Komisyjny projekt ustawy o zmianie ustawy o zasadach finansowania nauki oraz niektórych innych ustaw

– 2 –
uzyskiwały promesę finansowania, natomiast środki finansowe były przyznawane
podmiotowi, który zatrudniał taką osobę fizyczną i przekazywane na podstawie umowy
zawartej z tym podmiotem. Zmiana w art. 11 wydaje się o tyle zasadna, że komercjalizacja
wyników badań naukowych lub ich ochrona patentowa nie powinna być związana z
koniecznością zatrudnienia osoby fizycznej w jednostce naukowej.
Propozycja dotycząca w art. 17 ustawy ma charakter doprecyzowania przepisu. Z samego
jego brzmienia wynika, że dotyczy on zmiany podmiotu realizującego projekt – jednostki
naukowej, nie zaś miejsca realizacji projektu (in fine: „po pozytywnym zaopiniowaniu
przez kierownika jednostki organizacyjnej realizującej projekt i kierownika jednostki
przejmującej realizację projektu”). W konsekwencji odpowiednie zmiany zostaną
wprowadzone w art. 41 ust. 4 ustawy o NCBR oraz w art. 27 ust. 4 ustawy z dnia 30
kwietnia o Narodowym Centrum Nauki (Dz. U. nr 96, poz. 617, z późn. zm.), dalej
„ustawa o NCN”.
Zmiana w art. 26 ustawy wynika z wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich z 20 maja
2013 r., wskazującego na konieczność precyzyjnego określenia zasad przyznawania
środków finansowych w ramach programu „Diamentowy Grant”. W ocenie RPO
określenie takich zasad w formie komunikatu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego jest
niewystarczające. W związku ze zmianami wprowadzonymi w art. 187a ustawy z dnia 27
lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r., poz. 572 j.t., z późn. zm.),
wskazującymi, iż warunki udziału w konkursie określa program „Diamentowy Grant”,
ustanowiony przez ministra właściwego do spraw nauki, proponuje się określenie w art. 26
podstawy prawnej do ustanowienia programu oraz przepisów określających podstawowe
warunki udziału w konkursach realizowanych w ramach programu „Diamentowy Grant”.

Ustawa o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju
Zmiany zaproponowane w art. 37 ustawy o NCBR w sposób bezpośredni korespondują
z zakładanym w projekcie ustawy o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz
o zmianie niektórych innych ustaw „uwłaszczeniem naukowców”, którego celem jest
aktywizacja naukowców na polu komercjalizacji wyników badań.
Jak wskazano wyżej, niezasadne jest aby osoby fizyczne, będące właścicielami
wytworzonej własności intelektualnej po zakwalifikowaniu projektu do finansowania w
konkursach w ramach programów i przedsięwzięć związanych z komercjalizacją i ochroną
– 3 –
patentową, uzyskiwały promesę finansowania i musiały być zatrudnione w jednostce
naukowej, której przyznawane jest dofinansowanie. Niewprowadzenie tej zmiany
uniemożliwiłoby naukowcom niebędącym przedsiębiorcami uzyskanie wsparcia z NCBR
na działania, które powinny być naturalną konsekwencją zmian w ustawie Prawo o
szkolnictwie wyższym. Proponowane zmiany w sposób wyraźny zlikwidują bariery osób
fizycznych w aplikowaniu o środki na naukę, jednakże zachowując ratio legis pierwotnego
brzmienia ustawy tj. prowadzenia badań naukowych lub prac rozwojowych przez
naukowca w jednostce naukowej lub innym podmiocie wymienionym w ustawie.
Zmiana zaproponowana art. 38 ustawy o NCBR pozwoli na usystematyzowanie zadań
wykonywanych przez ekspertów, w tym członków zespołów ekspertów, którzy poza oceną
wniosków złożonych w konkursie oraz przygotowywaniem na tej podstawie listy
rankingowej pozytywnie zaopiniowanych wniosków i przekazywaniem jej Dyrektorowi
NCBR, dokonują również innych ocen i opinii dotyczących realizacji zadań NCBR
określonych w art. 27-30 ustawy o NCBR. Do zadań ekspertów, innych niż ocena
wniosków o dofinansowanie, należy dokonywanie ocen i opinii dotyczących m.in.
wniosków o zmianę umowy o wykonanie i finansowanie projektu (w zakresie zmian
merytorycznych), zmian podmiotowych w przedmiocie realizacji projektu (np. zmiana
składu konsorcjum będącego wykonawcą, zmiana osoby kierownika projektu), zmiany
miejsca wykonywania projektu, raportów przedkładanych do NCBR przez wykonawców z
realizacji projektu (raporty okresowe, końcowe, z wdrożenia), wniosków o podwyższenie
dofinansowania, podwójnego dofinansowania, przesunięć finansowych dokonywanych w
trakcie realizacji projektu. Przyjęcie proponowanego brzmienia art. 38 ustawy o NCBR
pozwoli na pełne ujęcie wielości zadań wykonywanych aktualnie przez ekspertów, w tym
członków zespołów ekspertów, wyznaczanych przez Dyrektora NCBR.
