuwa się odesłanie do art. 95 ust. 1 Prawa bankowego.

- 5 -

Należy przypomnieć, że projekt ustawy wykonującej oba wyroki został przedstawiony
Sejmowi przez Senat w poprzedniej kadencji. Uległ on jednak regule dyskontynuacji.


4. Konsultacje

Pisma w sprawie projektu przesłali: Minister Sprawiedliwości, Minister Finansów,
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Przewodniczący
Krajowej Rady Sądownictwa, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów,
Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, Komisja Nadzoru Finansowego, Krajowa Rada
Radców Prawnych, Krajowa Rada Notarialna, Krajowa Rada Komornicza, Związek Banków
Polskich, Ogólnopolskie Stowarzyszenie Referendarzy Sądowych, Polska Konfederacja
Pracodawców Prywatnych Lewiatan, Business Centre Club. Na wniosek połączonych komisji
opinię w sprawie projektu przedstawił też dr hab. Andrzej Jakubecki, prof. nadzw.
Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Zdecydowana większość opiniodawców poprała projekt bądź też nie zgłosiła
zastrzeżeń do niego. Związek Banków Polskich zanegował potrzebę zmian w ustawie
wykraczających ponad to co wynika z samej sentencji wyroków. Z kolei prof. A. Jakubecki,
którego opinia miała dać odpowiedź na pytanie senatorów dotyczące skutków ustawy dla
klientów banku, poparł odebranie dokumentom bankowym statusu dokumentów urzędowych
w całym, szerokim zakresie; zaprzeczył też by ustawa ta spowodowała konieczność
potwierdzania przed notariuszem dokumentów wydawanych przez bank, co rzekomo miałoby
spowodować koszty po stronie klientów, w przypadku gdyby odebrano tym dokumentom
status dokumentów urzędowych.
Niektóre podmioty proponowały jeszcze dalej idące rozwiązanie (Prokuratoria
Generalna Skarbu Państwa, Krajowa Rada Notarialna), by w ogóle uchylić art. 95 (a nawet
art. 96-98) Prawa bankowego i art. 194 ustawy o funduszach inwestycyjnych.
Choć pierwotnie projekt obejmował także skreślenie w art. 485 K.p.c. § 3 i związaną z
tym nowelizację § 4, to jednak, w czasie pierwszego czytania, po przedstawieniu przez
Związek Banków Polskich informacji, że w 90% przypadków pozwani w trybie nakazowym
nie wnoszą zarzutów od nakazu zapłaty, komisje zrezygnowały ze zmiany K.p.c.
Na wniosek Ministra Sprawiedliwości, Komisji Nadzoru Finansowego i Prokuratorii
Generalnej dokonano też zmian redakcyjnych oraz merytorycznej. Zawężono m.in. rodzaje
dokumentów wystawianych przez fundusze sekurytyzacyjne stanowiących podstawę wpisu w

- 6 -

księgach wieczystych i rejestrach publicznych do tych, które są związane z wierzytelnościami
nabytymi od banku i wynikają z czynności bankowych.


5. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy

Ustawa nie powoduje skutków finansowych dla budżetu państwa. Trudno natomiast
przewidzieć w jaki sposób uczyni ona bardziej czasochłonnym i pracochłonnym
postępowanie sądowe, w którym jednym z dowodów byłyby dokumenty wystawione przez
banki. Zależy to od konkretnej sprawy i nie daje się ująć w tym momencie w jakiejś kwocie
pieniężnej.


6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej

Projektowana ustawa nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.