Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o grach hazardowych

niestarannie albo w złej wierze. To bowiem podmiot korzystający z utworu
osieroconego wkracza w prawa wyłączne uprawnionego. Jednak w przypadku zlecania
starannych poszukiwań podmiotom zewnętrznym nie ma przeszkód, aby kwestię
odpowiedzialności kontraktowej za ich niestaranne wykonanie uregulować w umowie.
Natomiast w zakresie odpowiedzialności deliktowej zastosowanie znajdzie ogólna
zasada wyrażona w art. 429 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny
(Dz. U. z 2014 r. poz. 121, z późn. zm.), zgodnie z którym „kto powierza wykonanie
czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy
wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że
wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w
zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności”. Ten
ostatni przypadek może mieć miejsce np. w razie zlecenia przeprowadzenia poszukiwań
organizacji zbiorowego zarządzania, która powinna być przygotowana do
prawidłowego przeprowadzenia poszukiwań w ramach swojej działalności zawodowej.
Projektowany art. 356 ust. 7 ustawy realizuje wyrażoną w art. 4 dyrektywy 2012/28/UE
zasadę wzajemnego uznawania statusu utworów osieroconych pomiędzy państwami
członkowskimi UE. Projektowana regulacja, przez wprowadzenie fikcji prawnej
przeprowadzenia starannych poszukiwań, upoważni do korzystania z utworów
uznanych za osierocone w innym państwie członkowskim UE (EOG) i wpisanych do
bazy danych prowadzonej przez Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego
(dalej: „OHIM”), bez konieczności ponownego przeprowadzania poszukiwań.
Podmioty upoważnione do korzystania z utworów osieroconych, w myśl
projektowanego art. 356 ust. 8 ustawy, zostaną zobowiązane do przechowywania
informacji o przeprowadzonych poszukiwaniach. Nałożenie tego obowiązku na
podmioty korzystające wiąże się z koniecznością zapewnienia im pewności prawnej (w
tym dostępu do potrzebnych dokumentów) w przypadku ewentualnych sporów
związanych z naruszeniem autorskich praw majątkowych do utworu uznanego za
osierocony, które w praktyce mogą mieć miejsce w razie niestarannego
przeprowadzenia poszukiwań przez instytucję albo prowadzenia ich w złej wierze.
c) art. 357
Ze względu na treść art. 3 ust. 5 dyrektywy 2012/28/UE oraz pkt 16 jej preambuły
korzystanie z utworu jako utworu osieroconego będzie wiązać się z koniecznością
66
przekazania stosownych informacji do bazy danych prowadzonej przez OHIM. Baza ta
została uruchomiona z dniem 28 października 2014 r. i jest dostępna pod adresem:
, zwanego dalej „porozumieniem”. Porozumienie
określa ogólne, paneuropejskie ramy dla korzystania z utworów niedostępnych w
obrocie handlowym akceptowane przez wszystkie zainteresowane strony. W
następstwie jego zawarcia regulacje ustawowe dotyczące korzystania z utworów
niedostępnych w handlu wprowadzono w niektórych krajach europejskich, w tym we
Francji i w Niemczech), łącząc je – podobnie jak czyni to projektowana nowelizacja
– z wdrożeniem dyrektywy 2012/28/UE. W Polsce zainteresowanym stronom nie udało
się niestety uzgodnić porozumienia o zbliżonym charakterze ani nawet przystąpić do
jego uzgadniania.
Istota regulacji ustawowej w tym przypadku polega na ułatwieniu korzystania z
utworów niedostępnych w obrocie handlowym dzięki odpowiednim mechanizmom
licencyjnym.
W wyniku ich zastosowania instytucje korzystające będą mogły uzyskać stosowane
licencje za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania, przy zapewnieniu
pełnego poszanowania praw uprawnionych. Przydatne dla zrozumienia
zaprojektowanego mechanizmu wydaje się określenie etapów procedury, które mają
doprowadzić do uzyskania licencji. Są nimi:
a) zwrócenie się przez instytucję korzystającą do uprawnionej organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi o zawarcie umowy licencyjnej. Obejmowałaby ona
swoim zakresem utwory będące w zbiorach instytucji korzystającej i według niej
wstępnie uznane za niedostępne w obrocie handlowym, które instytucja chciałaby
udostępniać w ramach danego projektu czy kolekcji.