Zmiany zaproponowane w art. 49 ustawy o NCBR i - w konsekwencji w art. 41 ustawy o
NCN - dotyczą utworzenia funduszu rezerwowego w obu agencjach wykonawczych w celu
zapobieżenia możliwości powstania ujemnej wartości funduszu statutowego. Fundusz
statutowy określa równowartość środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych
oraz innych składników majątku stanowiących wyposażenie Centrum na dzień rozpoczęcia
działalności. Wartość ta wynosi zero. Zgodnie z ust. 3 obecnie obowiązującej ustawy
fundusz statutowy ulega zmniejszeniu o wartość straty netto. Zgodnie z propozycją
wysokość funduszu rezerwowego będzie rosła o wartość zysku netto lub malała o wartość
– 4 –
straty netto.
Ustawa o Narodowym Centrum Nauki
W związku z uwagami Rady Młodych Naukowców, wskazującymi na konieczność
zapewnienia spójności pomiędzy przepisami ustawy o zasadach finansowania nauki
i ustawy o NCN, w porozumieniu z Radą wypracowano propozycję kompromisowych
rozwiązań.
Zmiana definicji osoby rozpoczynającej karierę naukową w art. 2 pkt 3 ma na celu
zbliżenie jej do definicji stosowanej przez European Research Council, głównie starting
grants dla młodych naukowców. Doprecyzowanie dot. sposobu obliczania okresu 7 lat jest
podyktowane koniecznością ujednolicenia przepisów z nowelizacją art. 120 ustawy Prawo
o szkolnictwie wyższym, gdzie dookreślono w sposób wyczerpujący zapisy dotyczące
przerw związanych z długotrwałą chorobą.
Zmiana art. 18 ust. 7 ma charakter doprecyzowujący zadania Rady NCN: do zadań Rady
będzie należał wybór ekspertów odpowiedzialnych za ocenę wniosków złożonych
w konkursach organizowanych przez NCN, ale także za ocenę merytoryczną projektu,
niezbędną do rozliczenia przyznanych środków. Zapewni to konsekwentną ocenę projektu
od założeń przedstawionych we wniosku o finansowanie, aż po jego efekty po
zakończeniu realizacji. Konsekwencją tej propozycji jest również zmiana w art. 34 ust. 4
wskazująca podstawy do rozliczenia umowy o realizację i finansowanie projektu
badawczego, finansowanego przez NCN: przyjęcie sprawozdania finansowego oraz
pozytywną ocenę merytoryczną dokonaną przez ekspertów. Dodatkowo doprecyzowano
przepis dotyczący rozliczania przyznanych środków. Obecnie konieczna jest opinia
Koordynatorów, którzy są pracownikami NCN i nie mają wystarczającej wiedzy do
wydawania opinii merytorycznych - zgodnie z nowym brzmieniem za ocenę będą
odpowiedzialne Zespoły Ekspertów wybrane przez Radę NCN.
Ponadto, proponuje się doprecyzowanie w art. 22 polegające na wskazaniu, że do zadań
zespołów ekspertów należy także dokonywanie ocen związanych z rozliczaniem
przyznanych środków oraz wprowadzenie przepisów umożliwiających w szczególnych
przypadkach Dyrektorowi NCN powoływanie innych ekspertów, w tym zagranicznych, do
oceny wniosków złożonych w ramach konkursów i dokonywania ocen związanych z
rozliczeniem przyznanych środków finansowych. Zgodnie z propozycją Dyrektor NCN
– 5 –
będzie mógł także powierzyć ekspertom dokonanie innych ocen związanych z zadaniami
realizowanymi przez NCN, nie tylko oceny wniosków i oceny merytorycznej projektu
niezbędnej do jego rozliczenia.
