Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw

uposażonymi, mógł podwyższyć kwoty najniższych świadczeń, nie odstępując od
dotychczasowego mechanizmu waloryzacji. Z uwagi jednak na stan finansów
publicznych przyjął inne rozwiązanie – podniósł kwoty najniższych świadczeń
i wprowadził w 2012 r. waloryzację kwotową. W omawianym wyroku (sygn. akt
K 9/12) Trybunał nie wykluczył dopuszczalności użycia waloryzacji kwotowej jako
metody waloryzacji emerytur i rent. Wyrażony pogląd Trybunału, że „przy istniejącym
zróżnicowaniu wysokości przyznawanych świadczeń emerytalnych stosowanie
waloryzacji kwotowej prowadziłoby do trudnych do zaakceptowania rezultatów”,
odnosił się do sytuacji, w której ustawodawca wprowadza na stałe waloryzację
kwotową, gdy brak ku temu jakiegokolwiek uzasadnienia w treści Konstytucji
i warunkach
społeczno-ekonomicznych. Trybunał stwierdził dodatkowo, że
wprowadzając doraźnie w 2012 r., za pomocą ustawy epizodycznej, waloryzację
kwotową świadczeń zabezpieczenia społecznego, ustawodawca nie naruszył istoty
prawa do zabezpieczenia społecznego, a jego działanie znajduje uzasadnienie
w zasadach równowagi finansów publicznych państwa i solidaryzmu społecznego.
Po przeanalizowaniu dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego nie
ma wątpliwości co do tego, że ustawodawca powinien określać wysokość świadczenia
emerytalnego w taki sposób, aby nie naruszyć istoty prawa do zabezpieczenia
społecznego. Wydaje się jednak, że konstytucyjny standard ochrony odnoszonej do
świadczeń emerytalnych wykracza poza sam zakaz naruszania istoty prawa. Biorąc pod
uwagę rozłożenie w czasie procesu uzyskiwania prawa do emerytury oraz możliwe
długotrwałe korzystanie z owego prawa, podstawowe znaczenie ma problem
zachowania wartości emerytury, której wysokość jest określana w decyzji organu
emerytalnego. Z punktu widzenia zasady ochrony zaufania obywatela do państwa
i stanowionego przez nie prawa zasadne wydaje się bowiem formułowanie oczekiwania,
że państwo po ustaleniu wysokości świadczenia emerytalnego zapewni jego realną
wartość. Takim właśnie mechanizmem, służącym zagwarantowaniu obywatelowi
realnej wartości uzyskiwanej przez niego emerytury, jest mechanizm waloryzacji. Tym
samym, patrząc z perspektywy zakotwiczonej w Konstytucji zasady ochrony praw
nabytych, instytucja waloryzacji emerytur stanowi istotny element prawa do emerytury
(wyrok TK z 20 grudnia 1999 r., sygn. akt K 4/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 165).
Dodatkowo Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z dnia 27 czerwca 2001 r.
(sygn. Ts 24/01, OTK ZU nr 5/2001, poz. 154) stwierdził, że „zachowanie realnej
8

wartości przyznanych świadczeń emerytalnych za pomocą waloryzacji kwotowej (. .)
byłoby możliwe tylko w sytuacji, w której wszystkie świadczenia emerytalne byłyby
jednakowej wysokości”. Dopóki bowiem stosowany przez ustawodawcę mechanizm
waloryzacji jest ukierunkowany na zagwarantowanie realnej wartości przyznanych
emerytur, dopóty ustawodawca ma swobodę w zakresie sposobu jej dokonywania,
w szczególności jeśli chodzi o wybór i zmiany jej metody (wyrok TK z 8 maja 2000 r.,
sygn. SK 22/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 107).
Sytuacja materialna gospodarstw domowych emerytów jest zróżnicowana. Inna sytuacja
jest gospodarstw rencistów, którzy rzadziej popadają w ubóstwo skrajne, jednak
częściej niż reszta społeczeństwa mogą być beneficjentami pomocy społecznej i są
częściej niż przeciętnie w kraju ubodzy w wymiarze relatywnym.
Od 2006 r. najniższe emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy
wzrosły w wyniku waloryzacji o 41,34%, tj. o 246,99 zł, w tym przez ostatnie pięć lat,
począwszy od 2009 r. o 25,09%, tj. o 169,35 zł. Natomiast relacja przeciętnej
wysokości emerytury i renty ogółem z FUS do przeciętnego wynagrodzenia
w gospodarce narodowej wzrosła o ok. 3 punkty procentowe.
Relacja przeciętnej miesięcznej wypłaty świadczenia emerytalno-rentowego z FUS w %
przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej – dane ZUS
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Wyszczególnienie
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
Przeciętna miesięczna wypłata
emerytury i renta ogółem
1251,74
1370,81
1491,52
1588,95
1669,22 1759,85 1855,52
Emerytury
1346,42
1471,30
1596,46
1698,35
1783,06 1872,32 1970,39
Renty z tytułu niezdolności do pracy
1011,47
1096,34
1184,23
1261,35
1323,19 1408,26 1487,65
Renty rodzinnej
1190,78
1292,07
1391,34
1475,11
1543,14 1631,04 1717,68
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie

