Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz ustawy o kredycie konsumenckim

Rzetelnie postępujący bank powinien: 1) jasno poinformować o tym, że kurs walutowy może
wzrosnąć o 50 lub 100%, 2) przeprowadzić badanie zdolności kredytowej klienta w takim
przypadku, 3) dokonać i przekazać symulację spłaty rat kredytowych przy różnych
wariantach zmian kursu walutowego. Banki jednak przekazały tylko ogólną informację o tym,
że kursy walutowe mogą się zmieniać, podczas gdy podstawową kwestią dla oceny
właściwego poinformowania konsumenta była możliwa do przewidzenia wielkość zmiany
kursu.
Zmieniające się okoliczności nie pozostają bez znaczenia prawnego. Art. 3571 Kodeksu
cywilnego, wprowadzony w roku 1990, zwany dużą klauzulą rebus sic stantibus, pozwala
wziąć pod uwagę nadzwyczajne okoliczności, które powodują że wypełnienie zobowiązania
w dotychczasowej treści wiązałoby się ze znaczną szkodą dla jednej ze stron.
Klauzula ta stanowi wyłom w zasadzie, że umów należy dotrzymywać bez względu na
zmianę okoliczności. Odstępstwo uzasadnione jest tym, że po nieprzewidywalnej zmianie
stosunków, nie można nakładać na strony obowiązków, które byłyby rażąco niesprawiedliwe i
których nigdy by nie zaakceptowały, gdyby zdawały sobie sprawę, w jaki sposób potoczą się
okoliczności zewnętrzne, na które nie miały żadnego wpływu.
Przepis ten można zastosować gdy łącznie spełnione są następujące warunki:
1) nastąpiła nadzwyczajna zmiana stosunków;
2) spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby
jednej ze stron rażącą stratą,
3) czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy.
W przypadku kredytów denominowanych lub indeksowanych do walut obcych, w tym
zwłaszcza franka szwajcarskiego wszystkie warunki zostały spełnione. Po pierwsze, zmiana
kursu o ponad 50% była zmianą nadzwyczajną, zmianą która normalnie się nie zdarzała na
rynku walutowym. Po drugie, zmiana kursu spowodowała, że rata kredytu na tyle wzrosła, że
jej obsługa może być połączona z nadmiernymi trudnościami. I wreszcie, po trzecie, strony
nie przewidywały wahań kursowych w aż takiej wysokości przy zawieraniu umowy, a w
każdym razie nie przewidywali tego kredytobiorcy, a bank – podmiot profesjonalny – nie
informował ich w sposób odpowiedni o występującym ryzyku.
Jeżeli warunki powyższe są spełnione, strona umowy może wystąpić do sądu z roszczeniem
o ukształtowanie zobowiązania, a sąd może oznaczyć inny sposób wykonania umowy,
zmienić wysokość świadczenia lub nawet umowę rozwiązać. Dla osób, które wzięły kredyt
walutowy jest to więc możliwa droga do zmiany umowy kredytowej. W grę wchodzi
oczywiście nie rozwiązanie umowy kredytowej, lecz zmiana wysokości świadczenia i
sposobu wykonania, a w szczególności przyjęcie, że kredytobiorca spłaca raty kredytu
przeliczone po kursie nie wyższym niż np. 30% od kursu obowiązującego w chwili zaciągania
zobowiązania. Jednak wytaczanie indywidualnych powództw ma tą wadę, że w
poszczególnych sprawach będą zapadać zróżnicowane wyroki – w niektórych sądy będą się
zgadzały, że zmiana kursu o ponad 30% jest nadzwyczajną zmianą stosunków, w innych że
dopiero 50 lub 100%.
Zważywszy, że kredyty walutowe zostały udzielone ponad 500 tysiącom polskich rodzin,
sprawa powinna zostać uregulowana ustawowo, a nie w drodze długotrwałych, kosztownych i
arbitralnych procesów sądowych. Dlatego w projektowanym art. 69a ustawy – Prawo
bankowe oraz art. 35b ustawy o kredycie konsumenckim projektodawcy proponują, aby
konsument, który zaciąga kredyt bankowy nie ponosił ryzyka kursowego większego niż 30%
w stosunku do kursu waluty z dnia zaciągnięcia kredytu. Proponowane przepisy mają na celu
uregulowanie stopnia ryzyka na jakie może być narażony konsument przy zaciąganiu
zobowiązania wyrażonego lub indeksowanego do waluty obcej, a przez to stanowi ustawową
konkretyzację klauzuli rebus sic stantibus, która odnosi się do wszystkich zobowiązań
cywilnoprawnych.
Jest oczywiste, że w stosunkach bank – konsument, to bank jest w stanie oszacować i
zabezpieczyć się właściwie przed ryzykiem zmian kursowych, podczas gdy konsument nie
ma ani wiedzy dla prawidłowej oceny skali tego ryzyka, ani też nie dysponuje żadnymi
instrumentami dla zredukowania tego ryzyka. Dlatego właściwym jest, aby konsument
ponosił ryzyko kursowe tylko w przedziale standardowych wahań, a więc zmian które można
przewidywać i się z nimi liczyć, podczas gdy bank powinien wziąć na siebie ryzyko zmian
większych.