65) Tzw. Memorandum of Understanding,) Sam wpis ma charakter czynności administracyjno-technicznej.
Przyjęcie innego rozwiązania i dostarczanie dowodów niedostępności w obrocie
handlowym jako przesłanki wpisu w odniesieniu do każdego utworu z osobna mogłoby
podnieść do zaporowych rozmiarów koszty transakcyjne zawarcia umowy licencyjnej,
których ciężar ostatecznie ponieść będzie musiała instytucja publiczna. Skutkiem byłby
iluzoryczny charakter projektowanej regulacji, z której nie skorzystałyby ani instytucje
korzystające (pozbawione możliwości eksploatacji części swoich zbiorów), ani
uprawnieni (pozbawieni wynagrodzenia za utwory, które nie są ekonomicznie
eksploatowane, a więc aktualnie nie przynoszą im żadnych dochodów), ani organizacje
zbiorowego zarządzania (pozbawione możliwości zatrzymania kosztów obsługi systemu
licencyjnego, w tym ustalania niedostępności utworu w obrocie handlowym).
Istnienie wykazu i jego publiczna dostępność będzie ułatwiać uprawnionym ochronę ich
praw (przez składanie ewentualnych sprzeciwów lub oświadczeń), a nieodpłatność
wniosku o dokonanie wpisu nie doprowadzi do powstania dodatkowej bariery
transakcyjnej dla stron zainteresowanych zawarciem umowy licencyjnej.
Wskazać przy tym należy, że jedną z przesłanek wyznaczenia organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi do licencjonowania utworów out-of-commerce jest jej
przygotowanie do możliwości sprawdzania niedostępności utworów w obrocie
handlowym. Podobnie jak w przypadku praktyki kontraktowej również w tym
względzie możliwe i pożądane będzie wykształcenie mechanizmów współpracy
instytucji korzystających, które są zainteresowane prawidłową weryfikacją statusu
posiadanych zbiorów z uprawnioną organizacją zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi oraz stowarzyszeniami twórców i wydawców.
Ponadto w przepisie tym zostały określone podstawowe zasady prowadzenia wykazu, w
tym jego jawność i powszechna dostępność oraz zakres informacji, które podlegają
wpisowi, a także obowiązek niezwłocznego wnioskowania o wpisanie do wykazu
sprzeciwu albo oświadczenia w sprawie pośrednictwa organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi. Wzór wniosku o wpis do wykazu będzie określony
rozporządzeniem ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego, wydanym na podstawie projektowanego art. 3510 ust. 6. Zakłada się, że

