Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzonej w Stambule dnia 11 maja 2011r.

Konstytucja RP zakazuje również dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu, w tym ze
względu na płeć. Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE
w zakresie równego traktowania (dalej: u.r.t.) przewiduje zakaz dyskryminacji ze względu na
płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd,
niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.
Artykuł 5 Konwencji nakłada na strony obowiązek czuwania nad tym, aby ich władze,
urzędnicy, przedstawiciele, instytucje czy też inne osoby je reprezentujące nie popełniały
aktów przemocy wobec kobiet. Strony powinny dołożyć należytej staranności w trakcie
podejmowania działań wskazanych w Konwencji.
Konstytucja RP stanowi, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach
prawa. Nie ma regulacji prawnych zezwalających na stosowanie przemocy w rozumieniu
Konwencji przez funkcjonariusza publicznego lub organ państwowy. Wskazane w Konwencji
akty przemocy są na gruncie prawa polskiego czynami zagrożonymi sankcjami. W prawie
polskim istnieją również szczegółowe gwarancje prawne dotyczące przestrzegania
Konstytucji RP i innych przepisów prawa przez władze państwowe, urzędników, osoby
działające na zlecenie władz państwowych, instytucji i innych jednostek działających
w imieniu państwa. Na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych
w Konstytucji RP oraz w innych aktach normatywnych, w tym na straży realizacji zasady
równego traktowania, stoi również Rzecznik Praw Obywatelskich, który udziela pomocy
w przypadku naruszenia praw przez organy władzy publicznej.
Zgodnie z artykułem 6 Konwencji strony mają obowiązek wdrażać politykę równości
kobiet i mężczyzn oraz pełnego usamodzielnienia się kobiet. Perspektywa płci powinna być
uwzględniana w toku wdrażania i oceniania wpływu postanowień Konwencji. Zasada
równości kobiet i mężczyzn jest horyzontalną zasadą znajdującą swoje ugruntowanie
w Konstytucji RP. Jednym z głównych założeń Konwencji jest zauważenie faktu, że
nierówność kobiet i mężczyzn, a także stereotypowe pojmowanie płci, zwiększa zagrożenie
przemocą.
Konwencja używa siatki pojęciowej uzgodnionej już we wcześniejszych dokumentach
ONZ i Rady Europy (gender, gender based violence), którymi związana jest Polska. Przyjęte
w załączonym do wniosku tłumaczeniu pojęcie „płeć społeczno-kulturowa” odnosi się do

6 Dz. U. z 2010 r. Nr 254, poz. 1700, z późn. zm.
7 M.in. Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego z 1998 r., do którego Polska przystąpiła
w 2001 r., Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 r.
ustanawiająca normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępująca decyzję
ramową Rady 2001/220/WSiSW.

- 6 -
różnic społeczno-kulturowych (a nie biologicznych, które mieszczą się w angielskim pojęciu
sex i polskim „płeć”) między kobietami i mężczyznami, przyswojonych w procesie
wychowania, zmieniających się wraz z kolejnymi epokami i kształtujących się odmiennie
zarówno w obrębie jednej, jak i między różnymi kulturami. Oznacza ono zatem zespół cech,
które składają się na odtwarzaną przez człowieka rolę kobiety i mężczyzny. Rola ta jest
zdeterminowana przez kulturę i społeczność. Składające się na nią zachowania, aktywności
i atrybuty określają wizję, którą dana społeczność posługuje się w odniesieniu do kobiet
i mężczyzn. Pojęcie to nie stanowi opozycji do płci biologicznej. Różnice między kobietami
i mężczyznami wynikające z uwarunkowań biologii pozostają niezaprzeczalne i jako takie
pełnią istotną rolę w funkcji prokreacyjnej. Pojęcie płci społeczno-kulturowej jest
uzupełnieniem pojęcia płci biologicznej i wskazuje na kulturę jako na istotny czynnik
w kształtowaniu postaw człowieka. Wpisana jest w nią zasada obserwacji człowieka jako
istoty podlegającej zarówno uwarunkowaniom biologicznym, jak i procesom społecznym
i kulturowym.

