Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzonej w Stambule dnia 11 maja 2011r.

prawo przewiduje bezpłatną pomoc prawną dla pokrzywdzonego w postępowaniu karnym,
w przypadku gdy nie jest w stanie pokryć kosztów sądowych – przesłanką jest brak
możliwości utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Ponadto istnieje możliwość
zwolnienia strony z kosztów sądowych w toku postępowania. Analogiczne rozwiązanie
przewidziane jest w postępowaniu cywilnym. Możliwość uzyskania pełnomocnika z urzędu,
aczkolwiek na nieco innych zasadach, przewiduje również prawo o postępowaniu przed
sądami administracyjnymi. Dodatkowo pokrzywdzeni mogą uzyskać bezpłatne porady
prawne w różnego rodzaju placówkach świadczących pomoc osobom doznającym przemocy,
takich jak m.in.: centra interwencji kryzysowej, specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar
przemocy w rodzinie, powołane przez Ministerstwo Sprawiedliwości ośrodki pomocy dla
osób pokrzywdzonych przestępstwem oraz organizacje pozarządowe.
Artykuł 58 Konwencji zobowiązuje strony do utrzymania karalności przestępstw
określonych w artykułach 36–39 Konwencji, tak aby możliwe było skuteczne wszczęcie
ścigania po osiągnięciu przez ofiarę pełnoletniości. W prawie polskim – w odniesieniu do
przestępstwa zgwałcenia – zasadę tę realizuje artykuł 101 § 4 k.k. Brak jest jednak podobnych
przepisów odnoszących się do przestępstw stypizowanych w artykułach 37, 38 i 39
Konwencji, czyli zmuszania do małżeństwa, okaleczenia żeńskich narządów płciowych oraz
przymusowej aborcji i sterylizacji. Dlatego zasadne wydaje się złożenie zastrzeżenia
o następującej treści:
Rzeczpospolita Polska na podstawie art. 78 ust. 2 tiret czwarte zastrzega, że nie będzie
stosować art. 58 Konwencji wobec przestępstw przewidzianych w art. 37, 38 i 39 tej
Konwencji.

3.7.
Migracja i azyl
Artykuł 59 Konwencji zobowiązuje do umożliwienia składania wniosku o niezależne
zezwolenie na pobyt ofiarom, których prawo pobytu zależy od prawa pobytu małżonka lub
partnera, tak jak uznaje go prawo wewnętrzne, a których małżeństwo lub związek uległ
rozwiązaniu i które znajdują się w szczególnie trudnych okolicznościach. Możliwość złożenia
wniosku nie powinna być uzależniona od czasu trwania małżeństwa lub związku.
W przypadku gdy postępowanie w sprawie zawieszenia zostało już wszczęte, strony muszą
stworzyć możliwość jego zawieszenia, tak aby ofiara mogła złożyć wniosek o wydanie
niezależnego zezwolenia na pobyt. Dodatkowo ofiarom będzie wydawane odnawialne
zezwolenie na pobyt, gdy właściwe władze uznają, że pobyt jest niezbędny ze względu na ich
sytuację osobistą, a także gdy właściwe władze uznają, że pobyt jest niezbędny, biorąc pod

- 31 -
uwagę ich współpracę z właściwymi władzami w postępowaniu przygotowawczym lub
postępowaniu karnym. Ofiary przymusowych małżeństw sprowadzone do innego kraju w celu
zawarcia związku małżeńskiego, które, w konsekwencji, straciły prawo pobytu w kraju,
w którym zwykle przebywają, będą mogły odzyskać to prawo.
Uprawnienia przewidziane przez Konwencję są zagwarantowane ofiarom przemocy
wobec kobiet, w tym przemocy w rodzinie, na gruncie ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r.
o cudzoziemcach (dalej: u.c.). Ochrona takich praw zagwarantowana jest poprzez udzielenie
zezwolenia na pobyt (zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony) po stwierdzeniu, że
w danym przypadku zachodzą przesłanki uzasadniające umożliwienie osobie będącej ofiarą
przemocy pozostania na terytorium RP. Za taką okoliczność może być uznane stwierdzenie,
że dana osoba jest ofiarą przemocy domowej, a jej dalszy pobyt w Polsce jest konieczny, np.
z uwagi na trwające postępowanie karne przeciwko sprawcy przemocy czy też względy
innego rodzaju. Możliwe jest również skorzystanie przez cudzoziemców z uprawnień
wynikających z artykułu 53a ustęp 2 punkt 2 u.c., zgodnie z którym zezwolenia na
zamieszkanie na czas oznaczony można udzielić cudzoziemcowi, który przebywa na
terytorium RP nielegalnie, jeżeli wyjątkowa sytuacja osobista wymaga obecności
cudzoziemca na terytorium RP. Decyzji o wydaleniu cudzoziemca nie wydaje się, a wydanej
nie wykonuje, jeżeli zachodzą przesłanki udzielenia zgody na pobyt tolerowany.
W odniesieniu do obywateli UE i członków ich rodzin, zgodnie z ustawą z dnia 14 lipca
2006 r. o wjeździe na terytorium RP, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli
państw członkowskich UE i członków ich rodzin, w przypadku rozwodu, unieważnienia
małżeństwa, śmierci lub wyjazdu z terytorium RP obywatela UE, który posiada na terytorium
RP prawo pobytu powyżej 3 miesięcy, członek rodziny będący obywatelem UE zachowuje
prawo pobytu. Członek rodziny niebędący obywatelem UE zachowuje prawo pobytu
w przypadku rozwodu lub unieważnienia małżeństwa, m.in. jeżeli przemawiają za tym
szczególnie istotne okoliczności, w tym związane z podleganiem przemocy w rodzinie
w trakcie trwania małżeństwa. Decyzja o wydaleniu z terytorium RP może być wobec
obywateli UE i członków ich rodzin wydana, w przypadku gdy ich pobyt na tym terytorium
stanowi zagrożenie obronności lub bezpieczeństwa państwa albo ochrony bezpieczeństwa
i porządku publicznego lub zdrowia publicznego. Decyzja o wydaleniu powinna uwzględniać
zasadę proporcjonalności i opierać się wyłącznie na zachowaniu danej osoby, które stanowi
rzeczywiste, aktualne i dostatecznie poważne zagrożenie interesu społecznego. Decyzja taka

