Poselski projekt ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich

powyższym przykładzie widać, że zmiany postulowane w projektowanej ustawie powinny
dać sformalizowanym związkom jednopłciowym wszystkie uprawnienia i obowiązki
(ograniczenia), które mają konkubinaty osób różnej płci - trwałość i stabilność związku
partnerskiego będzie bowiem większa, aniżeli niesformalizowanego pozostawania we
wspólnym pożyciu. Przykład powyższy można bez trudu rozwinąć i objąć nim m.in.
uprawnienia wynikające z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, dzięki
którym osoba pozostającej we wspólnym pożyciu z pacjentem lub pacjentką:

może być ona obecna przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych pacjentce bądź
pacjentowi,

otrzymuje informację o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych
metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich
zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu w przypadku, gdy
pacjent lub pacjentka są osobami nieprzytomnymi względnie niezdolnymi do
zrozumienia znaczenia tej informacji.
Wyżej zasygnalizowano też kwestię wstąpienia w stosunek najmu po zmarłej osobie, obecnie
regulowaną przez art. 691 kc. Jak widać z powyższego zestawienia, lista aktów prawnych,
które przypisują pozostawaniu we wspólnym pożyciu określoną doniosłość prawną jest długa.
Nie ma żadnego uzasadnienia, aby ustawodawca odmawiał przyznania uprawnień i
obowiązków w tym zakresie trwałym, stabilnym związkom osób tej samej płci.
10.
Społeczne skutki wprowadzenia związków partnerskich
Nie sposób pominąć społecznych skutków wprowadzenia projektowanej regulacji. Jak
wskazuje socjologia, zmiany społeczne szczególnie silnie dotykają więzi rodzinne. Modele
więzi rodzinnych, dzięki zaistnieniu instytucji związku partnerskiego, znajdą swoje miejsce w
systemie prawa, co doprowadzi do umocnienia więzi rodzinnych. Nowe modele rodziny –
mimo formy nieco odmiennej od dotychczasowej – pełnią funkcje socjalizacyjną, integrującą,
dzielącą i przekazującą nagromadzone środki i zasoby materialne, budują kapitał społeczny i
są wartością kulturową. Cechy te – przynależne do tej pory wyłącznie tzw. „tradycyjnej
rodzinie”, jak pisze prof. Slany, są „transferowane na inne formy” rodziny. Uznać należy, że
28 K. Slany, Dywersyfikacja form życia rodzinnego we współczesnych świecie [w:] Homoseksualizm.
Perspektywa interdyscyplinarna, red. Slany, Kowalska, Śmietana, Kraków 2005.
22
związki pozamałżeńskie, w tym związki osób tej samej płci, opierając się na wymienionych
wartościach, powinny znaleźć swoje miejsce w systemie prawa. Wskazać przy tym należy na
istotną rolę polityki równości transformatywnej, zakładającą nadawanie istniejącym już
instytucjom społecznych ram prawnych.
Osoby żyjące w związkach jednopłciowych spotykają się z dyskryminacją przede
wszystkim ze względu na orientację seksualną. Umożliwienie przez ustawodawcę
formalizacji związków osób tej samej płci wpłynie na postawy społeczne i będzie istotnym
elementem przeciwdziałania dyskryminacji na - innych niż prawne – polach. Związki osób tej
samej płci – także ze względu na brak ich uznania przez prawo – częściej traktowane są jako
efemeryczne, skazane na niepowodzenie, wynikające z bliżej nieokreślonych pobudek,
kaprysów natury estetycznej czy erotycznej. Stygmatyzację osób nieheteroseksualnych
wiernie oddaje nieprzyjazny, często otwarcie wrogi i pogardliwy język, w którym – obok
wulgarnych – funkcjonują pozornie niewinne określenia i sformułowania (np. „kochający
inaczej”). Osobom nieheteroseksualnym nie tylko odmawia się równouprawnienia: bardzo
często są one traktowane jak grupa społeczna kierująca się inną etyką i moralnością (lub ich
całkowicie pozbawiona), obca i traktowana z dystansem i strachem. Kwestionuje się
autentyczność uczuć, emocji oraz związków osób nieheteroseksualnych en bloc, przypisuje
im – zwłaszcza w stosunku do dzieci i młodzieży – wręcz przestępcze cele i zamiary. W takim