Zważywszy na to, że banki nie informowały właściwie klientów o ryzyku kursowym,
naruszając przez to przepisy ustawowe, właściwe jest aby ustawa znalazła zastosowanie
również do umów kredytu, zawartych przed dniem wejściem w życie ustawy – inaczej
bowiem musielibyśmy uznać, że banki mogą skorzystać na działaniu sprzecznym z prawem.
Dodatkowo, projektodawcy proponują dodatkowe przepisy, mające na celu właściwe
uregulowanie stosunków pomiędzy bankiem a konsumentem, to jest zmiana treści art. 74 oraz
wprowadzenie ust. 5 do art. 75 ustawy - Prawo bankowe, a także dodanie ust. 4 w art. 40 i ust.
1a w art. 35 ustawy o kredycie konsumenckim. Projektowane przepisy dotyczą możliwości
wypowiedzenia umowy kredytowej konsumentowi, którego kredyt został zabezpieczony
hipotecznie.
Wzrost wartości kredytu wynikający ze zmiany kursu waluty obcej, w której kredyt jest
denominowany lub indeksowany może powodować także utratę zdolności kredytowej przez
kredytobiorcę. Bank nie przeprowadził bowiem w czasie udzielenia kredytu symulacji, która
potwierdziłaby, że kredytobiorca posiada zdolność kredytową również w przypadku
znaczącego wzrostu kursu waluty. Ponadto, warto zauważyć, że w przypadku kredytu
mieszkaniowego, który często jest zaciągany na okres 20 czy nawet 30 lat, sytuacja
kredytobiorcy może przejściowo ulegać znacznemu pogorszeniu, na przykład ze względu na
utratę pracy. W takiej sytuacji byłoby rzeczą niesprawiedliwą, aby bank posiadał
możliwość wypowiedzenia umowy kredytowej, a tym samym zażądania natychmiastowej
spłaty kredytu, gdy kredytobiorca ma przejściowe kłopoty z uzyskiwaniem dochodu lub utrata
zdolności kredytowej wiąże się ściśle ze wzrostem rat spłaty kredytu wynikającym ze wzrostu
kursu walutowego. Co więcej, wypowiedzenie umowy kredytowej powoduje, że kwota
należnego kredytu staje się kwotą indeksowaną według wysokiego kursu waluty, co
dodatkowo jest nie do przyjęcia. Dlatego w przypadku kredytów mieszkaniowych, bank nie
powinien mieć możliwości wypowiedzenia umowy kredytu z powodu braku zdolności
kredytowej kredytobiorcy, jeżeli kredyt został już wypłacony. Wystarczającym
zabezpieczeniem dla banku jest zabezpieczenie hipoteczne na nieruchomości oraz możliwość
wypowiedzenia umowy kredytowej w przypadku zaniechania spłat rat kredytu przez
kredytobiorcę.
3. Przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne
Projektowana nowelizacja w zakresie społecznym przyniesie pozytywne efekty, ponieważ
proponowane przez projektodawców rozwiązania przyczyniają się do rozwiązania palących
problemów ponad 500 tysięcy polskich rodzin, które znalazły się w pułapce kredytów
denominowanych lub indeksowanych do walut obcych i przywracają równowagę pomiędzy
bankami a konsumentami. Z tego powodu, proponowane rozwiązania powinny jak
najszybciej wejść w życie.
Skutkiem gospodarczym przedmiotowej nowelizacji jest ograniczenie nieuczciwych praktyk
rynkowych, jakie stosują banki wobec kredytobiorców walutowych, a które zostały
stwierdzone prawomocnymi orzeczeniami sądów.
Skutkiem finansowym projektu ustawy jest zahamowanie lawinowego wzrostu zadłużenia
polskich obywateli, poprzez zagwarantowanie kredytobiorcom ponoszenia ryzyka kursowego
w nie większym stopniu, niż 30% relacja w stosunku do kursu waluty z dnia zaciągnięcia
kredytu.
Skutkiem prawnym będzie wprowadzenie uregulowań, które zabraniają bankom (jako
profesjonalistom w obrocie gospodarczym) obniżenia kwoty udzielonego kredytu lub też
wypowiedzenia konsumentowi umowy kredytu, z powodu utraty zdolności kredytowej, jeżeli
wierzytelność banku jest choćby częściowo zabezpieczona hipotecznie, a kredyt został już
wypłacony.

4. Źródła finansowania jeżeli projekt niesie obciążenia dla budżetu państwa lub
jednostek samorządu terytorialnego.
Projekt ustawy nie przewiduje obciążeń dla budżetu państwa lub jednostek samorządu
terytorialnego.
5. Założenia projektów podstawowych aktów wykonawczych.
Projekt nowelizacji ustawy nie przewiduje wydania aktów wykonawczych.
6. Ocena zgodności projektu z prawem Unii Europejskiej.
Przedmiot projektowanej regulacji stanowi doprecyzowanie zapisów ustawy z dnia 23
sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz dokonanie w
zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i
Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych
przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej
dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE, 2002/65/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i
Rady („Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”) (Dz. Urz. UE L 149 z
11.06.2005, str. 22).