23 Dz. U. z 2011 r. Nr 264, poz. 1573, z późn. zm.
24 Dz. U. z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, z późn. zm.

- 32 -
nie jest wydawana m.in. w przypadku utraty prawa pobytu na terytorium RP obywatela UE
lub członka jego rodziny, np. w związku z wydaleniem obywatela UE, któremu towarzyszył
członek rodziny.
Zgodnie z artykułem 60 Konwencji przemoc wobec kobiet ze względu na płeć ma być
uznawana za formę prześladowania w rozumieniu artykułu 1 ustęp A punkt 2 Konwencji
dotyczącej statusu uchodźców z 1951 r. (dalej: Konwencja genewska) oraz za formę
poważnej szkody dającą podstawy przyznania ochrony uzupełniającej lub dodatkowej.
Interpretacja przesłanek przewidzianych w Konwencji będzie uwzględniać kwestie płci oraz
w przypadkach, gdy zostanie ustalone, że obawa przed prześladowaniem ma podstawy
w jednej lub wielu z tych przesłanek, wnioskodawcom zostanie udzielony status uchodźcy,
zgodnie z mającymi zastosowanie umowami. Ustanowione mają zostać wytyczne dotyczące
uwzględniania kwestii płci, a także uwzględniające kwestie płci procedury przyjmowania
i usługi wsparcia cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy oraz procedury
udzielania statusu uchodźcy i składania wniosków o ochronę międzynarodową.
W Polsce, tak jak w innych państwach członkowskich UE, istnieje praktyka udzielania
ochrony międzynarodowej ofiarom przemocy wobec kobiet zarówno na mocy Konwencji
genewskiej (która ma zastosowanie jedynie w sytuacji, kiedy przemoc wobec kobiet lub
przemoc w rodzinie jest spowodowana przynależnością do określonej grupy społecznej), jak
i z szeroko rozumianych względów humanitarnych i poszanowania praw człowieka. Stosowne
uregulowania w tym zakresie zawiera ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu
cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (dalej: u.u.c.o.), której
przepisy pozwalają na uwzględnianie kwestii płci, choć każda sprawa rozpatrywana jest
w sposób indywidualny (bycie kobietą samo w sobie nie jest przesłanką udzielenia ochrony).
U.u.c.o. zawiera również szczegółowe uregulowania dotyczące zasad prowadzenia
postępowania w sprawie o udzielenie ochrony na terytorium RP oraz zasad udzielania
pomocy socjalnej i integracyjnej, uwzględniających kwestie płci.
Artykuł 61 Konwencji wprowadza obowiązek przestrzegania zasady non-refoulement,
zgodnie z istniejącymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego. Ofiary
przemocy wobec kobiet potrzebujące ochrony, niezależnie od ich statusu lub miejsca pobytu,
nie będą, pod jakimkolwiek pozorem, odsyłane do jakiegokolwiek kraju, w którym ich życiu
zagrażałoby niebezpieczeństwo lub gdzie mogłyby zostać poddane torturom, nieludzkiemu
lub poniżającemu traktowaniu lub karze.