3.2.
Zintegrowana polityka i gromadzenie danych
Artykuł 7 Konwencji zobowiązuje do przyjęcia i wdrażania krajowej polityki dotyczącej
zapobiegania i zwalczania wszystkich form przemocy, która na pierwszym miejscu będzie
stawiać prawa osoby doznającej przemocy. Ma ona być realizowana przez wszystkie
właściwe podmioty, takie jak agencje rządowe, parlamenty oraz władze krajowe, regionalne
i lokalne, krajowe instytucje ochrony praw człowieka, a także partnerów społecznych.
Stosownie do artykułu 8 Konwencji, na realizację polityki zapobiegania i zwalczania
przemocy strony przeznaczać mają odpowiednie środki finansowe i zasoby ludzkie. Zgodnie
z artykułem 9 Konwencji strony powinny współpracować z organizacjami pozarządowymi
oraz społeczeństwem obywatelskim, w tym powinny wspierać finansowo działania
podejmowane przez organizacje pozarządowe i społeczeństwo obywatelskie w zakresie
zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. W Polsce realizowana jest polityka
zapobiegania i zwalczania przemocy w rodzinie oraz innych form przemocy, a obecne
działania w dużej mierze wypełniają postanowienia Konwencji. U.p.p.r. i Krajowy Program
Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie przewidują, że zadania realizują wszystkie instytucje
zajmujące się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie na każdym szczeblu administracji
publicznej. Większość działań realizowanych na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie
odbywa się we współpracy z organizacjami pozarządowymi.

- 7 -
Artykuł 10 Konwencji wskazuje, że za koordynację, wdrażanie, monitorowanie oraz
ocenę polityki i działań mających na celu zapobieganie i zwalczanie wszystkich form
przemocy, w tym koordynowanie zbierania danych, analizowanie ich i rozpowszechnianie
wyników, odpowiadać ma wyznaczona w tym celu instytucja (instytucje). Za koordynację
zadań realizowanych na szczeblu centralnym odpowiada Ministerstwo Pracy i Polityki
Społecznej. Realizuje ono działania we współpracy z następującymi Ministerstwami:
Sprawiedliwości, Edukacji Narodowej, Zdrowia, Spraw Wewnętrznych, Nauki i Szkolnictwa
Wyższego, Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Obowiązujące rozwiązania należy uznać za
zgodne z Konwencją.
Artykuł 11 Konwencji nakłada na strony obowiązek:
− gromadzenia danych statystycznych dotyczących przypadków przemocy,
− wspierania badań dotyczących przemocy, w celu poznania przyczyn i skutków, częstości
występowania oraz karalności, a także skuteczności podejmowanych działań,
− przekazywania GREVIO zebranych informacji, w celu umożliwienia analizy
porównawczej na szczeblu międzynarodowym.
Zbieranie danych powinno następować w regularnych odstępach czasowych. Powinny być
one również publicznie dostępne.
Większość danych dotyczących przypadków przemocy gromadzonych obecnie w Polsce
obejmuje zjawisko przemocy w rodzinie. Dane zbierane są w ramach sprawozdania
z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Są to dane
ilościowe, które nie zawierają danych osobowych. Dane udostępniane są na stronie
internetowej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Gromadzone dane w sposób
niewystarczający uwzględniają kryterium płci. Aby zapewnić zgodność z Konwencją,
konieczne będzie rozszerzenie zakresu badań – zakres zbieranych i analizowanych danych
będzie musiał objąć wszystkie formy przemocy domowej oraz wszystkie ofiary przemocy
określone w Konwencji. Należy zaznaczyć, że wychodząc naprzeciw potrzebom odbiorców
danych statystycznych z zakresu przemocy w rodzinie, w 2011 r. Ministerstwo
Sprawiedliwości rozbudowało formularz statystyczny z zakresu spraw karnych. Dotychczas
informował on jedynie o liczbie orzeczeń sądów powszechnych wydanych w pierwszej
instancji wobec osób dorosłych na podstawie artykułu 207 k.k. Katalog danych
statystycznych został poszerzony o informacje o przestępstwach, które mogą zostać
zakwalifikowane jako przemoc w rodzinie (m.in. zabójstwo, spowodowanie uszczerbku na
zdrowiu, pozbawienie wolności, groźba karalna, przemoc lub groźba bezprawna w celu
zmuszenia do określonego zachowania, utrwalanie i rozpowszechnianie wizerunku nagiej

- 8 -
osoby, zgwałcenie, współżycie płciowe z osobą w stanie ograniczonej poczytalności,
wymuszenie współżycia płciowego na osobie podległej lub w krytycznym położeniu,
pedofilia, kazirodztwo, prezentowanie treści pornograficznych, doprowadzenie przemocą
innej osoby do uprawiania prostytucji, rozpijanie małoletniego). Odrębny dział sprawozdania
informuje o wydanych orzeczeniach, według rodzajów przestępstw, za wskazane powyżej
czyny popełnione w związku z przemocą w rodzinie. Ponadto na 2014 r. zaplanowane zostało
przez Główny Urząd Statystyczny przeprowadzenie Europejskiego badania zagrożenia
przestępczością (EU-SASU). Będzie to badanie wiktymizacyjne, którego zakres obejmie
przemoc, w tym przemoc domową. Dane będą mogły posłużyć jako istotne źródło analizy
zjawisk objętych zakresem Konwencji.