klimacie – gdzie miłość i związek dwóch osób tej samej płci budzą niedowierzanie i niechęć
– trudno o wspólne życie i wspólne funkcjonowanie. Tymczasem z przeprowadzonych badań
ankietowych wynika, że w szczególności osoby homoseksualne chcące zawrzeć związek
partnerski domagają się zabezpieczeń w prawie dotyczących takich kwestii jak obowiązek
wierności wobec drugiej osoby. Państwo ma obowiązek zapewnienia osobom
nieheteroseksualnym możliwości rozwoju ich pragnień i starań w tym zakresie, a
sformalizowanie związków osób tej samej płci wpłynie na zmniejszenie społecznej
stygmatyzacji takich związków.
Uregulowanie wielu kwestii poruszanych w projekcie przeciwdziałać będzie
występującym komplikacjom, których osoby nieheteroseksualne doświadczają w związku z
tym, że prawo nie tyle nie uznaje ale wprost nie dostrzega ich związków. Ponadto brak
regulacji dotyczących funkcjonowania związków partnerskich uniemożliwia części
23
społeczeństwa „pełną identyfikację z interesami państwa i sprawia, że autentyczny szacunek i
przywiązanie do niego są niemożliw”.
Z kolei pary różnopłciowe spotykają się z ostrą krytyką społeczną z powodu rzekomej
nieodpowiedzialności czy wręcz rozwiązłości („życie w grzechu”, „życie bez ślubu”, „życie
na kocią łapę”). Tymczasem wiele osób – z różnych względów – nie decyduje się na
małżeństwo, m.in. dlatego, że nie jest na nie gotowych. Małżeństwo – właśnie ze względu na
swój wysoki status i silną pozycję ustrojową – uznawane jest za instytucję wymagającą
maksymalnej pewności co do drugiej osoby i całkowitego zaangażowania w związek.
Współcześnie obserwuje się osłabienie zainteresowania małżeństwem, i to pomimo licznych
korzyści wynikających z jego zawarcia. Równocześnie gwałtownie wzrosła liczba rozwodów
(patrz Tabela ). Wniosek jest jeden: dla coraz większej części potencjalnych małżonków
oraz dla coraz większej części osób pozostających w związkach małżeńskich koszty i ryzyka
tych związków przeważają nad korzyściami.
Liczba małżeństw
Liczba zawartych
Liczba małżeństw
Rok
rozwiązanych przez śmierć
małżeństw
rozwiązanych przez rozwód
małżonka
1980
307 373
170 023
39 833
1990
255 369
183 927
42 436
2000
211 150
167 004
42 770
2005
206 916
161 345
67 578
2009
250 794
163 630
65 345
2010
228 337
159 427
61 300
Tabela 1. Zestawienie liczby małżeństw zawartych i rozwiązanych w Polsce w wybranych
latach.
Powyższy problem dotyczy przede wszystkim miast, w których – począwszy od 1990 roku –
co roku notuje się więcej małżeństw rozwiązanych aniżeli zawartych. O ile początkowo
różnica ta była nieznaczna (w 1990 roku zawarto w miastach 926 małżeństw mniej, aniżeli
ich tam zawarto), to tyle w ostatnich latach problem ten przybiera na sile (w 2010 roku
zawarto w miastach 21 285 małżeństw mniej, aniżeli ich tam zawarto).
29 J. M. Krawczyk, Rejestrowane związki partnerskie w Norwegii, Grodzisk Mazowiecki 2001.
30 Wszystkie dane dotyczące liczby małżeństw zaprezentowane w tej części uzasadnienia projektu
pochodzą z Rocznika Demograficznego 2011, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2011, s. 165 i
nast.; .
31 Zob. szerzej na ten temat w wyrokach Trybunału Sprawiedliwości: z dn. 22 listopada 2005 r. w sprawie
C-144/04 Werner Mangold przeciwko Rüdiger Helm (co do zasady niedyskryminacji z jakichkolwiek przyczyn
jako zasady ogólnej prawa UE – zob. §§ 74-76), z dn. 19 stycznia 2010 r. w sprawie C-555/07 Seda Kücükdeveci
przeciwko Swedex GmbH & Co. KG (co do zasady niedyskryminacji z jakichkolwiek przyczyn jako zasady
ogólnej prawa UE – zob. § 50) oraz z dn. 21 grudnia 2011 r. w sprawach połączonych C-411/10 i C-493/10 N.S.
przeciwko Secretary of State for the Home Department i M.E., A.S.M., M.T., K.P. oraz E.H. przeciwko Refugee
Applications Commissioners, Minister for Justice, Equality and Law Reform (co do zastosowania Karty Praw
Podstawowych UE do Polski – zob. § 119).
38