25 Dz. U. z 2012 r. poz. 680.

- 33 -
Zasada non-refoulement jest sformułowana w u.c. oraz u.u.c.o. Decyzji o wydaleniu
cudzoziemca nie wydaje się, a wydanej nie wykonuje, jeżeli zachodzą przesłanki do
udzielenia zgody na pobyt tolerowany. Zgody na pobyt tolerowany na terytorium RP udziela
się cudzoziemcowi, jeżeli jego wydalenie:
− mogłoby nastąpić jedynie do kraju, w którym zagrożone byłoby jego prawo do życia,
wolności i bezpieczeństwa osobistego, w którym mógłby zostać poddany torturom albo
nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu lub być zmuszony do pracy lub
pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukarany bez podstawy
prawnej w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,
− naruszałoby prawo do życia rodzinnego w rozumieniu Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności lub naruszałoby prawa dziecka określone
w Konwencji o prawach dziecka, w stopniu istotnie zagrażającym jego rozwojowi
psychofizycznemu.
Wszczęcie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy powoduje z mocy prawa
wygaśnięcie decyzji o zobowiązaniu do opuszczenia terytorium RP oraz wstrzymanie
wykonania decyzji o wydaleniu do dnia doręczenia cudzoziemcowi decyzji ostatecznej
w sprawie o nadanie statusu uchodźcy.

3.8. Współpraca międzynarodowa


Artykuł 62 Konwencji zachęca strony do współpracy w sprawach cywilnych i karnych
oraz w innych sprawach, w celu zapobiegania, zwalczania i ścigania wszystkich form
przemocy objętych zakresem Konwencji, ochrony ofiary i udzielania im pomocy,
prowadzenia postępowań dotyczących przestępstw konwencyjnych, wykonywania
właściwych wyroków cywilnych i karnych wydanych przez władze sądowe stron, w tym
nakazów ochrony. W przypadku gdy strona, która uzależnia udzielenie pomocy prawnej
w sprawach karnych, ekstradycji lub wykonania wyroków cywilnych bądź karnych
nałożonych przez drugą stronę Konwencji od istnienia umowy, otrzymuje wniosek o taką
współpracę prawną od strony, z którą nie zawarła takiej umowy, może uważać Konwencję za
podstawę prawną udzielenia pomocy prawnej w sprawach karnych, wydalenia lub wykonania
wyroków cywilnych bądź karnych nałożonych przez drugą stronę w związku

26
Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z późn. zm.
27
Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526, z późn. zm.

- 34 -
z przestępstwami
konwencyjnymi. Polski porządek prawny zapewnia realizację
przedmiotowego artykułu.
W artykule 63 Konwencja zachęca strony do przekazywania innej stronie informacji
dotyczących bezpośredniego zagrożenia przemocą, o której mowa w artykułach 36, 37, 38
i 39 Konwencji, dotyczącego osoby znajdującej się na terytorium strony, aby zapewnić
podjęcie odpowiednich środków ochronnych. Obowiązujące w Polsce przepisy nie stwarzają
kolizji z artykułem 63 Konwencji.
Zgodnie z artykułem 64 Konwencji strona wezwana ma niezwłocznie informować stronę
wzywającą o wyniku działania podjętego zgodnie z niniejszym rozdziałem. Strona wezwana
powinna również niezwłocznie poinformować stronę wzywającą o wszystkich
okolicznościach, które uniemożliwiają podjęcie takiego działania lub które mogą je znacząco
opóźnić. Każda strona może, w granicach określonych przez prawo wewnętrzne, bez
wcześniejszego wniosku, przekazać drugiej stronie informacje uzyskane w trakcie własnych
postępowań przygotowawczych, jeżeli uzna, że ujawnienie takich informacji może pomóc tej
stronie zapobiec przestępstwom konwencyjnym, podjęciu lub przeprowadzeniu postępowań
przygotowawczych lub postępowań związanych z tymi przestępstwami lub gdy informacje te
mogłyby doprowadzić do zwrócenia się przez tę stronę o współpracę na podstawie
niniejszego rozdziału. Dodatkowo obliguje się stronę otrzymującą informacje do
przedstawienia ich właściwym władzom, aby mogły zostać podjęte postępowania, jeżeli
informacje zostaną uznane za odpowiednie, lub w celu uwzględnienia ich we właściwym
postępowaniu cywilnym bądź karnym. Polski porządek prawny gwarantuje realizację
przedmiotowego artykułu Konwencji.
Artykuł 65 Konwencji przewiduje, że dane osobowe będą przechowywane
i wykorzystywane zgodnie ze zobowiązaniami podjętymi przez strony na mocy Konwencji
o ochronie osób w związku z automatycznym przetwarzaniem danych osobowych. RP
ratyfikowała Konwencję o ochronie osób w związku z automatycznym przetwarzaniem
danych osobowychóra została następnie uzupełniona o Protokół dodatkowy związku
z czym Konwencja ta stanowi integralny element polskiego porządku prawnego.





28
Dz. U. z 2003 r. Nr 3, poz. 25.
29
Dz. U. z 2006 r. Nr 3, poz. 15.

- 35 -