w gospodarce narodowej

(z obligatoryjną składką na

ubezpieczenia społeczne płacone

przez ubezpieczonego)
2691,03
2943,88
3102,96
3224,98
3399,52 3521,67 3650,06
Relacja % przeciętnej miesięcznej

emerytury-renty ogółem do

przeciętnego miesięcznego

wynagrodzenia
46,5
46,6
48,1
49,3
49,1
50,0
50,8
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie

w gospodarce narodowej

(pomniejszone o obligatoryjną

składkę na ubezpieczenia społeczne

płacone przez ubezpieczonego)
2275,37
2578,26
2716,71
2822,66
2974,69 3080,84 3191,93
Relacja % przeciętnej miesięcznej

emerytury-renty ogółem do
przeciętnego miesięcznego

wynagrodzenia
55,0
53,2
54,9
56,3
56,1
57,1
58,1
9

Miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwach emerytów i rencistów
wynosił w 2013 r. 1329 zł (dla porównania w 2012 r. – 1298 zł), w tym
w gospodarstwach emerytów – 1415 zł (w 2012 r. 1372 zł), a w gospodarstwach
rencistów – 1007 zł (w 2012 r. – 994 zł). Miesięczne wydatki na 1 osobę wynosiły
w 2013 r. w gospodarstwach emerytów i rencistów 1144 zł (dla porównania w 2012 r.
– 1118 zł), w tym w gospodarstwach emerytów – 1198 zł (w 2012 r. – 1164 zł),
a w gospodarstwach rencistów – 945 zł (w 2012 r. – 926 zł). Dla porównania
miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę we wszystkich gospodarstwach, według
Badań Budżetów Gospodarstw Domowych wyniósł w 2013 r. 1299 zł, przy
miesięcznych wydatkach na 1 osobę na poziomie 1062 zł.
Od 1 marca 2014 r. najniższa emerytura i renta z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy wynosi 844,45 zł, a renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy 648,13 zł.
W grudniu 2013 r. minimum egzystencji na 1 osobę w gospodarstwach emeryckich
wynosiło 513,87 zł (w gospodarstwach 1-osobowych) i 427,86 zł (w gospodarstwach
2-osobowych).
Natomiast minimum socjalne odpowiednio 1068,73 zł
(w gospodarstwach 1-osobowych) i 889,69 zł (w gospodarstwach 2-osobowych).
Poniższe zestawienie prezentuje liczbę miesięcznie wypłacanych świadczeń w 2013 r.
oraz ich przeciętną wysokość.
Wyszczególnienie
Przeciętna miesięczna liczba
Przeciętna miesięczna wypłata
w tys.
w zł
Emerytury i renty z FUS1) – ogółem2)
7236,2
1849,67
Emerytury
4963,6
1970,40
Renty z tytułu niezdolności do pracy2)
1031,1
1428,93
Renty rodzinne
1241,5
1716,44



Emerytury i renty finansowane z budżetu
70,8
2449,64
państwa – ogółem – wypłacane przez ZUS



Emerytury i renty z FER KRUS
1245,7
992,72
Emerytury
985,5
1031,81
Renty z tytułu niezdolności do pracy
216,4
956,28
Renty rodzinne
43,6
1025,62



Emerytury i renty tzw. służb mundurowych3)
399,2
3124,24
Emerytury
280,1
3306,03
Renty z tytułu niezdolności do pracy
35,0
2879,24
Renty rodzinne
84,1
2622,33



Renta socjalna
265,1
691
Świadczenia przedemerytalne
139,0
1021
Zasiłki przedemerytalne
36,1
932
1) Bez emerytur i rent realizowanych na mocy umów międzynarodowych, bez emerytur i rent osób posiadających prawo także do
świadczenia rolniczego oraz bez emerytur zbiegowych finansowanych z FUS a wypłacanych przy rentach finansowanych z budżetu
państwa. Dane ZUS
2) Łącznie z rentami wypadkowymi finansowanymi z FUS a wypłacanymi przez MON, MSW oraz MS w zbiegu z emeryturami
finansowanymi z budżetu MON, MSW oraz MS. Dane ZUS
10