68) Art. 13e ust. 2 zd. 1 niemieckiej ustawy o zarządzaniu prawami autorskimi.
78
wzór będzie uwzględniał zakres informacji określonych w art. 3510 ust. 2 oraz zostanie
stworzony z uwzględnieniem konieczności ujednolicenia przekazywanych wniosków.
c) art. 3511
Projektowany artykuł 3511 ust. 1 ustawy określa zasady, na podstawie których
wyznaczona zostanie organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi,
właściwa do zawierania umów licencyjnych dotyczących dzieł niedostępnych w obrocie
handlowym w trybie przewidzianym w treści projektowanego oddziału.
Co do zasady organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi właściwą do
reprezentowania konkretnego uprawnionego z tytułu praw autorskich byłaby
organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, której ten uprawniony
powierzył swoje prawa. Jednak celem projektowanego mechanizmu korzystania z
utworów niedostępnych w obrocie handlowym jest umocowanie organizacji do
zawierania w tym zakresie umów licencyjnych bez wyraźnego powierzenia jej praw w
zbiorowy zarząd, co wynika wprost z projektowanego art. 359 ust. 3. Na gruncie
obowiązujących obecnie przepisów w takim przypadku do określenia organizacji
właściwej konieczne byłoby posłużenie się procedurą uregulowaną w art. 107 pr. aut.
Pozwala ona na ustalenie organizacji właściwej w odniesieniu do indywidualnych
uprawnionych, którzy nie należą do żadnej organizacji zbiorowego zarządzania (przez
Komisję Prawa Autorskiego z możliwością ewentualnego odwołania do sądu). Nie jest
to jednak rozwiązanie, które można uznać za skuteczne w przypadku dużej grupy
uprawnionych, a więc pozwalające na efektywne wykorzystanie projektowanego
mechanizmu do licencjonowania utworów niedostępnych w obrocie handlowym np. na
potrzeby projektów digitalizacyjnych. Poza tym celem art. 107 pr. aut. jest
rozstrzyganie potencjalnych, jednostkowych sporów o właściwość organizacji, a nie
systemowe rozwiązanie problemu reprezentowania uprawnionych, którzy nie
powierzyli swoich praw w zbiorowy zarząd.
Dlatego zasadne jest, aby w zakresie licencjonowania utworów niedostępnych w
obrocie handlowym uprawnienie do zawierania umów w zakresie praw
niepowierzonych posiadała jedna organizacja zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi. Zgodnie z projektowanym art. 3511 ust. 1 organizację taką będzie
wyznaczać w drodze konkursu, na okres nie dłuższy niż pięć lat, minister właściwy do
spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, uwzględniając następujące kryteria:
79
reprezentatywność, zdolność organizacyjną do sprawdzania niedostępności utworów w
obrocie handlowym, efektywną wypłatę i rozliczanie wynagrodzeń uprawnionym,
skuteczność i prawidłowość działania tej organizacji zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi oraz zasadność planowanych kosztów zarządzania prawami do utworów
niedostępnych w obrocie handlowym i ich wysokość. Ze względu na to, że w przypadku
licencjonowania dzieł niedostępnych w obrocie handlowym konieczne może być
umocowanie do reprezentowania łącznie więcej niż jednej kategorii uprawnionych
reprezentujących inne kategorie praw (np. twórców i wydawców), projektowany
art. 3511 ust. 2 zakłada fakultatywną możliwość określenia jako właściwej więcej niż
jednej organizacji zbiorowego zarządzania, o ile będą one działać łącznie.
Od wyniku konkursu, ogłoszonego w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie
podmiotowej ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego
(projektowany art. 3511 ust. 3), w terminie 7 dni od publikacji tego ogłoszenia, ww.
organizacja biorąca udział w konkursie, która uważa, że konkurs przeprowadzono z
naruszeniem prawa, będzie mogła złożyć odwołanie do tego ministra (projektowany
art. 3511 ust. 4). Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego
będzie miał 14 dni na rozpatrzenie odwołania, a w przypadku jego uwzględnienia
konkurs zostanie unieważniony (art. 3511 ust. 5).
d) art. 996
Problem niedostępności w obrocie handlowym może dotyczyć także pierwszych wydań
oraz wydań naukowych i krytycznych utworów niepodlegających ochronie
prawnoautorskiej, które – zgodnie z art. 991 i art. 992 pr. aut. – stanowią przedmiot praw
pokrewnych. Odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów art. 359–3511 pozwoli
na objęcie tych wydań projektowaną regulacją.
II.5. Likwidacja opłat związanych z publikacją utworów znajdujących się w
domenie publicznej
II.5.1. Przedstawienie istniejącego stanu rzeczy w dziedzinie, która ma być
unormowana
Art. 40 w aktualnym brzmieniu reguluje instytucję tzw. domaine public payant.
Zgodnie z jego treścią do uiszczenia opłat na rzecz Funduszu Promocji Twórczości
zobowiązani są producenci oraz wydawcy egzemplarzy utworów literackich,
muzycznych, plastycznych, fotograficznych i kartograficznych niechronionych już
80
autorskim prawem majątkowym, niezależnie od czasu, który upłynął od wygaśnięcia
prawa. Obowiązek wnoszenia opłat dotyczy także korzystania z utworów, które nigdy
nie podlegały ochronie prawnoautorskiej jako powstałe przed jej wprowadzeniem. W
obu przypadkach opłaty wiążą się z produkcją lub wydaniem wskazanych typów
utworów na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Instytucja tzw. domaine public payant ma charakter daniny publicznej przeznaczonej na
cele wspierania oraz rozwoju twórczości i kultury. Środki z niej uzyskane są jednym ze
źródeł finansowania Funduszu Promocji Twórczości – państwowego fundusz celowego,
którego dysponentem jest minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa
narodowego.
Roczna wysokość wpływów z tego tytułu jest uzależniona od poziomu sprzedaży na
rynku wydawniczym – powiązana jest z wysokością wpływów brutto ze sprzedaży
egzemplarzy utworów, których produkcja lub wydanie wymagało uiszczenia opłaty. Od
dłuższego czasu wpływy z tego tytułu stale utrzymują się na bardzo niskim poziomie
(plan przychodów Funduszu udało się zrealizować w ciągu ostatnich dziesięciu lat tylko
dwukrotnie – w latach 2006 i 2007)). Sama instytucja tzw. domaine public payant od
dawna nie spełnia roli, jaka uzasadniała jej wprowadzanie do polskiego porządku
prawnego w 1994 r., i nie pozwala w racjonalnym zakresie na realizację celów, jakie
wyznaczono Funduszowi Promocji Twórczości (przyznawanie stypendiów twórczych,
dofinansowanie wydawnictw, pomoc socjalna dla twórców).
Objęcie opłatą korzystania z utworów należących do domeny publicznej nie znajduje
także szczególnego uzasadnienia w obecnej konstrukcji ochrony prawnoautorskiej. Za

69) Tabela obrazująca planowane i zrealizowane przychody Funduszu Promocji Twórczości w latach 2003-2012 w tys. zł
Rok
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Plan
800
800
800
800
800
900
790
700
670
640
Przychód
739
598
696
981
947
640
764
411
564
432

70) Tabele obrazujące:
– stypendia finansowane z Funduszu Promocji Twórczości w latach 2003-2012: liczba i kwota w tys. zł
Rok
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Liczba
41
44
27
44
64
33
29
24
20
15
Łączna










kwota
441,0
387,0
261,0
423,0
585,0
504,0
470,0
432,0
396,0
312,0

– dofinansowanie wydań z Funduszu Promocji Twórczości w latach 2003-2012: liczba i kwota w tys. zł
Rok
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Liczba
10
b.d.
10
8
4
4
9
9
5
8
Łączna










kwota
74,3
b.d.
77,7
77,0
100
39,3
81,0
86,0
79,0
63,0

– zapomogi socjalne z Funduszu Promocji Twórczości w latach 2003-2012: liczba i kwota w tys. zł
Rok
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Liczba
21
38
94
79
57
57
22
16
19
11
Łączna










kwota
57,0
158,0
222,0
293,0
365,0
162,0
66,0
48,0
57,0
30,0

81