Zmiany zaproponowane w art. 41 ustawy o NCN dotyczą, podobnie jak w przypadku
NCBR, utworzenia funduszu rezerwowego w celu zapobieżenia możliwości powstania
ujemnej wartości funduszu statutowego. Fundusz statutowy określa równowartość
środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych oraz innych składników majątku
stanowiących wyposażenie Centrum na dzień rozpoczęcia działalności. Wartość ta wynosi
zero. Zgodnie z ust. 3 obecnie obowiązującej ustawy fundusz statutowy ulega
zmniejszeniu o wartość straty netto. Zgodnie z propozycją wysokość funduszu
rezerwowego będzie rosła o wartość zysku netto lub malała o wartość straty netto.
Ustawa o instytutach badawczych
Zmiana art. 39 ust. 2 wynika z dotychczasowej praktyki we wdrażaniu ustawy z dnia
30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. nr 96, poz. 618, z późn. zm.).
Wydaje się uzasadnione ujednolicenie przepisów w tym zakresie we wszystkich
jednostkach naukowych i przyjęcie uregulowania analogicznego, jak obowiązujące w art.
118 ust. 7 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Przestrzeganie art. 39 ust. 2 w wersji
ujętej w ustawie o instytutach badawczych utrudniło funkcjonowanie niektórych zespołów
badawczych, szczególnie w małych ośrodkach naukowych. Konsekwencją takiej zmiany
stanie się możliwość występowania stosunku pośredniej podległości służbowej w obrębie
jednej jednostki naukowej.
Ustawa o Polskiej Akademii Nauk
Podobnie zmiana art. 95 wynika z dotychczasowej praktyki we wdrażaniu ustawy o PAN.
Wydaje się uzasadnione ujednolicenie przepisów w tym zakresie we wszystkich
jednostkach naukowych i przyjęcie uregulowania analogicznego, jak obowiązujące w art.
118 ust. 7 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Przestrzeganie art. 95 w wersji
zaproponowanej w ustawie o PAN utrudniło funkcjonowanie niektórych zespołów
badawczych, szczególnie w małych ośrodkach naukowych PAN. Konsekwencją takiej
zmiany stanie się możliwość występowania stosunku pośredniej podległości służbowej w
obrębie jednej jednostki naukowej.
– 6 –
Ustawa o stopniach o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule
w zakresie sztuki
Zmiany w ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki wynikają z konieczności
systemowego uregulowania spraw związanych z legalizacją (uwierzytelnianiem)
dyplomów nadania stopnia naukowego doktora lub doktora habilitowanego, w tym
określeniem organów uprawnionych do dokonywania powyższych czynności. Jednostkami
uprawnionymi do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego są za
równo jednostki organizacyjne uczelni jak też instytuty badawcze i instytuty naukowe
Polskiej Akademii Nauk. Dotychczasowe przepisy dotyczące legalizacji dyplomów
nadania stopni naukowych stwarzały wątpliwości interpretacyjne zwłaszcza w zakresie
legalizacji dokumentów wydawanych przez uprawnione instytuty badawcze i instytuty
naukowe Polskiej Akademii Nauk. W ramach zmiany wprowadzono przepis (art. 29c)
określający organy uprawnione do legalizacji dokumentów związanych z nadaniem stopni
naukowych. Sposób i tryb legalizacji oraz wysokość opłat za przeprowadzenie tych
czynności zostanie określona w rozporządzeniu wydanym na podstawie zmodyfikowanego
przepisu art. 31.

II. Przedstawienie przewidywanych skutków społecznych, gospodarczych i prawnych
Zmiany proponowane w projekcie przyczynią się do sprawniejszej realizacji zadań,
zwłaszcza związanych z rozliczaniem przyznanych środków finansowych na realizację
projektów przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz Narodowe Centrum Nauki.
Ułatwiony zostanie także dostęp osób fizycznych do środków finansowych na realizację
projektów związanych z komercjalizacją lub ochroną patentową ci w efekcie powinno
przyczynić się do wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki.
Zmiany w ustawie o Polskiej Akademii Nauk i w ustawie o instytutach badawczych
dotyczące ograniczenia zakazu istnienia stosunku podległości służbowej między
małżonkami oraz osobami pozostającymi ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego
stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku
przysposobienia, opieki lub kurateli jedynie do przypadków bezpośredniej podległości
służbowej przyczynią się do ujednolicenia przepisów w tym zakresie we wszystkich
jednostkach naukowych oraz ułatwią funkcjonowanie niektórych zespołów badawczych,
szczególnie w małych ośrodkach naukowych.