3) Obliczenia MPiPS na podstawie danych z MON, Zakładu Emerytalno-Rentowego MSW oraz Biura emerytalno-rentowego SW.
Dane dotyczące świadczeń przedemerytalnych, zasiłków przedemerytalnych oraz renty socjalnej – dane GUS, Mały Rocznik
Statystyczny Polski 2014 r.
Przyjęcie w 2015 r. zasady waloryzacji procentowej z gwarantowaną minimalną
podwyżką na poziomie 36 zł powoduje, że świadczenia wypłacane w kwocie poniżej
3333,33 zł miesięcznie będą podwyższone w stopniu większym, niż gdyby
przeprowadzono waloryzację według obecnie funkcjonujących zasad.
Na tak określonych zasadach waloryzacji zyskałoby szacunkowo, dostając wyższą
podwyżkę, ok. 91,8% emerytów i rencistów z ZUS (w tym 90,4% pobierających
emerytury, 93,2% renty z tytułu niezdolności do pracy i 96,4% renty rodzinne), 100%
otrzymujących świadczenia przedemerytalne i zasiłki przedemerytalne oraz renty
socjalne. Również zyskaliby wszyscy emeryci i renciści z KRUS.
W 2009 r. wskaźnik waloryzacji wynosił 106,1%, co dawało przeciętną podwyżkę na
poziomie 85,20 zł i duże różnice podwyżek między niskimi a wysokimi świadczeniami.
W 2010 r. wskaźnik waloryzacji wynosił 104,62% (średnia podwyżka – 70,23 zł),
a w 2011 r. – 103,1% (średnia podwyżka – 50,14 zł). W 2012 r. świadczenia
emerytalno-rentowe (w sposób określony ustawą z dnia 13 stycznia 2012 r.) zostały
podwyższone o kwotę 71 zł. W 2013 r. wskaźnik waloryzacji wynosił 104,0%
(przeciętna podwyżka 70,61 zł), natomiast w 2014 r. świadczenia emerytalno-rentowe
zostały podwyższone wskaźnikiem waloryzacji wynoszącym 101,6%, a przeciętna
podwyżka wyniosła 29,87 zł.
Prognozowany wskaźnik waloryzacji na 2015 r. wynosi 101,08%. Stąd też
z zastosowaniem obecnych zasad waloryzacji wzrost emerytur i rent byłby niezbyt
wysoki, postrzegany jako niewystarczający wobec subiektywnego odczucia wzrostu
kosztów utrzymania, zwłaszcza przez biedniejsze grupy emerytów i rencistów. Przy
proponowanej zmianie sposobu waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych osoby
pobierające minimalne emerytury i renty dostałyby 880,45 zł. Gdyby zastosowano
dotychczasowe zasady, otrzymywałyby 853,57 zł. Tak więc podwyżka świadczenia
będzie wyższa o 26,88 zł w przypadku najniższych emerytur i rent z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy, a świadczenia te zostaną podwyższone o 4,26%, zamiast
o 1,08% w przypadku zachowania w 2015 r. dotychczasowych zasad waloryzacji.
11

Oznacza to, że przeprowadzenie zmiany waloryzacji doprowadzi do podniesienia
najniższych świadczeń do poziomu zbliżonego do minimum socjalnego na 1 osobę
w gospodarstwach emeryckich 2-osobowych.
Proponowana waloryzacja na 2015 r. zapewni poczucie bezpieczeństwa i stabilności.
Należy również podkreślić, że niska inflacja w 2014 r. wynika z niespotykanego od lat
spadku cen żywności w naszym kraju. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu
Statystycznego w ostatnich sześciu miesiącach (od lutego do lipca 2014 r.) notowano
spadki cen żywności w skali od 0,1% do 1,2% miesięcznie, co oznacza łączny spadek
cen żywności w tym okresie o 3,1%. Należy podkreślić, że w gospodarstwach
emeryckich wydatki na żywność są drugim pod względem procentowym wydatkiem
(ok. 40%) zaraz po wydatkach związanych z eksploatacją mieszkania (ponad 40%). Tak
więc gwarantowana minimalna podwyżka z tytułu waloryzacji będzie miała wymierny
wpływ na sytuację grup o najniższych dochodach. Proponowane rozwiązanie wpłynie na
wzrost popytu (w biedniejszych rodzinach każdy wzrost jest przeznaczany na wydatki),
zwiększa również dochód rozporządzalny gospodarstwa domowego.
Poniższe zestawienie prezentuje różnice w wysokości podwyżek między obecnymi
zasadami waloryzacji (wskaźnik 101,08%) a proponowanymi zasadami waloryzacji
(wskaźnikiem 101,08% z gwarantowaną minimalną kwotą podwyżki w wysokości
36 zł).
Wysokość
Obecne przepisy (waloryzacja
świadczenia
wskaźnikiem 101,08%)
Proponowana zmiana waloryzacji
Wskaźnik wzrostu świadczenia
przed
Podwyżka
Podwyżka na
Obecne
Waloryzacja
waloryzacją świadczenia
Wysokość
osobę (w zł)
Wysokość
przepisy
zmodyfikowana
(w zł)
(w zł)
świadczenia po
świadczenia po

waloryzacji
waloryzacji

(w zł)
(w zł)
648,13
7,00
655,13
27,0
675,13
101,08%
104,17%
844,45
9,12
853,57
36,0
880,45
101,08%
104,26%
1000
10,80
1010,80
36,0
1036,00
101,08%
103,60%
1200
12,96
1212,96
36,0
1236,00
101,08%
103,00%
1400
15,12
1415,12
36,0
1436,00
101,08%
102,57%
1600
17,28
1617,28
36,0
1636,00
101,08%
102,25%
1800
19,44
1819,44
36,0
1836,00
101,08%
102,00%
2000
21,60
2021,60
36,0
2036,00
101,08%
101,80%
2500
27,00
2527,00
36,0
2536,00
101,08%
101,44%
3000
32,40
3032,40
36,0
3036,00
101,08%
101,20%
12