3.3. Zapobieganie
Artykuł 12 Konwencji opisuje ogólne zasady zapobiegania przemocy wobec kobiet
i przemocy domowej. Przepis ten precyzuje, że zapobieganie przemocy wobec kobiet
i przemocy domowej to także podejmowanie przez strony niezbędnych działań, aby
promować zmianę społecznych i kulturowych wzorców zachowań kobiet i mężczyzn, które
mają na celu wykorzenienie uprzedzeń, zwyczajów, tradycji oraz innych praktyk opartych na
idei niższości kobiet lub na stereotypowym postrzeganiu ról społecznych kobiet i mężczyzn.
Konwencja zobowiązuje też strony do podjęcia działań niezbędnych, aby zachęcać
społeczeństwo, zwłaszcza mężczyzn i chłopców, do aktywnego udziału w zapobieganiu
wszystkim formom przemocy objętym zakresem Konwencji, m.in. przemocy seksualnej,
molestowania, przemocy psychicznej, oraz promować programy i działania na rzecz pełnego
wzmocnienia kobiet.
Ponadto strony powinny czuwać, aby akty przemocy nie były usprawiedliwiane kulturą,
zwyczajem, religią, tradycją lub tzw. „honorem”. Przy podejmowaniu wszelkich działań
związanych z zapobieganiem przemocy należy mieć na względzie prawa człowieka
wszystkich ofiar. Powyższe działania powinny także uwzględniać i odnosić się do
specyficznych potrzeby osób narażonych na przemoc ze względu na szczególne okoliczności.
Należy zaznaczyć, iż Polska już w 1982 r., ratyfikując Konwencję w sprawie likwidacji
wszelkich form dyskryminacji kobietzobowiązała się do podjęcia wszelkich stosownych
kroków do zmiany społecznych i kulturowych wzorców zachowania mężczyzn i kobiet
w celu osiągnięcia likwidacji przesądów i zwyczajów lub innych praktyk opierających się na

8 Dz. U. z 1982 r. Nr 10, poz. 71.

- 9 -
przekonaniu o niższości lub wyższości jednej z płci albo na negatywnych stereotypach roli
mężczyzny i kobiety.
Dodatkowo artykuł 12 Konwencji nakazuje przyjęcie niezbędnych regulacji prawnych
i innych rozwiązań, aby zapobiegać wszystkim formom przemocy objętym jej zakresem,
których mogłaby dopuścić się osoba fizyczna lub prawna. Obowiązek zapobiegania przemocy
może polegać również na podejmowaniu odpowiednich działań nielegislacyjnych,
np. organizacyjnych, albo egzekwowaniu cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej osób
prawnych.
Konwencja zobowiązuje strony do regularnego promowania lub realizowania programów
na rzecz podnoszenia świadomości oraz lepszego rozumienia przez społeczeństwo różnych
przejawów wszystkich form przemocy objętych zakresem Konwencji, ich wpływu na dzieci,
a także potrzeby zapobiegania przemocy. Do działań tych powinno dochodzić na wszystkich
szczeblach, w tym, gdy to właściwe, we współpracy z krajowymi instytucjami ochrony praw
człowieka, instytucjami do spraw równego traktowania, społeczeństwem obywatelskim
i organizacjami pozarządowymi, szczególnie z organizacjami kobiet. Strony powinny również
zapewnić szerokie rozpowszechnianie informacji na temat dostępnych rozwiązań w zakresie
zapobiegania aktom przemocy objętym zakresem niniejszej Konwencji.
Programy, których założenia odpowiadają wskazanym zobowiązaniom i których celem
jest m.in. zmiana społecznych i kulturowych wzorców zachowań kobiet i mężczyzn, są
realizowane w Polsce przez szereg instytucji zarówno na szczeblu centralnym, jak
i samorządowym. Programy te promują m.in.: partnerską relację osób pozostających
w stałych związkach, wspólne podejmowanie decyzji i opiekę nad dziećmi, brak dominacji
jednej strony w związku, umiejętności rozwiązywania konfliktów bez przemocy,
zabezpieczenie emerytalne i socjalne kobiety i mężczyzny.
Po związaniu się Konwencją nowo tworzone programy odnoszące się do kwestii objętych
zakresem Konwencji powinny dalej uwzględniać wskazane wyżej wartości, w tym ukazywać
wszelkie formy przemocy jako naruszenia praw osoby jej doznającej oraz przekonywać, że
żadna osoba doznająca przemocy nie musi się na nią godzić i ma prawo się przeciwstawić
sprawcy oraz prosić o pomoc. W celu zapewnienia pełnego wykonywania postanowień
artykułu 13 Konwencji wszczęte programy powinny podejmować takie zagadnienia jak
przemoc ekonomiczna, przemoc w związkach, które rozpadły się, a także upowszechniające

9 M.in. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Krajowy Program Działań na Rzecz
Równego Traktowania, Rządowy program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem
bezpieczniej”, Program przeciwdziałania przemocy realizowany przez Państwową Agencję Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych.

- 10 -